Лекции по "Философии"

ТІРЕК ЛЕКЦИЯЛАР

1-ЛЕКЦИЯ

ФИЛОСОФИЯНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ МАҚСАТЫ

 

1. Философиялық білімнің негізгі сипаттары.
2. Философияның функциялары.
3. Философияның адам және қоғам өмірінде атқаратын рөлі.

Философия ғылымының мәнін жән  мақсатын анықтау үшін философия  туралы философия тарихында айтылған анықтамаларды қарастырып көрейік, себебі, К.Ясперстің сөзімен айтсақ, философиялық пайымдау дегеніміз философия тарихына үңілу.

Сократ: “Философия – ойлау арқылы ақиқатқа, білімге жету”.

Геродот: “Философия – білімді, ақылдылықты сүю”.

Аристотель: “Философия – ғылымдар негізі”.

Ортағасырдың діни ойшылдары: Августин: “Философия – ақылдылыққа құштарлық ” – десе, Декарт: “Философия – даналық, адам танып-біле алатын заттар туралы егжей-тегжейлі, жан-жақты білім” – дейді.

Осы анықтамаларға сүйене отырып, философиялық білім және оның негізгі белгілері туралы тұжырымдар жасасақ:

1. Философия даналықпен, ақыл-оймен байланысты. Философия терминінің өзі грек тілінен аударғанда phileo – сүйемін, sophia – даналық дегенді , басқаша айтсақ, даналыққа құштарлық дегенді білдіреді.
2. Философияның басы – таңдану. Сократ “Менің білетінім – мен ештеңе білмеймін” дегендей, таңданған адам заттың, құбылыстың себебіне тереңдеп үңіледі, философиялық пайымдау жасауға ұмтылады.
3. Философиялық білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
4. Философия ақылды ойлау мәдениетін қалыптастырады.

Философияның анықтамасы: Философия – бар болып отырғанды (сущее) тұтас, элементтері бір-бірімен тығыз байланысты түрде қарастыратын, оның даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

 

2-ЛЕКЦИЯ

ҚАЗАҚ ДҮНИЕТАНЫМЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ

 

1. Көшпелі өмір салты – қазақ дүниетанымының қалыптасуының алғы шарттары.
2. Қазақ халқының өмір сүру салтымен байланысты категориялар: Өмір, Өлім, Араласу, Намыс, Парыз, Кісілік.

Қазақ дүниетанымы көшпелі өмір салтымен тығыз байланысты. Ғылыми әдебиетте көшпелі өркениет туралы ортақ түйін-тұжырым жоқ. Европоцентризм көшпелі мәдениет туралы жағымсыз пікір қалыптастырғаны белгілі.

Шындығында, салмақты сараптау жүргізсек, көшпелі өмір салтының ерекшеліктері, мәдени-шығармашылық потенциалы өте мықты екендігін және оның қазақ дүниетанымының басты ұғымдарының қалыптасуына негіз болғанын көреміз.

Қазақ халқының философиялық дүниетанымының басты ктегориясы - өмір. Өмірдің құндылығын және оның мәнін анықтаушы – өмірмен диалектикалық бірлікті құрайтын өлім.

Араласу категориясы қазақ дүниетанымында адам мен қоғамның, адам мен адамның арасындағы қарым-қатынасты білдіреді.

Намыс – қазақ халқының түсінігінде ең жоғарғы адами қасиеттердің бірі, тіпті ең бастысы.

Парыз – адамды өз болмысын адамгершіліктік құндылықтарға сай қалыптастыруға мәжбүрлейтін этикалық категория.

Кісілік – адам болып өмір сүрудің  жоғары деңгейі. Қазақтың “кісілік”  ұғымы қазіргі “тұлға” (личность) ұғымына сәйкес деп ойлаймыз.

Біз осылайша қазақ дүниетанымының негізгі категорияларына ғана тоқталдық. Көзіміз жеткендей, қазақ халқының көшпелі өмір салтының негізінде қалыптасқан өзіндік философиялық дүниетанымы бар және ол терең мазмұнды, толыққанды категорияларда бейнеленген.

