Лекции по "Философии"

 

9- ЛЕКЦИЯ

ХІХ-ХХ ҒАСЫРДАҒЫ БАТЫС  ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. ХХ ғасыр философиясының негізгі мәселелеоі және бағыттары.
2. Психоанализ. З.Фрейд және Э.Фром. Неопозитивизм.
3. Өмір философиясы: С.Къеркегор, А.Шопенгауэр, Ф.Ницше. Экзистенциализм: М.Хайдеггер, Ж.Сартр, А.Камю, К.Ясперс, Н.Аббаньяно. Постмодернизм.
4. Неотомизм. Структурализм: К.Леви-Стросс. Герменевтика: Г.Гадамер.

Батыс философиясы үшін ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр  дәуірдің өзіндік санасы айқын көрініс  тапқан және тарих пен мәдениет дамуының логикасы бұрынғыдан өзгеше түсіндірілген неше түрлі бағыттарға толы ерекше кезең болды. ХІХ ғасырдың соңынан бастап Батыс философиясында философияның жаңа, классикалық емес типі қалыптаса бастады және ол ХХ ғасырда қарқынды дамыды. Оның құрамына неотомизм, экзистенциализм, позитивизм, постмодернизм, структурализм және тағы басқа бағыттар кіреді. Оларға белгілі бір деңгейде тұтастық тән деуге болады, бірақ айқын білінетін ерекшеліктері де бар.

ХХ ғасыр философиясының қалыптасу шарттары туралы айтсақ:

1) ХХ ғасырда Европа  басынан кешкен тарихи-әлеуметтік  өзгерістер қоғам мүшелерінің  бойында үрей мен қорқыныш, адамзат  пен жеке адамның болашағына  деген сенімсіздік туғызды;

2) Қоғам дамыған сайын  оның өміріндегі қарама-қайшылықтар  күшейе түсіп, адамзат пен өркениеттің алдында шешімі қиын, жаңа діни, ұлттық, этникалық мәселелер пайда болды, оларды шешуге дәрменсіз қоғамды дағдарыс жарияладыйлады;

3) Бұл қоғамдық дағдарыс  жеке адамның жаттануы мен  өгейсінуін туғызды, себебі қоғам  тұлғаның ішкі дүниесі мен оны мазалаған мәселелер туралы бас ауыртпады;

4) Бұрынғы философиялық  жүйе ХХ ғасыр адамын толғантқан  сұрақтарға жауап беруге қабілетсіз  еді, “Жалпы адам дегеніміз  не?” деген сұрақтарпен шектелмей,  “Мен кіммін?” сауалын қоятын  философиялық бағыттарға қажеттілік туды.

 

10- ЛЕКЦИЯ

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Қазақ философиясының қалыптасып-дамуының негізгі кезеңдері.
2. Түркі дүниетанымы-қазақ философиясының бастауы. Әл Фараби, Жүсіп Баласағұн, Қожа Ахмет Йасауи.
3. Қазақ философиясының врбальды-дискурсты сипаты. Қазақ ауыз әдебиетінің түрлеріндегі және ақын-жыраулар шығармашылығындағы философиялық даналық.

Түркі тілді  халықтардың философиясы. ІХ ғасырдан ХV-ғасырға дейінгі кезең. Оның көрнекті өкілдері бүкіл түркі дүниесіне ортақ тұлғалар-Анахарсис, Қорқыт, әл Фараби, Ж. Баласағұн, М. Қашғари, Қ. Иасауи. Бұл кезеңді түркі тілді халықтардың философиясының “Алтын ғасыры” деуне болады. Аталған ғұламалар тамаша шығармалар мен философиялық еңбектерді дүниеге әкеліп, әлемдік философияның дамуына елеулі үлес қосты.

Қазақ хандығы дәуіріндегі философия, ХV-ХVІІІ ғаысрлар аралығын қамтиды, үш бағытта дамыды: а) жыраулар философиясы; ә) билер фтлософиясы; б) “Зар заман философиясы”.

ХІХ ғасырдағы  Ағартушылық философиясы: Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев философиясы – антропоцентристік және экзистенциалистік сипатқа ие.

