Бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлауын дамытуға шығармашылық тапсырмаларды қолдану жолдары

    Ойынды  күрделендіріп келесі сабақтарда басқа варианттармен немесе тіптен басқа атпенен қолдануға болады.

    Бәйге ойыны варианттарын түзету-дамыту машықтарында балалардың барлығын ойынға тартуға, олардың ұялшақтық, тұйықтықтан шығаруға тағы да басқа психологиялық проблемаларды шешуге қолдану жолдарын анықтауға болады.

    «Жамбы ату» ойыны.

    Мақсаты:

    Балаларды өз бетінше жұмыс істеуге жаттықтыру, есептерді тез және дұрыс орындауға баулу, есептеу дағдыларын қалыптастыру, ойлау қабілетін дамыту.

    Көрнекі құралдар:

    Үлкен дөңгелек, карточкалар, кестелер, ойыншықтар, кішкене доп.

    Мазмұны:

    Тақтаға үлкен дөңгелек ілінеді, дөңгелектің  іші төрт секторға бөлінеді.

    Әр  секторға 1, 2, 3 сандары жазылады.

    Бала  қолына ойыншық жедені алып оны дөңгелек ішіндегі секторларға дәлдейді (атуға  кішкентай допты қолдануға болады). Бала атқан оғы қандай санға тисе, сондай номердегі карточканы алып, ішіндегі тапсырманы орындайды. Әр тапсырма бір ұпай, карточкада 2, 3 немесе одан көп тапсырмалар болуы мүмкін. Бала осылайша ұпайлар жинайды. Кім көп ұпай жинаса, сол бала ұтқан болып есептеледі.

    Бұл тапсырманы орындау барысында баланың табысты болуға құмарлығы артып, ол барлық алдында тұрған қиындықтарды тайсалмай орындауға бел байлайтындай қасиет біртіндеп дамиды.

    Бірінші сынып оқушыларының ойлау қабілеттерін дамыту барысында олардың ірі және майда қимыл әрекеттерінің дамуына, саусақтарының ептілігін нығайтуға және сол сияқты жалпы дамытуға арналған тапсырмалар аралас жүргізгеннің орны бар. Мектепке келген балалардың бірқатары әлеуметтік жағынан «ержетпеген», оқытуға қажетті дағдылары қалыптаспаған болуы мүмкін. Сондықтан олармен түзету-дамыту жұмыстары басқа мазмұнда, тек психокоррекциялық мағынасы бар түрде жүргізіледі. Біз өз дипломдық жұмысымызда бұл проблеманы зерттеу міндетін өзімізге жүктемегендіктен осы қасиеттерді қалыптастыруға арналған әдістемелерді бұл жерде талдаған жоқпыз.

    Шығармашылық  тапсырмалар балалардың барлық таным процестерін бір-бірімен ұштастырып жан-жақты дамуына мүмкіндік береді. Бұл тапсырмаларды өңдеп, көптеген вариантта қолдануға болады. 

    2.3. Ойлау процесінің  даму деңгейін  анықтау және дамыту  әдістемелері. 

    Бастауыш  сынып оқушыларының ойлау процесі осы жас кезеңінің ішінде екі сатыда жүретінін ескеру қажет. Бірінші сатыда (ол шамамен 1-2 сыныптағылар) балалар ойлау әрекетінде нақтылы заттарға, оның дәл баламаларына, бейнеленулеріне сүйенеді. Ал 3-4 сыныптарда оқушылар ұғымдардың кейбір белгілері арасындағы тектік-түрлік қатынасты, яғни топтастыруды игере алады (мысалы: стол – зат есім), олардың логикалық ойлауы анық көрініс беріп, талдау мен топтастыру, жүйеге келтіру және сол сияқты күрделі оперецияларды жасайды. Осы жас шағындағы балалардың ойлау процессін зерттеуге арналған әдістемелер мол. Олардың ішінен балалардың интеллектуалдық дамуына әсері өте үлкен, логикалық мағынасы барларын осы жерде келтіреміз.

    Логикалық ойлауды дамыту әдістемесі.

    Мақсаты: балалардың логикалық ойлауын дамыту.

    Балалардың таным процестерін дамытуға арналған көптеген графикалық және сөздік жаттығулар жасалған.

    Ұсынылып отырған графикалық-сандық тест.

    Орындау ережесі:

    1 санынан 19-ға дейін мына шеңберлердің ішіне орналастыру қажет. Әр шеңбердің ішіне бір сан жазылады. Сандардың әр қайсысын бір рет қолдануға болады. Сан қайта қолданылса ол қате болып есептелінеді және жаттығу орындалмайды.