 

3-ЛЕКЦИЯ

КӨНЕ ҮНДІ ЖӘНЕ КӨНЕ ҚЫТАЙ ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Көне Үнді философиясының ерекшеліктері, философиялық ерекшеліктері, негізгі ұғымдары және бағыттары.
2. Көне Қытай философиясының идеологиялық-практикалық сипаты, негізгі мектептері және өкілдері.

Көне Үнді философиясы 

Көне  Үнді философиясын зерттеуші ғалымдар философия ғылымының бастауы, бүкіл Шығыс философиялық идеяларының қайнар көзі Үнді елі деп есептейді.

Көне Үнді философиясының басты  ерекшеліктері:

1. ғылыми оймен байланысының аздығы;
2. жеке тұлғалық сипатының нашарлығы;
3. діни-мифологиялық оймен тығыз байланыстылығы;
4. философиялық ой ескерткіштерінің хронологиялық жағынан жүйесіздігі және белгісіздігі;
5. негізгі философиялық ұғымдардың мән-мағынасының күрделілігі және сантүрлілігі.

Көне Қытай  философиясы 

Қытай философиясы өз бастауын біздің дәуірімізге дейінгі VIII-VI ғасырлардан алып, тарихи даму барысында көптеген философиялық мектептер мен бағыттарды, ғұлама философтарды дүниеге әкелді.

1) Ең басты ерекшелігі  – саяси-практикалық сипатының  басымдылығы, яғни философиялық  ой мемлекет мүддесіне қызмет  етті.

2) Келесі ерекшелігі – философиялық мектептердің барлығының дерлік қарастырған мәселесі – адам, оның бойындағы ізгілік пен зұлымдық мәселесі болды.

Көне Қытай  философиясының негізгі мектептері: Конфуций мектебі, даосизм, легизм, моиз, натурфилософия және номиналистер мектебі.

Олардың бастысы –  Конфуций мектебі, ол б.д.д. екінші мыңжылдықтан бастап, ХХ ғасырдың басына дейін Қытай  мемлекетінің ресми идеологиясы  қызметін атқарды.

 

 

 

4- ЛЕКЦИЯ

 

КӨНЕ ГРЕЦИЯ ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Көне Греция философиясының ерекшеліктері, негізгі даму кезеңдері мен мектептері.
2. Милет мектебінің натурфилософиясы.
3. Сократ философиясындағы адам мәселесі.
4. Платон және Аристотель: ұқсастықтары мен ерекшеліктері.
5. Эллинизм философиясының сипаты.
1. Грек философиясы мифологиямен тығыз байланысты дамыды, бірақ ғылыммен байланысы басымырақ болды.
2. Грек философиясының дамуына сол кездегі грек қоғамының саяси, экономикалық, географиялық ерекшеліктері айқындаушы әсер етті.

Көне Грек философиясының негізгі даму кезеңдері мен мектептері

Көне Грек философиясының дамуын салыстырмалы түрде үш кезеңге бөлуге болады:

1. Табиғат философиясы кезеңі Милет мектебі. Фалес, Анаксиандр, Анаксимен және олардың шәкірттері дүниенің алғашқы бастауы мәселесін қарастырды.
2. Грек философиясының ең мазмұнды кезеңі. Сократ, Платон, Аристотель грек философиясын өте биік деңгейге көтерді.
3. Б.д.д. IV ғасырдың соңынан бастап Грецияның ыдырауы, грек демократиясының құлдырауы, грек полистерінің саяси тәуелсіздігінің жоғалуы бүкіл грек қоғамының рухани өмірінің, философиясының дағдарысына әкелді. Осы кезеңде философияда өмірдің мәні, өмір және өлім мәселелері көбірек зерттеліп, скептицизм, эпикуреизм, стоицизм бағыттары дүниеге келді.

Қорыта айтсақ, көне грек философиясы мазмұны бай, зерттеген  мәселелер ауқымы өте кең, санқырлы, философияның салаларын кеңінен  қамтыған, философияның классикалық деп атауға болатын философия десек, артық емес.

