Отбасымен жұмыс жасай отырып, оларға: білім алуға, оқуға, психологиялық көмек алуға жәрдем береді

 

Мектепішілік әдістемелік кеңесте

 қаралып және бекітілді.

2013 жылдың 4 қаңтарының № 3 хаттамасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Баяндамалар жинағы

 

(Сынып жетекшілерге ата- аналар жиналысына

 арналған  әдістемелік құрал)

 

 

 

 

 

 

 

Құрастырушы: Шәкір Айнагүл Бахытжанқызы

                          Бастауыш сынып мұғалімі

 

 

 

 

 

 

 

ОТБАСЫ  ТӘРБИЕСІНІҢ АЙРЫҚША ҚҰБЫЛЫСТАРЫ

 

 

        Қоғамдағы барлық оқыту және  тәрбиелеу іс - әрекетімен шұғылданатын  әлеуметтік институттардың ішінен  отбасы тәрбиесінің маңызы зор.  Өйткені, балалардың алғашқы өсіп - өнуі, қалыптасуы, әлеуметтік қарым  – қатынасы, байланыстары, іс –  қимылдар мен мінез – құлық  нормаларын меңгеруі отбасынан  басталады. Отбасы бізге белгілі  баланың адамгершілік, тұлғалық  қасиеттерін, жеке қабілеттерін  дамытып, белсенділікке, шығармашылыққа, жігерлі, қайратты, адал болуға  тәрбиелейді.

Адамзат баланың адам ретінде қалыптасуында  тәрбиенің негізгі ата-анадан деп  есептегенімен, жүрген ортаның, ағайын-туыстың, жора-жолдастың, жанұяның, ең әуелі  туған жердің табиғатына дейін әсер тигізетіні рас. Бұлардың бәрін, ержетіп, азамат болуда ықпал етер шартты жағдайлар  деп бағаласаң, көгеріп, көркейіп өскен  жастың жанына азық, бойына қуат, өнеге  беретін аялы алтын дінгегі -әке-шешесі.

 ұрпағы  отбасының аса құнды ықпалы  мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің  күшімен салыстыруға болмайды. Сондықтан  да, мұғалім мен отбасының тығыз  қарым – қатынаста болуы міндетті  және отбасы мәртебесін биіктетуі  шарт.

Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда отбасының  мынадай төрт түрлі мәртебесі  бар: әлеуметтік – эконолмикалық, әлеуметтік – психологиялық, әлеуметтік – мәдени, және ситуативтік міндеттер.

Мұғалім отбасы мен жұмыс нысаны барысында  – балалар, жастар, ересек адамдар, қарттар жалпы отбасының барлық мүшелерімен жұмыстанады.

Отбасымен жұмыс жасай отырып, оларға: білім  алуға, оқуға, психологиялық көмек  алуға жәрдем береді.

Сондықтан педагог ата – анамен ( отбасы мүшелерімен) мынадай іс – шаралар  жүргізеді:

-  тәрбиелеуде балалардың жас және  жеке ерекшеліктерін ескеруді   қаперінде ұстау,

-  ата –аналардың тәрбиеде ( бала  тәрбиесінде) жіберген қателерінің  себеп, салдарымен мәлімет беру  және айғақтар мен дәлелдер  келтіру арқылы дұрыс тәрбиенің  мәнін ашып көрсету және  нандыру,

-  оқу, еңбек, ойын, демалыс және  бос уақытын дұрыс пайдалану  бойынша кеңестер беру,

-  жастайынан, әуелі санасыз, еліктеу  арқылы пайда болатын жаман  әдеттер: масайту ішімдігіне әуестену, шылым шегу, нашақорлыққа еліктеудің  алдын алу шараларын үйрету.

  Мұғалімнің әке – аналарға беретін көмегі, ақыл кеңесі баланы тәрбиелеудегі мақсат пен міндетті түсіну, оның мүддесін қорғап қажеттенуін қанағаттандыру, отбасы мүшелерінің ой санасына, ақыл – кеңесіне ықпал ететін әңгімелер өткізу басқа да іс – шаралар ұйымдастыру осы қызметтің пәрменділігін көрсетеді. Салауатты отбасымен жүргізілетін әлеуметтік педагогикалық көмектің тағы бір аса маңызды құрамды бөлігі – психологиялық көмек. Психологиялық болсын, әлеуметтік – педагогикалық болсын  дерлік тәрбиенің дұрыс қалыптасуы  ұстаз, бала, ата – ана еңбегімен байланысты. Береке бірлікте жұмыс істеп, бұзылмайтын, айнымайтын тәртіпке бас игенде ғана іс оңға баспақшы. Әр отбасы ата тегінен келе жатқан кәсібін, өнерін, атқарған еңбегін құрметтеп, оны кейінгі ұрпаққа үлгі-өнеге еткен, бірлесіп атқарған пайдалы-қоғамдық еңбек барысындп адамгершілік қағидаларды қатаң сақтап, дамытып отырған, ұрпағына ақыл-кеңес беріп, ата кәсібін құрметтеп, қалыптасқан дәстүрді жетілдірген.

