Алгоритм дегеніміз берілген

File/New / Form - жаңа форма қүрады жөне оны жобаға қосады.

Run/Run - программаны тексереді және орындайды.

Run/Pause — дұрыс орындалмаған прогаммаға үзіліс жасау.

Run/Trace Info - шақырылған подпрограммаларға қадам бойынша ену.

Run/Step over - шақырылған подпрограммалардың жұмысын елемей қада

бойынша сну.

Пиктографиялық тетіктер орналаскан саймандар тақтасының конфигурациясы езгерту үшін негізп мәзірден View/Toolbars/Cuitomize командасын немес саймандар тақтасыньщ контексті менюінен Customize командасын тандаймыз.

Бүл терезеде пиктографиялық тетіктердін  орналасуын алмастыруға, жоюғ қосуға, жасыруға, көрсетуге болады.

Toolbars жапсырмасы саймандар тақтасы мен жылдам орындалатын тетіктері 
баскаруға арналған. :

Commands жапсырмасы тетіктерді тавдауға және оларды саймандар тақтасыт^ 
орналастыру мүмкіндігін береді. ■

Options жапсырмасы арқылы, Show Tooltips - жылдам орындалатын пернелерді жарлығьш (курсорды оған ұстап тұрғанда) керсетуді немесе Show Shortcut kej on tooltips - бүл жарлыктарда сәйкес келстін псрнелер тобын бейнелеуді іс* қосу, не ажырату.

1.2.    Компоненттер  тақтасы

Компонентгер    тақтасы     қосымшаға     қатысатын    компонентгерді мүмкіндігін береді. Компонентгер - бүл Delphi - қосымшаны жинауға қажетті "қүрылыс блокхары" Компоненттер пиктограмма түрінде тақтада орналасқа: Delphi  ~ ді  іске қосканда Standard беті белсенді болъш тұрады.  Беттерд орналасу тәртібін өзгерту, атын өзгерту, жою, пиктограмма косу немесе кейб пиктограммаларды  басқа бетке жылжыту үшш  Palette Properties диалогтЫ терезесі қолданылады. Ол диалогтык терезені ашу үшін Component / Configui Palette командасын немесе компоненттер политрасьшың кез - келген жерій

.5. Обьектілер инспекторы және обьектілер құрылымы

Обьектілер инспекторы обьектілер касиетін орналастыру мүмкіндігін береді жөне программа құру кезінде өдістерді тағайындайды. Обьектілер Инспекторы терезесі екі жапсырмадан тұрады: Properties және Events.

Properties жапсырмасында екі баған бар. Сол жағындағы бағанда редакцияланып отырған компонент үшін жобалау кезінде қажет болатын барлык қасиеттердің тізімі орналасқан. Оң жақ бағанда сол қасиеттердің мәнін өзгертуге болады.

Events жапсырмасынын сол жағындағы бағанда компонент оқиғасын өндеушілер тізімі келтірілген. Оң жағындағы оқиғаны өңдеушілердің сәйкесінше аттары орналастырады.

2. OBJECT PASCAL ТІЛІ

2.1. Жоба құру негһдері

Object Pascal тілі - Delphi ортасындағы негізгі бағдарламалаушы құрал. "elphi-де кез-келген бағдарлама жоба файлынан және бір немесе бірнеше одульдерден тұрады. Object Pascal-дағы бағдарлама жоба мынадай бөлімдерден ^руы мүмкін:

Бағдарлама тақырыбы;

Іске қосылатын модульдерді  сипаттау бөлімі;

Белгілерді сипаттау бөлімі;

Тұрақтыларды сипаттау бөлімі;

Типтерді сипаттау бөлімі;

Айнымалыларды сипаттау бөлімі;

Процедура мен функциялар бөлімі.