 

5- ЛЕКЦИЯ

ОРТА ҒАСЫРЛЫҚ ХРИСТИАН

ЖӘНЕ МҰСЫЛМАН ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Орта ғасырлық христиан философиясының даму кезеңдері және негізгі ерекшеліктері.
2. Августин Аврелий Томас Аквинаттың діни философиясы.
3. Орта ғасырдағы мұсылман философиясының қалыптасу жағдайлары, негізгі бағыттары.
4. Әл Кинди және Әл Ғазали философиясы
5. “Таза ағайындардың” әлеуметтік көзқарастары.

Теологияның негізгі  қағидалары: а) әлеуметтік статусының қандай екеніне қарамастан, кез-келген адам Жаратушының жардегі көрінісі; ә) адамзаттың түбі бір; б) адам жердегі күйбең тіршіліктен бас тартып, Иусус Христостан үлгі ала отырып, Жаратушыға махаббат жолымен өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуы тиіс. Бұл қағидалар Орта ғасыр философиясының мазмұнынан, оның негізгі өкілдері А.Аврелий мен Т.Аквинаттың ілімдерінен айқын көрінеді.

Ортағасырлық  мұсылман философиясы. Ислам діні негізгі діні, араб тілі Құран тілі болған Араб халифатында мұсылман философиясы өзінен VI ғасыр бұрын дүниеге келген христиан дініменкүрес нәтижесінде қалыптасты. Өзінің таралу барысында, әсіресе, кіші Азияда ислам антика философиясының ошақтарымен бетпе-бет келіп отырды.

Таза ағайындар (Ихван ас-сафа) туралы нақты мәліметтер жоқ. Олар құпия ұйымдардың немесе шиит секталарының (исмаилит, камат, фатимид) бірі деген болжам бар. Негізгі еңбектері – “таза ағайындар трактаттарының” авторлары да белгісіз.

Орта ғасырлық мұсылман философиясын европоцентристік көзқарастан  тәуелсіз, объективті тұрғыдан бағалайтын болсақ, адам, табиғат және қоғам мәселелерін құдай мәселесімен тығыз байланысты қарастырған, әлемдік философияның дамуында маңызды рөл атқарған философия деуге болады.

 

6- ЛЕКЦИЯ

ҚАЙТА ӨРКЕНДЕУ ДӘУІРІ ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Қайта Өркендеу Дәурінің негізгі сипаттары. Антропоцентризм және гуманизм.
2. Ортағасырлық ойлаудан Ренессансқа өту кезеңі. Э.Роттердамский; М.Монтень; Н.Кузанский.
3. Қайта Өркендеу Дәуіріндегі өнер және ғылым. Л.Винчи, Н.Коперник, Д.Бруно, Г.Галилей ілімдері.
4. Қайта Өркендеу Дәуіріндегі әлеуметтік-саяси философия. Н.Макиавелли, Т.Мор, Т.Кампанелла.

Қайта Өркендеу Дәуірі шамамен  алғанда XIV-XVIII ғасырлар аралығын қамтиды. Бұл кезең мәдениеттің барлық саласында керемет жетістіктерге  қол жеткізілген, прогрессивті төңкеріс жасалған кезең, әлемдік философия  тарихындағы маңызды кезең болып есептеледі.

Қайта Өркендеу Дәурінің дамуы үш кезеңнен тұрады: а) гуманистік немесе антропоценистік – ХIV ғ. ортасынан XV ғ. ортасына дейін; ә) онтологиялық мәселелер шешілген неопланотизм кезеңі – ХV ғ. ортасынан XVI ғ. бірінші үштігіне дейін; б) натурфилософиялық кезең XVI ғ. екінші жартысынан бастап XVII ғ. басына дейін.

Қайта Өркендеу ғылымы негізінен  екі үлкен ошаққа шоғырланды: 1) университеттер мен мектептер – схоластикалық пайымдау басымырақ, тәжірибе-эксперимент аз; 2) суретші, сәулетші, мүсіншілер шеберханасы – өмірдің өзі өнерді ғылыммен, әсірес, математикамен ұштастыруға итермелеп отырды.