        Туыстық, отбасылық (әлеуметтік) қатынастарды бала кезінен қалыптастырғын. Демек, әр отбасында түрлі қарым-қатынастың  орнығуынан баланың жеке тұлғалық  қасиеті қалыптасады. Салауатты  отбасы - өркениетті қоғамның талабы. Қазіргі заманғы отбасы тәрбиесінің  жағдайына әлемдік деңгейде мән  беріліп отыр. Әрбір отбасы қоғамның  кішкентай бір бөлігі болып  табылатындықтан, қоғамды өркениеттілікке  жеткізу, ең алдымен, әр отбасындағы  өмірді дұрыс ұйымдастырудан  басталмақ. Отбасында түрлі қарым-қатынас  қалыптары көрініс береді.

        Кейбір отбасында отбасы мүшелерін  бетімен жібереді, мұндай жағдайда  ешқандай қарым-қатынас болмайды. Ал кейбір отбасында бедел  орын алған қарым-қатынас орнайды.  Оның да өзіндік ерекшеліктері  бар, онда біреудің басқаларға  басымдылық танытуы, бұйыруы баланың  тұлғалық қасиетінің дамуына  жағымсыз ықпал етеді. Қазіргі  кезде заман ағымына қарай,  отбасында демократиялық қарым-қатынасқа  ұмтылушылық бар, яғни әр отбасы  мүшесі тең құқықты қарым-қатынасты  орнатуды көздейді.                   Егеменді еліміздің ертеңгі болашағы  жас ұрпақ тәрбиесі.

        Білімді,денсаулығы мықты азамат  өсіру үшін барлық балабақша,  мектеп, ата - ана болып ынтымақтасып  ат салысуымыз қажет.Тәрбие арқылы  ересектердің бойындағы жақсы  жаман қасиеттерді ажырата біліп,  еңбекке, өнер білімге бой ұрады.Сондықтан  да отбасында болып жатқан  уақты оқиғалар: ата ананың бір  бірімен қатынасы, баламен сөйлесуі үй шаруасының атқарылуы, ересектердің еңбекте көз қарасы, уақытты өткізуі, туыстарымен жолдастарының ықыласы, қонақ қабылдауы, бәрі балаға тікелей әсер етеді, мінез құлқыда соған қарай қалыптасады.

  

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1.       Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан - 2030» Ел басының Қазақстан халқына жолдаған стратегиялық бағдарламасы. – Алматы: Білім, 1997. -256 б.
2. «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы » Қазақстан мектебі. №2, 2004. – 4 бет .
3. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім – тәрбиесі. – Алматы: Санат 1995. 81 б.
4. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартты – Астана , 2009 жыл 19 қаңтар.
5. Меңжанова А. Мектепке дейінгі педагогика. – Алматы: Рауан , 1992. – 108 б.
6. Шерьязданова Х. Т. Балалармен қарым – қатынас. – Алматы: Рауан, 1992. – 108с.
7. Ауталипова. У. И. Психолого – педагогические основы взаимоотношений детей дошкольного возраста в семье. Диссертация кандидата психологических наук. , Алматы, 1999. – 129 с.
8. Қоянбаев Ж. Семья және балалар мен жеткіншектер тәрбиесі. – Алматы: Рауан, 1990. – 234 б.

