2.
Баланс кәсіпорын қаржысында
және міндеттемелерінде статус-квоны
сипаттайды, яғни пайдаланылып жүрген
есеп саясатына сай осы кезеңде
кәсіпорын жалпы қандай жағдайда
тұр деген сұраққа жауап береді,
бірақ бұл жағдайға ненің нәтижесінде
жеткеніне жауап бермейді. Бұл сұраққа
жауап беру үшін, тек қосымша мәліметтер
ғана емес, сонымен қатар есеп және есеп
беруде көрсетілмейтін көптеген факторлардың
талдануы қажет.
3.
Баланста салыстырмалы шаруашылық
аралық талдау жүргізу үшін
қажетті база жоқ. Ол кеңістіктік
және уақыттық салыстырулармен қамтамасыз
етпейді. Сондықтан оның талдауы динамикада
жүргізілуі тиіс және мүмкіндігінше көрсеткіштерге,
олардың орташа салық және орташа прогресситік
маңыздылығына шолу жасаумен толықтырылуы
тиіс. Осындай мақсатпен ұқсас кәсіпорындар
тобы бойынша негізгі есептік көрсеткіштерді
ашық жариялау қажет. Бұл қажетті орташа
көрсеткіштерді есептеп шығаруға мүмкіндік
береді.
4.
Баланста кәсіпорынынң қаражаттарының
айналымы туралы мәлімет жоқ.
Баланстың сол немесе басқа
бабы бойынша соманың аз немесе көптігі
туралы қорытындыны баланстың көрсеткіштерін
айналымының сәйкес сомаларымен салыстырғаннан
кейін ғана жасауғаболады. Мысалы, екі
кәсіпорынның баланстарындағы «материалдар»
бабы бойынша сомасы бірдей, яғни 5 млн.
теңге. Бір жылдағы материалдар айналымы,
бірінші кәсіпорында 60 млн. теңге, ал екіншіде
10 млн. теңгені құрады. Осыған сәйкес бірінші
жағдайда материалдардың қоры жылдық
тұтынушылардың 1/12 (5/60)-ін (айлық қор), ал
екінші жағдайда ½ (5/10), яғни жылдық тұтынудың
жартысын (жарты жылдық қор) қамтамасыз
етеді.
5.
Баланс есепті кезеңнің басы
мен соңындағы мезгілдік мәліметтердің
жиынтығы болып табылады, яғни
онда осы балансты толтыру
кезіндегі шаруашылық операцияларының
жиынтығы жазылып отырады. Ол
кәсіпорынның есепті кезең ішіндегі
мүмкіндік жағдайын көрсетпейді. Бұл ең
алдымен баланстың динамикалық баптарына
қатысты, олар «материалдар», «дайын өнім»,
«тауарлар», «дебиторлық борыш» және басқалар.
Мысалы, жыл соңында қолда бар өнім қорларының
үлес салмағының көп болуы мен дебиторлық
борыштың айтарлықтай үлесі, мұндай жағдай
жыл бойы осылай болды дегенді білдірмейді.
6.
Баланста кәсіпорынның активтерін
сатып алуда тарихи бағаны
қолдану принципі жүргізіледі,
ол мүліктің жалпы алғанда
нақты бағасын едәуір дәрежеде
бұрмалайды. Баланстың жеке баптарына
инфляциялық факторлар мен нарық коньюктурасының
өзгерісі едәуір бұрмалаушылық әсерін
тигізуі мүмкін. Инфляция, кәсіпорын пайдаланатын
шикізат пен жабдықтарға бағаның өсуі
және негізгі құралдарды жаңарту дәрежесінің
төмен жағдайында көптеген баланс баптары
функционалдық қызметі жағынан бірдей,
бірақ есеп объектілерінің құны жағынан
әр түрлі есеп мерзімдерінде есептелген
баланстың аттас көрсеткіштерінің салыстырмалығының
бұзылуына әкеліп соқтырады. Әрине, ол
сондай-ақ кәсіпорын қызметінің нәтижесін,
оның шаруашылық қаражаттарының «бағасын»
(гудвилл) едәуір бұрмалайды. Бұл кедергі
баланс валютасының кәсіпорын бағасының
дәл құнын көрсетпейтіндігін дәлелдейді.