ХХ ғасырдың 20-40 жылдарындағы қазақ философиясы. Негізінен сяаси философия болды: Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, Ш. Құдайбердиев.

Кеңес дәуіріндегі  Қазақстандық философия. ХХ-ғасырдың 50-60 жылдарынан бастап, 90-жылға дейінгі аралықты қамтиды. Жалпы кеңестік философия секілді коммунистік партияның идеологиялық қызметшісіне айналып, өзінің ұлттық ерекшеліктерінен айрылды. Бірақ негізінен марксистік сипатта болғанымен, осы кезеңде кәсіби философия қалыптасты. 1958 жылы Қазақ ССР Ғылым Академиясының құрамында Философия және құқық институты, Қазақ мемлекеттік университетінде философия факультеті ашылды. Кеңестер Одағы кеңістігінде танымал болған Қазақстандық философия негізінен таным теориясы, таным диалектикасы және диалектикалық логика мәселелерін зерттеумен айналысып, биік деңгейге көтерілді.

Тәуелсіздік кезеңінің  философиясы – соңғы он бес жылда қалыптасты, қазақ халқының философиялық дүниетанымын тереңдеп зерттеумен айналысып, үлкен табыстарға жетті.

Қазақ философиясы өзінің бастауын көне түркі дүниесінен,  оның көрнекті өкілдері әл Фараби, Жүсіп Баласағұн, Қожа Ахмет Йассауиден алады. 

 

11- ЛЕКЦИЯ

ХІХ ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН ХХ ҒАСЫРДЫҢ

БАСЫНДАҒЫ ОРЫС ФИЛОСОФИЯСЫ

1. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы орыс философиясына жалпы сипаттама.
2. Л.Н.Толстойдың өмірдің мәні адамның өзін-өзі адамгершілікке тәрбиелеу ілімі.
3. В.В.Соловьевтың “орыс идеясы”.
4. Н.А.Бердяевтің персоналистік философиясы.

Орыс философиясы әлемдік философияда көрнекті орын алады. Оның себебі – Ресейдің адамзат тарихында алатын орны мен орыс жанының жұмбақ табиғаты болса керек.

Орыс философиясының кемелденіп, қалыптасқан уақыты  ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басы деуге болады. Философиялық әдебиетте ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы орыс философиясының негізгі екі бағыты атап көрсетіледі: славянофил бағыты және батысшылдар бағыты (батысшылдар бағыты). Біздің ойымызша, осы кезеңдегі орыс философиясын даму ерекшеліктеріне және мазмұнына байланысты үш бағытқа бөліп қарастырған жөн.

Славянофил  бағыты өкілдері көзқарасының негізі – православие. И.В.Киреевский, К.Аксаков, В.С.Соловьев тағы да басқа көрнекті тұлғалар дін арқылы өмірді өзгертуге болады, діни өзгеріс халықтың, қоғамның өміріне керемет өзгеріс әкеледі деп сенді.

Марксизм бағытының (батысшылдар бағыты) негізгі өкілдері В.И.Ленин, Л.Д.Троцкий, Н.Бухарин, А.В.Луначарский болғанымен, орыс философтарының бәрі дерлік марксизм кезеңіне өтті. Марксизмнің ерекшелігі – философияны жұмысшы табының идеологиялық қызметшісіне айналдыруы.

Үшінші бағыт  – біз сөз еткелі отырған батысшылдар  немесе экзистенциалистер бағытының  негізгі объектісі – адам және оның өмірінің мәні болды. Атап көрсететін бір ерекшелік – жалпы философия тарихында өмірдің мәні мәселесін талдаумен түбегейлі айналысқан орыс философтары деуге болады.

 

12- ЛЕКЦИЯ

ОНТОЛОГИЯНЫҢ  НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. Болмыс категориясы. Болмыстың түрлері.
2. Материя категориясы. Қозғалыс. Кеңістік және уақыт.
3. Сана. Сананың генезисі.
4. Қоғамдық сана, оның түрлері.