 

 

 

 

Тағы да тәрбие туралы

 

    «Тәрбие басы тал бесік» деп бабаларымыз тауып айтқан болса, заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезов, «Ел болам десең бесігіңді түзе», - деп емірене айтыпты. Жерлесіміз Пайғамбар ақын Мағжан Жұмабаев атамыз, «Қазақ баласының тәрбиесі қазақ тұрмысына қабысуы мақұл», - деп қазақы тәрбиенің маңыздылығын ескерткен. Қазақы тәрбие дегенді кім қалай түсінеді? 
Осы жөнінде азырақ ой айтсам. Бұл – ең әуелі ата-анасын, үлкенді және қоғамды, яғни өзі өмір сүріп жүрген ортаны сыйлау. Осы айтылғандарды сыйлап өскен, ата көрген бала тәрбиесіз болмайды. 
Мағжан атамыздың мына сөзіне назар салсақ, «Баланы тәрбиешісінің дәл өзіндей қылып шығармай келешек заманына лайық қылып шығару керек» дейді. 
Қазір ХХI ғасыр білім мен ғылым заманы екенін жұртшылық жақсы біледі. Бірақ бар күшімізді білім мен ғылымға салып тәрбиені елеусіз қалдырсақ ұтарымыздан ұтыларымыз көп болатындығын орта ғасырлық бабамыз ғұлама Әл-Фараби нықтап айтып кеткен ғой. Ендеше әуелі тәрбие, сонсын барып басқа қажеттіліктер білім, ғылым,әдебиет, мәдениет. Мәдениет демекші тәрбиелі қауым мәдениетсіз болуы мүмкін емес. Ал білім, ғылым, мәдениет нағыз қазақы тәрбиемен арқауланса өркениеттің шыңына даңғыл жол салынбақ.  
Қазақы тәрбиенің басты тармақтарының бірі қазақы қанның немесе қара шаңырақтың ұл балалар арқылы жалғастығы және әрі қарай өніп-өскен сабақтастығы. «Қызға қырық үйден тыйым», «Қыздың жолы жіңішке» деген қисынды қағидасы. Өйткені ұл бала қазақ халқының намысы болса қыз бала ар-ожданы, ұяты. Ұят демекші бабаларымыз ұятты өлімнен күшті санаған. 
 Тағы да Мағжан атамызға құлақ түрсек, «Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері саналып келе жатқан тақ-тақ жол болғандықтан әрбір тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс... Сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті», - деп қалың қазағын қазақы тәрбиені жоғалтып алмауға міндеттейді. Ал біздің бүгінгі отбасыларымыз бен бала бақшаларымызда, мектептеріміз бен жоғарғы оқу орындарымызда қазақы тәрбие беріліп жатыр және үкіметіміз қазақы тәрбиеге дендеп көңіл бөліп отыр деп айтуға бола ма? Кесіп айту қиын. Алайда осыдан бір жыл бұрын «Балапан» телеарнасының ашылғандығы, «Қазақстан» ұлттық телеарнасының биылғы қыркүйектің бірінен бастап барлық бағдарламаларын таза қазақ тілінде жүргізе бастағандығы және жуырда «Мәдениет» телеарнасының ашылатындығы үкіметіміздің қазақы тәрбиеге шындап бет бұрғандығының айғағы.  
Көреген Мағжан атамыз бір сөзінде, «Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектебінің қандай негізде құрылуына барып тіреледі...» - депті. Осы ой бүгінгі күні өзекті мәселе болып тұр. «Мектебімізді таза, берік һәм өз жанымызға (қазақ жанына) үйлесетін негізде құра білсек келешегіміз үшін тайынбай-ақ серттесуге болады» - деп арыстан атамыз Мағжан сұрғылт заманның сұрқия саясатынан қаймықпай айтқан екен.  
Ұлттық тәрбиенің басты құралы – ұлттың тілі. Тіл мәселесі ешкімге сыр емес, кемшін тұстарымыз баршылық. «Ұлттың тілінің кеми бастауы оның құри бастағанын көрсетеді» - деген данышпан Мағжан атамыз, «Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, біресе құйындай екпінді тарихы, сары далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын мінезі көрініп тұр» - деп қазақ тілінің қасиетін қастерлеп көрсетіпті. Ендеше өркениеттің ұлы көшінен кеш қалмайық десек ең әуелі ұрпағымызға қазақы тәрбие беру құралы болған ұлтымыздың тілін қастерлейік, ағайын. 
Еңсе түзеп, егемен ел қозғалды, 
Үш ғасырда сірескен сең қозғалды. 
Ата жолдан адасып, рухсызданып, 
Батыстанған бауырым, сен де қозғал. 
Нәрлендірер санаңды нұрға бөлеп, 
Ана тілің арыңды шындап қолға ал. 
Қасымхан, Есімхан мен Тәукелердің, 
Салт туы ер қазаққа бағдар болған. 
Кешегі, бүгінгіңді таразылап, 
Күйін, сүйін, алайда ойлан, толған!

--