Қайта Өркендеу Дәуірі философиясы  туралы қорыта айтсақ, бұл     кезең – адам еркіндігін, жасампаздығын, шығармашылық қуатын, табиғатпен бірлігін жырлаған, дүниенің құрылымы, қоғам мен адамның мәні туралы жаңа ғылыми түсінік-идеалар, болжам-үлгілер ұсынылған адамзат ойының табысты кезеңі.

7- ЛЕКЦИЯ

ЖАҢА ДӘУІР  ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Жаңа Дәуір философиясының жалпы сипаттамасы.
2. Жаңа Дәуір философиясындағы рационалистік және эмпиристік бағыттар. Ф.Бэкон, Р.Декарт, Б.Спиноза.
3. Дж.Локк пен Т.Гоббстың әлеуметтік-философиялық концепциялары.
4. Дж.Беркли мен Д.Юмның субъективтік философиясы.

Жаңа Дәуір философиясының қалыптасуы мен мазмұнына қоғамдағы  әлеуметтік өзгерістер айқындаушы әсер етті. XVII ғасырда капитализм әлемдік-дүниежүзілік сауда мен мануфактуралық тез қарқаынмен дамуын бастан кешті, ол рационализмге негізделген еді және өндірістегі механизмдердің рөлі арта түсті.

Осы кезеңде философия  ғылымы екіге бөлінгендей күй кешті: бір жағынан – ғылыммен тығыз байланыс, екінші жағынан – философиялық шығармаларда діни-теологиялық мазмұн әлі де болса мол болды. Дегенмен де, философия ғылымға көбірек бет бұра бастады.

Жаңа Дәуір философиясы  туралы ойымызды қорытсақ, бұл кезеңдегі философия эксперименталдық ғылымдармен тығыз байланысты дамып, таным мәселелеріне басты назар аударған, әлеуметтіт дамудың жаңа жолдарын іздеуге талпынған, қоамдық келісім үлгілерін ұсынан, рухани маңызы күшті философия болды.

 

8- ЛЕКЦИЯ

НЕМІС КЛАССИКАЛЫҚ ФИЛОСОФИЯСЫ

 

1. Классикалық ұғымы. Неміс классикалық философияның пайда болуының әлеуметтік-мәдени шарттары, ерекшеліктері.
2. И.Кант – классикалық неміс философияның негізін салушы. И.Канттың гносеологиясы мен этикасы.
3. Г.В.Гегель философиясының негізгі ұғымдары.

Неміс классикалық философиясының әлеуметтік-мәдени алғы шарттары:

1. Германия үшін ХVІІІ ғасыр – Ағартушылық Дәуірі. Ағартушулар соқыр сенім-наным, фанатизмге, халықты алдауға бітіспес күрес жүргізді.
2. Ағартушылыққа тарихи оптимизм тән. Прогресс идеясы осы кезеңнің жетістігі. Ағартушылық алғаш рет өзін Жаңа Дәуір ретінде сезіне бастады.

Осындай әлеуметтік-мәдени жағдайларда қалыптасқан неміс  классикалық философиясының ерекшеліктері:

1. Философия көпшілік сипатқа ие. Лейбництің ілімін жалғастырушы Христиан Вольф бұл іске көп еңбек сіңірді. Вольф пен оның шәкірттері қоғамның күрделі мәселелерін білімді көбірек тарату арқылы реттеуге болады деп сенді, христиандық сенімді рационализммен ұштастыруға ұмтылды.
2. Пиетизм – лютерандық шіркеудің рухани тоқырауына қарсылық негізінде қалыптасқан қозғалыс. Пиетистер өзінің назарын дін сыртқы салт-дәстүрден ішкі сенімге, қасиетті дін кітабын меңгеруге және адамгершіліктік мінез-құлыққа аудару керек деп ұйғарды.
3. Философияның басты объектісі – адам, оның ақыл-ойының мүмкіндіктері мен шекарасы.