Кәсіптік білім берудің моделі

Үшінші нұсқа: мектеп ішілік кәсіптендіру, оқушыларға бір мектеп қабырғасында барлық мүмкін негізгі кәсіптерді ұсынуды білдіреді. Мұнда кәсіптік оқыту басқа білім беру мекемелерінің ресурстарын тарту есебінде өткізілуі мүмкін: мектептердің, бастауыш кәсіби білім беру мекемелерінің, ЖОО-ның, қосымша білім беру мекемелерінің. Бұл мектеп «ресурстық орталық» деген атауға ие болады.

 

 

2)  Кәсіптік білім беру жүйесі – бұл кәсіби және жоғарғы білім беру мекемелері, оның ғылыми, және ғылыми-әдістемелік органдары және олардың басқару жүйесінің құрылымы мыналар болып табылады:

1. Бастауыш кәсіптік  білім; 

2. Орта кәсіптік  білім; 

3. Жоғары кәсіптік білім;

4. Жоғары білімнен  кейінгі кәсіптік білім; 

5. Қосымша кәсіптік  білім; 

 

Қазақстан Республикасында  «Білім беру туралы» заңының № 22 бабына сәйкес мынадай білім беру деңгейлері жүзеге асырылады:

1. мектепке дейінгі  оқыту және тәрбие;

2. орта білім;

3. жоғары кәсіптік  білім; 

4. жоғары білімнен  кейінгі кәсіптік білім; 

 

Бастауыш  кәсіптік білім беру – кәсіптік мектеп, лицейлерде жалпы 9-ші сынып білімімен кәсіби мамандықты меңгеріп шығады. Кәсіптік мектепте оқыту мерзімі – 2-3 жыл ; Кәсіптік лицейде – 3 жыл; кейбір кұрделі технологияларды үйрену – 4 жыл мерзімді талап етеді.

Орта  кәсіптік білім -кәсіптік колледждер мен , училишелерде оқу мерзімі 3-4 жыл. Жалпы орта білімі, не бастауыш кәсіптік білімі бар азаматтар өз кәсіп салалары бойынша қысқа мерзім ішінде , жеделдетілген бағдарламалар арқылы алуға болады. Колледждер мен училищелер тиісті лицензиясына сәйкес бастауыш және орта кәсіптік білім береді.

Қазақстан Республикасы президентінің 11 қазан 2001 жылғы № 1459 жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында 2005-2011 жылдарға арналған білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына» сәйкес бастауыш кәсіптік білім мен, орта кәсіптік білім берудің бір бӛлігі техникалық және ауыл шаруашылық мамандықтары бойынша, еңбек нарығы сұранып отырған жаңа технологиялық талаптар негізінде, жоғары сапалы мамандар даярлай бастау. Қазақстан Республикасында мына оқу орындары жоғары білімді жүзеге асырады:

университеттер, институттар, академиялар, және оларға теңестірілген (консерваториялар, жоғарғы  мектеп, жоғарғы училищелер).

 

Қазақстан Республикасында  жоғарғы кәсіби білім берудің  мына құрылымдары берілген:

жоғарғы базалық  білім (бакалавриат), оқу мерзімі 4 жыл, оны бітіргенде «бакалавр» академиялық  дәрежесі беріледі.

Жоғарғы ғылыми-педагогикалық  білім алғысы келгендер үшін оқу мерзімі әр-түрлі болуы мүмкін:

(жоғарғы базалық  білім негізінде 2 жыл;) (арнайы  жоғары білім бойынша 1 жыл;) Оларға  «Магистр» академиялық дәрежесі  беріледі. Жоғарғы медициналық білім  берідің кейбір мамандықтары  бойынша, оқу мерзімі 7 жыл, оқу жылы интернатура мен аяқталады. Интернатурадан өтпеген клиникалық практикаға жіберілмейді.