Жаңа қосымша құру үшін File/New/Application командасын орындаңдар, ол аңа жоба ашу мүмкіндігін береді. Сол кезде косымшаның негізгі (басты) ормасы Forml және оған сәйкес модуль Unitl құрылады. Форманын ікырыбьш өзгертуге болады. Ол үшін: обьектілер инспекторына өтіп, Properties етіндегі Caption касиетінің тұсындағы сөзді, жаңа тақырыппен өзгерту керек. өптеген мысалдарды орындауда көбінесе бір ғана форманы пайдалануға тура гледі.

Бүл форманы қүру үшін:

1) File/New/Application командасын орындап жаңа жоба ашыңдар.

Форманың тақырыбын өзгертіңдер.

Additional   бетіндегі   BitBtn   компонентін   таңдап,   оны   форманың 
қажетті жеріне орналастырындар. Обьектгілер инспекторы осы тетік 
туралы ақпарат береді. Kind қасиетіне ЪкОк мәнін беріңдер.

Осындай  тәсілмен   екінші   тетікті   орналастырыңцар,   оның   Kind 
қасистінде bkClose монін беріңдер.

Standart бетінен Edit компонентой формаға орналастырыңдар және 
Text қасиетінің мәнін өшіріңдер.

Формаға Standart бетіидегі Memo компонентін орналастырыңдар, 
Lines   қасиетінің   мәнін   өшіріңдер.   SerollBars   қасиетіне   ssBoth 
таңдандар.

Мұндағы, BitBtn тетігіндегі Kind қасиеті компонентің сыртқы түрін жене осы тетік диалоггық терезеде асыратын стандартгы функцияларды анықтайды.

Memo компонентінің SerollBars қасиетіне меншіктелген ssBoth мәні редакторда горизонталь жене вертикаль айналдыру жолағының болуын білдіреді.

Lines қасиетінде Memo компонент! экранда пайда болғанда оның алаңьшда бейнеленетін текст жазылады. Осындай мағынаға Edit компонентінің Text қасиеті ие болады.

Әртүрлі қосымшаларды кұруда көбінесе ұқсас формаларды пайдалануға тура келеді. Ол үшін бір форманы шаблон ретінде архивте сақтап коюга болады. Бұл амалды орындау ұпгін:

Форманы кез - келген атпен файлда еактаңдар.

Бұл форманы архивке енгізу үшін, формада тұрып тышқаннъщ оң жак. 
тетігіне басу арқылы Add to Repository командасын таңдаңдар. Пайда 
болған формадағы Title жолында форманың атын, ал Description жолына 
- түсінікгеме сөз жазыңдар. Page тізімінде Forms таңдаңдар. Ал Author 
жолына өз фамилияларыңды жазып,  Ок тетігіне басьщдар.  Енді бұл 
форманы тіркеуге алынды деп есептеуге болады. Оны File/New/Other 
командасы арқылы орындауға болады.

Форманы Delphi іске қосылғанда стандартты бес формамен бірге нгағару үшін Tools/Repository командасын орындап, Pages тізімінен Forms жольш және Object тізімінен өздерің сақтаған форманы табывдар. Оған тышқанның сол жағымен шерту арқылы оған Main Form жалаушасыи орнатыңдар. Бұл терезені Ок тетігін басу арқылы (барлық өзгертулерді сақтау үшін) жабыңдар.

Object Pascal тілінің кейбір мүмкіндіктерін "иллюстрация" жасау үшін мьшадай практикалык мысал карастырайық. Алдымен жоғарыда келтірілген әдіспен форма күрыл оны Form Example атаңдар (яғни, Caption қасиетінің мәнін Form Example деп өзгертіңдер). Егер аддьш - ала құрылып сақталған болса, онда негізгі менюден File/New/Application командасын орындаңдар. Ok тетігіне екі рет шерту арқылы редактор кодының терезесіне мына программа текстін жазыңдар:

Procedure TForm. BitBtnlClick (Sender: Tobject): ConstS =' тұрақты ';

SI =' өрнек';

A=10*15;

Limit = 700;