Баланс жиыны кәсіпорын активтері мен
оны жабу көздерінің есептік бағасын ғана
көрсетеді, ал осы кезде бұл активтердің
нарықтық бағасы мүлдем басқаша болуы
мүмкін және берілген активтің пайдалану
мерзімі мен оның баланста көрсетілуі
қаншалықты ұзақ болса, есептік баға мен
ағымдағы нарықтық баға арасындағы айырмашылық
соншалықты көп болады.
7.
Баланс және қаржылық есеп
берудің басқа да нысандары
шаруашылық субъектісі қызметінің
барлық жақтарын толығымен көрсетпейді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы
мен оның өзгеру перспективасы
тек қаржылық сипаттағы факторлардың
ғана емес, сонымен қатар көптеген
құндық бағасы жоқ факторлардыңда ықпалында
болады. Олардың қатарында: мүмкін
болатын саяси және жалпы экономикалық
өзгерістер, саланы және кәсіпорынды басқарудың
ұйымдастырушылық құрылымын қайта құру,
меншік түрінің алмасуы, қызметкердің
кәсіби және жалпы білімдік дайындығы
және тағы басқалар. Сондықтан қаржылық
есеп беруді соның ішінде бухгалтерлік
балансты талдау кешенді экономикалық
талдаудың тек бір ғана бөлімі болып табылады.
Осы
шектеулерге қарамастан, бухгалтерлік
баланс кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдауды ақпараттық қамтамасыз етудің
бірден-бір басты көзі болып табылады,
ал оны оқу осы талдаудың алғашқы сатысы
болып табылады.
Алайда
кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау
жүргізгенде баланс көрсеткіштерімен
қатар қаржылық есеп берудің басқа
да нысандарының көрсеткіштерін қолдану
қажет, әсіресе кәсіпорынның жыл бойғы
барлық табыс сомасын осы кәіспорынның
өзінің қызметін жүргізу үшін жұмсалған
барлық шығындар сомасымен салыстырудан
тұратын қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есепті қолдану керек,
оның баланстан айырмашылығы ол кәсіпорынның
мезеттік суреті және қатып қалған қаржылық
нәтижесі болып табылады. Сондықтан кәсіпорынның
балансына қарағанда, бұл құжат талдаушы
адам үшін анағұрлым маңызды және ақпараттық
болып табылады. Ол бұл кәсіпорын табыс
немесе (шығын) зиян әкелетіндігін анықтау
үшін табыстар мен шығындар туралы жеткілікті
мөлшерде бөлініп алынған анық көрсеткіштердің
көмегімен белгілі бір кезеңдегі кәсіпорынның
қызмет нәтижесіне баға береді. Батыс
тәжірибесінде, балансты есеп берудің
басты нысаны ретінде бөліп қарастыратын
біздің елге қарағанда, табыс және зиян
туралы есепке біршама басымдылық берілуі
кездейсоқ емес. Атап айтқанда, дәл осы
үлгі американдық, ұлыбритандық және жаңазеландиялық
фирмалардың жылдық есебінде бірінші
болып келтіріледі. Мұның түп тамырын
психологиялық тұрғысынан іздеген жөн,
табыс батыс фирмалары қызметіндегі маңызды
көрсеткіш болып табылады, олар сондықтан
да оның ең алдымен сыртқы пайдаланушыларға
әйгілеп көрсетуге тырысады.
Субъект
қызметінің қаржылық нәтижесі туралы
есеп бухгалтерлік есептің №3 «Қаржы-шаруашылық
қызметінің нәтижелері туралы есеп» стандартымен
анықталады. Онда заңды тұлғаларды рет-ретімен
құру және ұсыну мақсатында қаржы-шаруашылық
қызметінің нәтижесі жөніндегі есептің
баптарын жіктеу және есепке алудың тәртібі
көрсетіледі, бұл өз кезегінде заңды тұлғаның
әр мезгілдегі есептік кезеңдердегі қаржылық
есебі мен түрлі заңды тұлғалардың қаржы
есептерін салыстыруға мүмкіндік береді