Бактериялар патогенді фактор синтезін қадағалайтын гендердің ерекшелігі

 

 Антигенділік детерминанттың қатты беткейіне, полипептидті тізбекті, әсіресе шеткі бөлімдерін күрайтыи амин қышқылдарына байланысты деп саналады. Мысалы, көптеген жылдар бойы желатин жоғары молекулалық массасы болса да, қүрамында қатты зат болмағандықтан антиген деп саналмайды. Егер желатин молекуласының күрамына қаттыландыратын тирозин немесе химиялық затТарды енгізсе, антигендік қасиет пайда болады. полисахаридтің антигендік детермииантасы бірнеше гексоздық қалдықтардан түрады.

 

 Желатин, гемоглобин  және басқа өлсіз антигендердің антигендік қасиетіи оларды өр түрлі тасымалдагыштарда адсорбциялау арқылы күшейтуге болады (тасымалдағыштар: коалин, активтелген көмір, химиялық полимерлер, алюминий гидроокисі және т.б.). бүл затгар антигеннің иммуногенділігін күшейтеді. Олар адъювантгар деп аталады.

 

 Неғүрлым антиген көп түссе, соғүрлым иммунды жауап айқын көрінеді. Бірақ антиген өте көп дозада түссе иммунологиялық толеранттылық пайда болуы мүмкін, яғни, организм антигендік қоздыруға жауап бермейді. Бұл жағдай антигеннің супрессорлық Т-лимфоциттердің субпопуляциясының стимулдеуімен түсіндіріледі.

 

 Антигенділік жоғары болуы антигеннің ерігіштігіне байланысты. Кератин - жоғары молекулалы белок, бірақ ол коллоидты ерітінді кезінде антигенділік көрсетпейді.

 

 Гаптендер кіші молекулалық массалы болғандықтан иммунокомпо-нентіі клеткалар оларды Қабылдамайды сондықтан иммунологиялық реакция тудырмайды. Егер гаптен молекуласын үлкен белок молекуласымен конъюгирлеп үлкейтсе, толық аитиге пайда болады.

 

 Оның ерекшелігін гаптен анықтайды. Гаптен детерминанттары белок тасымалдаушының бетінде орналасып, оның детерминанттарын жауып жатқандықтан, белок түрлік ерекшелігін жоғалтады.

 

 Жартылай гаптеңдер - белок молекуласына жабысып, оның иммунологиялық ерекшелігін өзгерте алатын, бейорганикалық радикалдар (йод, бром, нитротон, азот жөне т.б.). Йодталған жөне бромдалған белоктар антиденелердің пайда болуына әкеледі. Олар йод пен бромға сәйкес, яғни, толық антиген бетінде орналасқан детерминанттарға сөйкес.

 

 Проантиген - организмнің меншікті белоктарымен байланысып, аутоантиген тәрізді сенсибилизациялайды. Мысалы, пенициллиннің ыдырау өнімдері организм белоктарымен байланысып антигенге айнала алады.

 

 Гетероантигендер - әр түрдегі жануарларда кездесетін ортақ антигендер. Алгашқы рет бүл феноменді 1911 жылы Дж. Форсман кроликті теңіз шошқасы мүшелерінің суспензиясынмен иммундаған төжірибесінде анықтады. Кроликтен алынған сарысудағы антиденелер теңіз шошқасы белоктарымен қоса қойдың эритроциттерімен де әрекеттесе берген. Теңіз шошқасының полисахаридтері қойдың полисахаридтерімне бірдей екен.

 

 Гетерогеңдер адамда және бактериялардың кей түрінде табылған. Мысалы, оба қоздырғышы мен адампыц О тобының қанының эритроцит-терінің ортақ антигендері бар. Нөтижесінде бүл адамдардың иммунокомпо-нентті клеткалары оба қоздырғышына бөтен антиген ретінде қарастырмай, толық иммунологиялық реакция тудырмайды. Сол себепті көп жағдайда адам өліп кетеді.

 

 Аллоантигендер (изоантигендер) - бір түрдің ішіңдегі әр түрлі антигендер. Қазіргі кезде адам эритроциттерінде 70-тен аса антигендер табылған, олар 20000 -дай қосылыстар береді.

 

 Практикалық денсаулық сақтауда шешуші мән көрсететіндер - АВО жүйесіндегі қан топтары мен резус-антиген. Эритроциттік антигендермен қоса адамда басқа аллоантигендер болады. Мысалы, гистосәйкессіздік комплекстің антигендері - МНС (Major Histocompati bility complex). Адамның 6-шы жүп хромассомасында трансплантационды НLА(Human Leycocyte Antigens) антигені болады. Олар мүшелер мен ұлпалардың ауыстыру кезінде тканьдік сөйкестікті детерминдейді. Адамның үлпаларына абсолютгі индивидуалдық тән. Сондықтан бірдей қүрамды үлпа антигендері бар донор мен рецепиентті табу мүмкін емес (тек бір жүмыртқалы егіздерде болады).