 

Жоғарғы білімнен кейінгі кәсіптік білім  беру. Жоғарғы білімнен кейінгі кәсіптік білім үздіксіз білім беру жүйесінің жоғарғы сатысы болып табылады. Жоғарғы білімнен кейінгі кәсіптік білім алу үшін арнайы білікті мамандығы мен академиялық «Магистр» дәрежесі болуы керек. Кейбір ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындау :

- клиникалық  ординатурада;

- аспирантурада; 

- адьюнктурада;

- жоғары оқу  орынының доктарантурасында;

- ғылыми-зерттеу  мекемелерінде; 

- ғылым кандидаттарын; 

- аға ғылыми  қызметкер; 

- ізденуші ( ретінде  жұмысқа алынады. 

 

Аспирантура мен адьюнктура – күндізгі бөлімі- оқу мерзімі 3 жылға дейін; Сырттан оқыту бөлімі үшін – 4 жыл; «Магистр» дәрежесі барлар үшін 2-3 жыл; Доктарантура мерзімі – 3 жыл; Докторлық диссертация қорғау мерзімі 2 жыл.

 

      2007 жылдың 16 қазанында жаңадан қабылданған «Білім туралы» Заңда техникалық және кәсіптік білім берудің мазмұны мен құрылымы елеулі өзгертілді.                          

       Білікті техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау негізгі орта білім беру базасында (10 сынып) және кәсіптік лицейлерде, училищелерде, колледждерде және жоғары техникалық мектептерде жалпы білім беру базасында (12 сынып) жүзеге асырылатын болады. 

     Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының басты міндеті – әмбебап және икемді дағдыларға ие үздіксіз білім беруге қатыса алатын мамандарды даярлау болып табылады.  
     Техникалық және кәсіптік білім беруге арналған оқу бағдарламалары біріншіден, техникалық және қызмет көрсету саласындағы жаппай қажет болатын мамандарды дайындау, екіншіден, мамандықтары мен практикалық дағдылары арқылы экономиканың барлық салаларындағы техникалық және қызмет көрсету еңбегі¬нің жұмыстарын орындайтын күрделі кәсіптерді игеру; үшіншіден, техникалық еңбектің жоғары білікті мамандарын даярлау және оларды қайта даярлау мен біліктілігін көтеру.

Білім берудің жаңа деңгейі – “орта білімнен кейінгі білімді” енгізіп отыр. Бұл деңгейдің кәсіптік оқу бағдарламалары гуманитарлық мамандықтар бойынша қызмет көрсететін және басқару еңбегінің кіші мамандарын даярлауға бағытталған. Әдетте бұл бағдарламаларды меңгеру 1-2 жыл мерзімді құрайды. Оларды меңгергендерге қызмет көрсету және басқару еңбегінің кіші маманы біліктілігі беріледі. 
       Кредиттік технологияға негізделген жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің үш деңгейлі моделі (бакалавриат-магистратура-докторантура Ph.D) заңнамамен бекітіліп отыр. Бұл Болон декларациясының ережелері мен халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Халықаралық білім беру стандарттары туралы сөз еткенде, олардың біріздендірілгендігін емес, үлгісінің жақсылығын, мамандар даярлаудың жоғары сапасы мен кәсібилігін айтады. Өйткені “білім беру стандарты” ұғымы шетелдерде біздегіден өзгеше түсіндіріледі. Білім беру стандарттары бар елдерде оқу процесіне қандай да бір регламент қойылмайды. Онда оқу орындары үлкен академиялық құқықтар мен дербестікке ие. 
      Жоғары білім мен одан кейінгі білім беру жүйесінде де елеулі өзгерістер болды. Бұрынғы заң бойынша жоғары кәсіби білім көпсатылы құрылымға ие болса, енді жоғары білім бірсатылы болады.   Енді жоғары білім беру халықаралық үрдістерге сәйкес тек бакалаврлық оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады. Бұл базалық білімі бар және еңбек рыногының өзгермелі талаптарына тез бейім¬делуге қабілетті кең профилді мамандар даярлауға мүмкіндік береді. Мәселеге бұлай келу мейлінше тиімді де дұрыс болып табылады. Сонымен қатар, жекелеген мамандықтар бойынша (олар медицина, ветеринария, әскери мамандықтар) дипломды мамандар даярлау да жүзеге асырылады. 
       Жоғары оқу орындары мен олардың филиалдарының қызметтерін реттеуге арналған нормаларына да назар аударған жөн. Дәлірек айтқанда, жоғары білімді мамандарды даярлау сапасын көтеру мақсатында бүкіл білім процесі тек бас жоғары оқу орнында жүзеге асырылады. “Білім туралы” Заңның 31 бабына сәйкес жоғары оқу орындарының филиалдары лицензияланған білім беру қызмет түрлерін жүзеге асыра алмайды. Сондықтан жаңа оқу жылынан бастап, бүкіл республика көлемінде жоғары оқу орындарының филиалдарына білім беру қызметін тоқтатуына тура келеді.    