St = ' жолдық тұрақты ';

Suram = a + Limit; begin

// түрактылар мен өрнектерді шығару Memo 1 .lines.Add ('St =' + st); Memol.lines.Add (S + ' a =' + IntToStr (a)); Memol.lines.Add (S + 'Summ =' + IntToStr (Summ)); Memo 1 .lines.Add (S + ' Limit =' + IntToStr (Limit)); Memol.lines.Add (SI +' 12*34 =' + IntToStr (12*34)); Memol.lines.Add (SI + ' 123 div 4 =' + IntToStr (123 div 4)); Memol .linesAdd (S1+' 256 shr 7 =' + IntToStr (256 shr 7 )); Memol.lines.Add (SI +' 2 shr 8 =' + IntToStr (2 shr 8 )); Memol.lines.Add (SI +' 23 mod § =' + IntToStr (23 mod 5)); Memol.lines.Add (SI + ' 12 and 22 =' + IntToStr (12 and 22)); end; F9 пернесін басып орындағанда, нәтиже былай болады:

 

St = жолдық тұрақты	ернек 123 div 4 = 30
тұрақты a = 150	өрнек 256 shr 7 = 2
тұракты Summ = 850	өрнек 2 shr 8 = 0
тұравды Limit ~ 700	ернек 23 mod 5 = 3
өрнек 12*34=408	өрнек 12 and 22 = 4

2. 2. Қарапайым операторлар

Програмадағы оператор - бұл кандайда бір алгоритмдік іс - әрекетті орындайтын біртұтас бөлінбейтін сөйлем. Бұкіл программа бірінен - соң бірі орналасқан операторлар тізбегінен құрылады. Кез - келген оператор деп іс -әрекетті түсінеміз (салыстыру, меншіктеу, программа бойынша өту (кешу) және т.б.). Сонымен айнымалыларды, тұрақтыларды, белгілерді, типтерді сипаттау блогы және оларды құрайтьш сөйлемдер оператор бола алмайды. Программада операторлар бірінен-бірі нүктелі үтір (;) арқылы ажыратылады. Бұл символ операторлардың соңын білдіреді.

Object Pascal тілінің операторларьщ қарапайым және құрылымдық деп екіге бөлуге болады. Қарапайым операторлар деи құрамында баска операторлар жоқ (болмайтын) операторларды айтамыз. Олар:

меншіктеу операторы;

процедураны шақыру;

Goto шартсыз көшу операторы;

бос оператор.

Goto операторын қолдану үшін белгілерді сипаттау бөлімінде (0 - ден 9999 немесе атау) label сөзінен соң сипатталуы тиіс.

2.3. Құрылымды операторлар

Кірылымды   операторлар   құрамында   бірнеше   басқа   қарапайым   жәнс _к¥рыльшды операторлар болуы мүмкін.

Олар:

Құрмалас оператор;

Шартты оператор if;

Case шартты операторы;

Repeat циклдік операторы;

While циклдік операторы;

For циклдік операторы;

With жазбалар операторы;

Қурмалас   операторлар  -  деп   begin   және   end   сөздерінің   арасында орналасқан операторлар тізбегін атайды. Бұл кілтгі сөздер операторлық жақшалар деп аталады. begin a: = 45; b: = a*21; end;

2.4. DELPHI - де қосымшалады күру негіздері

Delphi -де қосымща қуру деп - бір немесе бірнеше формаларды қүруды, эларға қажетті компоненттерді орналастыруды, компоненттермен байланыс эрнататын қажетті қасиеттерді беруді, жене компонештерге қолданылатын іс -эректтерді сипатайтын әдістерді (функциялар мен процедуруларды) сипаттауды ійтады. Цегізгі стандартты функцияяар

 

Сызықтық программалау

1-мысал. Формага екі түйме орналастырайық. Оның біріне шерткеид шерту санын көрсететін болсын. Алдын — ала жумыстың барысында бірінь тетіктегі сан — 0-ге тең. Екішиіде — Выход.