 

 Қатерлі ісік клеткаларының да антигендері болады. олардың қалыпты клетканыкінен айырмашылығы болғандықтан, ісіктің иммунодиагностикасы кезінде қолданылады.

 

 Бактериялар, саңырауқүлақтар, қарапайымдьшар, вирустардың антигендері толық антиген болады. Химиялық қүрамы, белоктың сапасы, липидтер, олардың комплексіңе сөйкес өр микроорганизмде антигенділік әр түрлі. Сондықтаи өр түрлі аитигендік мозайка қүрайды. Микроорганизм антигендері вакцина, диагностикалық препараттар алуға, микроорганизмдердің идентификациясы мен индикациясына қолданады. Эволюция процесінде кейбір микроорганизмдердің антигендік қүрлымы өзгеруі мүмкін. әсіресе вирустардьің антигендік қүрлымы көп өзгереді.

 

 Осьшайша, антигендер, генетикалық бөтен зат ретінде иммунды жүйенің жүмысын жүргізеді; оны функционалды активті жағдайға өкеледі.

 

 Бүл кезде антигеннің қолайсыз өсерін жоюға бағытталған иммунологиялық реакция туындайды.

 

 Антидене түзу.Антидене табиғаты.Антигеннің енуіне жауап ретінде антиденелер - белоктар бөлініп шығады. Олар антигендермен бірігіп, иммунологиялық реакйияға қатысады. Антиденелер гамма-глобулиңдерге жатады. Яғни, қан сарысуының белоктары фракциясыньщ электрлік алаңында ең аз қозғалысқа жатады.

 

 Организмде гамма-глобулин  ерекше клеткалар - плазмациттермен  бөлінеді. Қан сарысуының белоктарының санының 30%-ін кұрайды. Халықаралық жіктеу бойынша гамма-глобулиндер антидене қызметін атқаруы нәтижесінде иммуноглобулин деп аталады. Солайша, антидене дегеніміз антиген енуіне жауап ретінде пайда болатын және осы антигенмен ерекше әрекеттесе алатыи иммуноглобулиндер.

 

 Антидене қызметі. Ағітидененің алғашқы қызметіне олардың активті орталығының оларға комплементарлы антиген детерминанттарымен өрекеттесуі жатады. антиденеңің екіншілей қызметі:

 

 а) антигеңді нейтралдау жене организмнен элиминация мақсатымен байланыстыру, яғни, антигеннен қорғағіысты жасауға қатысады;

 

 б) "Бөтен" антигенді тануға қатысу;

 

в) иммунды компетентті  клеткалардың (макрофаг, Т- және В-лимфоциттер) кооперациясын қамтамасыз ету;

 

г) өр түрлі иммунды жауапқа қатысу (фагоцитоз, киллерлік қызмет, ТНТ, ГЗТ, иммунологиялық толеранттылық, иммунологиялық ес).

 

И

 

ллюстративті материал

 

 

1.Сурет. Иммунитеттің жіктелуі.

 

 

 

 

2.Сурет. Фагоцитоз стадиялары 

 

 

Әдебиеттер тізімі:

 

 Поздеев А.В. Медицинская  микробиология //М.Медицина, 2004, 382с.

 

 Воробьев А.А., Микробиология  //М. Медицина, 2008 г. - 318с.

 

 Коротяев А.И., Бабичев  С.А. Медицинская микробиология,  иммунология и вирусология. 1998г.

 

 Покровский В. И.  Медицинская микробиология // С-Петербург:  Специальная литература 1998г. 1184с.

 

Клиническая иммунология  и аллергология / Под ред. Л. Иегера: Пер. с нем. - М., 1990. - Т. 1.

 

Campbell R. D., Law S. K., Reid К. Й., Sim R. B. // Ann.Rev. Immunol. - 1988. - Vol. 6. - P. 161-195.

 

Stiles D. P., Terr A., Parslow T. G. Medical Immunology. — Connecticut, 1997.

 

Долгов В. В., Шевченко О. Л. Лабораторная диагностика нарушения  обмена белков. — М., 1997.

 

Лауреаты Нобелевской  премии: Энциклопедия: Пер. с англ.–  М.:Прогресс, 1992. © The H.W. Wilson Company, 1987

 

Ярилин А. А. Основы иммунологии. — М., 1999.

 

Плейфер Д. Наглядная иммунология // М: ГЭТАР Медицина, 1999. – 95с.

 

Бактерийные, сывороточные и  вирусные лечебно-профилактические препараты. Аллергены. Дезинфекционно-стерилизационные режимы поликлиник. Справочник практического  врача. / Под ред. Н.А.Озерецковского, Г.И.Останина // С-Петербург: Фолиант, 1998г. – 510с.

 

А.Н.Маянский Микробиология  для врачей,- Нижний Новгород : изд - во НГМА, 1999.

 

Проблемы инфектологии / Под  ред. С.В.Прозоровского.- М., 1991.

 

Клиническая иммунология / Под  ред.Е.И.Соколова.- М., 1998.

 

Ярилин А.А. Основы иммунологии.- М.: Медицина, 1999.

 

Галактионов В.Г. Иммунология - М.: Изд-во МГУ. 1998.