 Жаңа заңға сәйкес магистратура жоғары оқу орнынан кейінгі деңгейге жатқызылады. 
Қазір жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ғылыми және педагогикалық кадрлар дайындайтын бағдарламалар арқылы жүзеге асырылады. Онда магистратурада оқыту мерзімі –1-2 жыл, ал докторантураның оқыту мерзімі 3 жылдан кем болмайды.

ҚР «Білім туралы» Заңынан кәсіптік білім беруге қатысты үзінді:

32-бап.  Техникалық және кәсіптік білім  беру

1. Техникалық  және кәсіптік білім беру негізгі орта және (немесе) жалпы орта білім беру базасында кәсіптік лицейлерде, училищелерде, колледждерде және жоғары техникалық мектептерде жүзеге асырылады.

Техникалық  және кәсіптік білім беретін ұйымдардағы  оқу процесі оқу-өндірістік шеберханаларында, оқу шаруашылықтары мен оқу полигондарында өндірістік оқыту шеберінің басшылығымен орындалатын теориялық сабақтарды және өндірістік оқытуды қамтиды.

2. Кәсіптік оқыту  тікелей өндірісте, оқу-өндірістік  комбинаттарында, оқу орталықтарында, курстарда, білім беру қызметін жүзеге асыру құқығына Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен берілген лицензиясы бар болған кезде және жұмысшылар даярлауды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың оқу-өндірістік құрылымдарында жүзеге асырылуы мүмкін.

33-бап.  Орта білімнен кейінгі білім  беру

Орта білімнен кейінгі кәсіптік оқу бағдарламалары негізгі түрі колледж болып табылатын білім беру ұйымдарында іске асырылады.

Орта білімнен кейінгі кәсіптік оқу бағдарламалары бойынша мамандарды даярлау, тізбесін білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетін гуманитарлық мамандықтар бойынша жүзеге асырылады.

34-бап.  Жоғары техникалық мектептер

Жоғары техникалық мектептер техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі интеграцияланған білім беретін оқу бағдарламаларын іске асырады.

35-бап.  Жоғары білім беру

1. Жоғары білімді  жалпы орта немесе техникалық  және кәсіптік немесе орта  білімнен кейінгі білімі бар  азаматтар алады. Азаматтың конкурстық  негізде тегін жоғары білім  алуға құқығы бар.

2. Жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламалары негізгі түрлері университет, академия, институт және оларға теңестірілгендер (консерватория, жоғары мектеп, жоғары училище) болып табылатын жоғары оқу орындарында іске асырылады.

Инновациялық  білім беру бағдарламаларын енгізетін университеттер инновациялық университеттер болып табылады.

Жоғары оқу  орындарының филиалдары, лицензиялануға жататын білім беру қызметінің кіші түрлерін қоспағанда, білім беру қызметін жүзеге асыруға құқылы.

3. Жоғары білім  берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын меңгеру бойынша қорытынды аттестаттаудан табысты өткен білім алушыға біліктілік және (немесе) “бакалавр” академиялық дәрежесі беріледі.

4. Білім беру  бағдарламаларын іске асыру және  ғылыми-қолданбалы зерттеулерді  жүргізу үшін жоғары оқу орындары инновациялық-білім беру консорциумын құруға және (немесе) оған кіруге құқылы.

36-бап.  Жоғары оқу орнынан кейінгі  білім беру

1. Жоғары оқу  орнынан кейінгі білімді жоғары  білімі бар азаматтар алады.