Жұмыстың барысы.

Delphi -ді қосканда автоматты турде қосылатын формаға екі рет Butfa 
кнопкасьш орналастырыңдар .-,

Алдын - ала жоба файлын және модуль файлын сақтап алыңдар: ,.,,

File/Save Project As...,   File/Save As..., File/Save Al

3. Форманың өлшемін былай өзгертуге болады: ,,

Форма жиегіне тышқанмен басып жібермей қажетті жерге дейін сұйр 
керек;

Форманың қасиетгерінде оның биіктігі мен енін көрсету керек.

Client Height;   Client Width.

Компоненттер тақтасынан қажетті  элементті (Buttonl) формаға орналасты]үшін оны тышқанмен сүйреу керек пемесе Shift тетігін басып жібермікомпонентгер тақтасынан қажетті элементті таңдау керек. Сонан соң Sh 
тетігін босатьш формаға әрбір шерту арқылы кажетгі компонентті бірнеіірет   орналастыруға   болады.   Бұл   әрекетті   компоненттер  тақтасының   с( 
жағындағы стрелка бейнесі бар тетікті басу арқылы тоқтатуға болады.

Формадағы обьектілерді түзу (реттеу) үшін (оңға, солға, ортаға және іі 
Edit/Align командасын пайдаланамыз.

Формаға төмендегідей екі кнопкасын  (Buttonl Button2) орналастыру.

Копонеттер ушін өзгеретін щсиеттерді сипаттау кестесі

Элемент	Қасиеті	Мәні
Жұмыс тетігі	Caption	0
		(Name)	Bull
Шығу тетігі	Caption	Выход
		(Name)	But2

Мұндағы, (Name) - обьектінің аты, ал Caption - тақырыбы (ондағы мәтін)

6. Программа   кодын  жазу   үшін   Button 1   тетігіне   екі   рет   шертеміз.   Код 
редакторында осы тетікті басу орекетін өңдейтін процедураға дайындық 
пай да болады.

Procedure TForml.ButlClick (Sender: TObject); begin

end; Егер тетік басылса оның жалпы санын экранда көрсету керек.

7. Айнымалыларды сипаттау белімінде С - айнымалысын былай сипаттаймыз:

var С: Integer; Сонда программа:

Procedure TForm I. But 1 Click (Sender: TObject) begin

C: = C+1;

Butl.Caption: = Inttostr(C); end;

Осындай тәсілмен Button2 обьекті үшін OnClick қасиетін өңдеу процедурасын құруға болады.

Procedure IForml. But2Click (Sender: Tobject) begin

Forml .Close; end; Сонымен программа код терезесінде программа модулі төмендегідей болады:

^var C:integer;

procedure TForm 1.But lClick(Sender: TObject);

begin

C:=C+1;

But 1 .Caption:=inttostr(C);

Тармақталушы алгоритмдерді программаліу

Оның жалпы түрі:

if  <шарт> then   <бірінші іс-әрекет> else <екінші іс-әрекет>; 
Орындалу ережесі. 

Егер if сөзінен кейшп шарт ақиқат болса, онда then сөзшен кеиінғі оіріжші   әрекет орындалады, ал else сөзінен кейінгі екіиші іс-әрекет орындашайды Егер if сөзінен кейінгі шарт жалған болса, онда else сөзінен кейіігі екіиші іс-өрекет орындалады, ал бірінші іс-әрекет орындалмайды.