Болмыс категориясы  философиялық категориялардың арасындағы ең бастысы. Бұл ұғымға анықтама берсек, болмыс – бар болып отырғанның (сущее), өмір сүріп отырғанның барлығын қамтитын және олардың ең маңызды  қасиетін – бар болу, нақты өмір сүруді білдіретін категория. Болмысты жалпы түрде реалды және идеалды деп бөлуге болады. Болмыстың осылайша жалпы бөлінуін одан әрі жіктесек, оның мынадай түрлерін атауға болады: тірі және өлі табиғаттың заттары, қасиеттері және қатынастары болмысы; адам болмысы; әлеуметтік болмыс; рухани болмыс; материалдық заттар мен олардың түсінік, ұғым, теория түрінде бейнеленетін идеалдық образдары болмысы.

Антика философтары материя ретінде барлық нәрселер одан пайда болып, кейін оған айналатын затты түсінді. Ал материяға Ленин мынадай анықтама берді: “Материя адамға түйсіктері арқылы берілген, бізге тәуелсіз өмір сүре отырып, біздің түйсіктеріміз арқылы көшірілетін, суреті түсірілетін, бйнеленетін объективті реалдылықты белгілейтін философиялық категория”. Осы анықтамадан материяның онтологиялық мәнін түсінуге болады: материя жалғыз субстанция, себебі, ол жаратылмайды және жойылмайды, оның қасиеттері – қозғалыс, кеңістік, уақыт, жүйелілік, өзін-өзі ұйымдастыру және сана.

Сана мәселесі философиядағы  басты және күрделі , түсіндіруге  қиын мәселелердің бірі. Сананы түсінудегі әр түрлі көзқарастарды біріктіріп, екі үлкен топқа бөлуге болады:

1) материалистік – сананы материяның дамуында пайда болатын табиғи қасиеті деп түсіну;

2) идеалистік – сананы материяға жат, одан алғашқы, жаратылыстан тыс пайда болатын рухани субстанция деп ұғыну.

 

13- ЛЕКЦИЯ

ҒЫЛЫМ ФИЛОСОФИЯСЫ

1. Ғылымның пайда болуы, неігізгі даму кезеңдері. Ғылымды зерттеу аспектілері.
2. Ғылым динамикасы. Ғылымдағы дәстүрлер мен жаңалықтар.

 

Ғылым – табиғат, қоғам  және адам туралы білімдер өндіруге бағытталған зерттеу қызметі саласы.

Ғылымның функциялары. Ғылым күрделі әлеуметтік функциялар атқарады. Бұл функциялар ғылымның өзінің дамуымен бірге үнемі өзгеріп, толықтырылып және ғылымның дамуына өзіндік әсерін тигізіп отырады. Қазіргі ғылымның үш әлеуметтік функциясын атап көрсетуге болады:

1) мәдени-көзқарастық;

2) өндіргіш күштер  функциясы;

3) әлеумттік күштер  функциясы.

Ғылымның генезисі және даму кезеңдері.

Ғылымның генезисі, қоғамдағы  қызметі және дамуының қозғаушы күштері  мәселесі бойынша интерналистік, экстерналистік және позитивистік концепциялар бар. Интернализм ғылымның пайда болуы мен дамуына философиялық ой тікелей әсер етті деп есептейді және қоғамның әлеуметтік-экономикалық, саяси құрылымы мен сол қоғамның ғылымының арасында ешқандай байланыс болуы мүмкін емес деген пікірді ұстанып, ғылымның ішкі факторларын абсолютке айналдырады. Экстернализм бұл концепцияға қарсы, оның өкілдерінің пікірі бойынша, ғылымға сырқы факторлардың әсері мықты. Позитивизм: ғылым нақты, тәжірибеден өткен, дәлелденген факторларға сүйене отырып дами алады.

 

14- ЛЕКЦИЯ

ТЕХНИКА ФИЛОСОФИЯСЫ

1. Т<span class="dash041e_0441_043d_043e_0432_043d_043e_0439_0020_0442_0435_043a_0441_0442_0020_0441_0020_0