2. Ғылыми және  педагог кадрларды даярлау жоғары оқу орындарының және ғылыми ұйымдардың магистратурасы мен докторантурасында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жыл сайын бекітілетін мамандықтар тізбесіне сәйкес күндізгі оқыту нысаны бойынша шет елдердің жоғары оқу орындарына “Болашақ” халықаралық стипендиясының стипендиаттарын оқуға жіберу арқылы жүзеге асырылады.

Әскери мамандықтар  бойынша магистратураның кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыру  әскери жоғары оқу орындарының адьюнктурасында  жүзеге асырылады.

3. Кадрларды магистратурада даярлау жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламалары негізінде:

1) екі жылдық  оқу мерзімімен ғылыми және  педагогтік;

2) кемінде бір  жыл оқыту мерзімімен бейіндік  болып екі бағытта жүзеге асырылады.

Мемлекеттік қорытынды  аттестаттаудан табысты өткен және магистрлік диссертациясын көпшілік алдында қорғаған білім алушыға тиісті мамандығы бойынша магистр академиялық дәрежесі беріледі.

4. Докторантурада  магистратураның кәсіптік оқу  бағдарламалары негізінде кемінде  үш жыл оқу мерзімімен философия докторлары (PhD) мен бейіні бойынша докторлар даярлау жүзеге асырылады.

5. Жоғары оқу  орнынан кейінгі медициналық  және фармацевтік білім беру  резидентураны, магистратура мен  докторантураны қамтиды.

Резидентурада мамандануына қарай оқыту ұзақтығы екі жылдан төрт жылға дейін клиникалық мамандықтар бойынша тереңдетіле даярлау жүзеге асырылады. Резидентура туралы ережені денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді.

37-бап.  Қосымша білім беру 

1. Білім алушылар  мен тәрбиеленушілерге қосымша білім беру, түрлерін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын қосымша білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.

 Қосымша  білім берудің білім беретін  оқу бағдарламалары бойынша білім  алушыларға білім беру қызметтерін  көрсетуді бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары шарттық негізде береді.

2. Кадрлардың  біліктілігін арттыру және қайта  даярлау қосымша білім берудің  білім беретін оқу бағдарламаларын  іске асыратын білім беру ұйымдарында, ғылыми ұйымдарда, өндірісте және мемлекеттік ғылым ұйымдары мен жоғары оқу орындарының ғылыми қызметкерлерінің “Болашақ” халықаралық стипендиясы бойынша әлемнің жетекші жоғары оқу орындарында, ғылыми орталықтары мен зертханаларында ғылыми тағылымдамадан өтуі кезінде жүзеге асырылады.

3. Білім беру  ұйымдарының педагог және ғылыми  қызметкерлерінің біліктілігін  арттыру бес жылда кемінде  бір рет жүзеге асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бекіту  сұрақтары:

1. Модель терминін қалай түсінесіз?
2. Кәсіптік білім беруді ұйымдастыруда қандай шарттарды ескеру қажет.
3. Бүгінгі күні кәсіби білім берудің моделін жасаушылар қандай кәсіби білім беру моделдерін ұсынады?
4. Үлкен қала, шағын қала, ауылдық аймақтарда кәсіптік білім беруді ұйымдастыру ерекшеліктері.
5. Кәсіптік білім беру кезеңдері мен мекемелері.
6. Жоғарғы білімнен кейінгі кәсіптік білім беру туралы.
7. ҚР «Білім туралы» Заңындағы кәсіптік  және техникалық білім беру туралы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
2. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет.
3. Аутов П.Р. Роль трудового обучения в политехническом образовании школьников.-М., 1985
4. Батышев С.Я. Профессиональная педагогика.- М., 1999
5. Өстемиров К. Кәсіптік педагогика. Алматы, 2006,276 б.
6. Батышев С.Я. Трудовая подготовка школьников.-М.: Педагогика,1981.- 192с.
7. Кальней В.А.,.Капралова В.С., Поляков В.А. «Основы методики трудового и профессионального обучения ». М., Просвещение, 1987.