1 - мысал.  Функция мәнін есептейтін программа—жоба цурыңдар.

sin(cos х) + -Jx³ + 4,х > 0,9 
cos(sin х) + \]х +2,х < 0,9 

Формаға қажетті компоненттер Editl, Edit2, Button 1, Button2 Бағдарлама мәтіні:

procedure . ^,_,.

var x, у: real; begin

x:=str tofloat (Editl texst);

if x >=0.9 then y: = sin (cos(x)) + sqrt (exp(3*ln(x))+4)

else y: = cos (sin(x)) + exp (l/3*ln(abs(x))+2); Edit2, text: = Floattostr (y); Memol. lines.Add('y =' + Floattostr(y)); end;

2 - мысал. Телефонмен сөйлесу к^нын ecenmey

Бағдарламаға қажетгі компоненттер:

Form 1. Caption Сөйлесуқұны

Editl. Texst

Edit2. Texst

Label 1. Caption ¥зақтығы (мин.)

Label2. Caption

Buttonl,Caption Есептеу

Button2,Caption Шығу

Мұндағы, форма компонентерінің қасиетгерінің мәнін сипаттаудағы ашқы компонент аты жөне нүктеден соң - атының кдсиеті көрсетілген.

(Вычислить) Есептеу тетігіне шерткенде программа есептеуді жүзеге ^ась'рады. Бүл кезде TForm. Button Click процедурасымен өңделетін On Click °ҚИғасы пайда болады.

Procedure TForml. Button 1 Click (Sender: Tobject); const

P = 6; // бір минут сөйлесу кұны 6 тенге В = 0,2; // 20 процент жеңілдік

var

T: real; // сөйлесу ұзақтығы A: integer; // аптаның күні S: real; II сейлесу құны

begin

T :=StrToFloat (Editl.text); A :=StrToFloat (Edit2.text);

// Сөйлесу құнын есептеу S := P * T;

// Erep күн сенбі немесе жексенбі болса, онда // сөйлесу құнын жеңілдікпен есептеу if (A = 6) OR (A = 7) then S: = S * (1 -B); // Есептеу н#гижесін шығару Iabel3.caption: = FloatTostr(s) + ' тг төлеңіз ';

end;

Procedure TForml.Button2 Click (Sender: Tobject); begin

Forml. Close; end;

3 - мысал. Багдарламалау кезінде көбінесе екіден көп тармацтан таңдаудь жузеге асыруга тура келеді.

Келесі бағдарламада сіздің салмағыңызды және бойыңыздың үзындығыі енгізуді сұрайды. Салмактың оптимальды мәнін есептейді жөне оны нақті салмақпен салыстырады да сәйкес жауапты экранға шығарады. Салмақты тиімді мәні былай есептелетіндігі бізге белгілі:

Бой ұзындығы (см) -100

Бағдарламаға  қажетті  компоненттер:   Editl,  Edit2,  Labell,  Label2,  Label: Button 1, Button2.

Procedure TForm 1. Button 1 Click (Sender: Tobject); var

W: real; {салмак}

h: real; {ұзындық}

opt: real; {оптимальды салмақ}

d: real; { оптимальды салмақтан ауытқу }

begin

W : = StrToFloat (Editl.text); h : = StrToInt (Edit2.text); opt: = h - 100;

if w = opt then Label3. Caption: = 'Сіз жақсы формадасыз' else if w < opt then begin

d: = opt - W; Label3. Caption: = =' Сізге ' + FloatTostr(d) + ' кг - ға толу керек ';

end;

else begin d: = W - opt; Label3.Caption: = =' Сізге ' + FloatTostr(d) +' кг - ға азу керек';

end;

Procedure TForml. Button2 Click (Sender: Tobject); begin

Forml.Close; end;

4-мысал. Функция мәнін есептейтін программа--жоба к^рыңдар.

-4х² +8,я<0 •у/аг² + Зх + 4,х > I

1-әдіс.

Форма кұру. Формада көрсетілгендей компоненттерді орналастырьш, эр 
компоненттердің қасиеттершің мәндерін қойып шығу.

Процедура программасын жазу. Ол үшін «Есептеу» түймесіне екі рет 
басу, сонда программа терезесі шығады. Келесі процедура денесін енгізу.

procedure TFonnl.ButtonlClick(Sender: TObject); var x,y:real; begin