    Сандарды  дұрыс орналастырғанда қарама-қарсы орналасқан үш шеңбер ішіндегілердің қосындысы 30-ға тең болуға тиіс. Бір санды ортадағы дөңгелек ішіне, ал қалған 18 санды шеңбер бойынша айналасында орналасқан дөңгелектер ішіне жазып шығу керек. Сандарды толық орналастырып болғаннан соң әр диагональ бойында орналасқан үш санды бір-біріне қосып шыққанда олардың қосындысы 30-ға тең болатындай ретін табу керек. Орындауға 10 минут уақыт беріледі. Егер бірінші реттен ретін таба алмаған бала тағы уақыт беруді өтінсе, оған екінші және үшінші рет орындап көруге мүмкіндік берген дұрыс. Сондықтан орындауға берілген уақыт баланың логикалық ойлауына шектеу қоймауы керек.

    Дұрыс жауабы: Ортадағы шеңберге 10 санын орналастыру керек. Сонан соң, сыртқы шеңберлер ішіне 1 санынан бастап 9-ға дейін ретімен жазып шығамыз. Олардың қарсы тұсында диагональ бойымен орналасқан барлық шеңберлерге сандарды суммасы 30-ға тең болатындай етіп жазып шыққанда тапсырма дұрыс орындалады.

    Оқушылардың әрекеттеріне психолог араласпай, өздері шешу жолын дербес табуына мүмкіндік  беруі қажет. Балаларға тапсырманы үндемей отырып орындау керек  екені ескертіледі, ал шешу жолдарын қадағалау үшін психолог әр баланың жұмысын орындау парағына қарап, тапқан логикасының дұрыстығын өзі белгілеп отырады.

    Оқушылар  тапсырманы орындау барысында оның шешімін табудың көптеген варианттарын жасап көрді. Олар ортадағы шеңберге бір санын қоюдан бастады. Бір-екі  вариантты жасап көргеннен соң мәселені дұрыс шешу үшін ортадағы санды табу керек екенін түсінгендер дұрыс орындап, басқа оқушыларға көмек көрсете бастады. Бұл жерде баланың логикалық ойына үлкен әсерін тигізетін нәрсе – олардың ортадағы санды табу қажет екеніне түсінгені. Орындау барысында тапқырлық, шығармашылық көрсеткен балалардың саны 4 болды. Жүргізілген зерттеу нәтижесі келесі кестеде көрсетілген.

    4-а  сыныбы оқушыларының логикалық ойлауды өлшеу тапсырмаларын орындауы

 

    Кестеде көрсетілгендей шешу жолын бірден тапқан балалар саны 8 пайыздан аспады, ал екінші және үшінші санды қойып барып тапқандар саны 42 пайызға жақындады.

    Осы тапсырманы 6-б сынып оқушыларымен жүргізгенде олардың көрсеткіштері 4-ші сынып оқушыларының көрсеткіштерінен төмен болды. Осы зерттеу нәтижесіне сүйене отырып балаларды шығармашылық тапсырмаларды орындауға ерте баулымаса олардың логикалық ойлауының дамуына мүмкіндік болмай қалады деген тұжырымдама жасадық. Келесі кезеңде балаларға зак ұсынған логикалық ойды дамыту тестерін орындаттық.

    А.З.Зак  ұсынған «оқушылардың ойлау қабілетінің даму деңгейін анықтау және дамыту» әдістемесі.

    Мақсаты: 4 сынып оқушылардың логикалық  ойлауының және интеллектуалдық  кабілетінің даму деңгейін анықтап оларды дамыту.

    Бұл әдістеме екі тапсырмадан тұрады. Біріншісі «Анаграммалар», ал екіншісі «22 есеп» деп аталады. Оларды ретімен орындату нәтижесінде баланың абстракциялық ойлауының орын алуы, шешу жолын білмейтін мәселелерді орындауға қабылдауы, теориялық интеллектінің көрініс бере бастағаны зерттелінеді.

    1-ші  тапсырма. «Анаграммалар» әдістемесі.

    Мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының ойлау процестерінің даму деңгейін анықтау және олардың интеллектуалдық қабілетін дамыту.

    Орындау ережесі: тапсырманы орындату алдын балаларға анаграмма не екенін түсіндіру қажет. Анаграмма дегеніміз сөздегі әріптердең орны ауыстырылған, мағынасыз әріптер жиынтығы. Тапсырманы шешу үшін, әріптердің орнын ауыстыру арқылы таныс сөздер құрылады. Жауапты тапсырма параққа жазып отыру керек. Берілген уақыт ішінде орындалған сөздерді есепке алып, баланың логикалық ойлауының даму деңгейі анықталады.

    Мысалы: анаграммада «ОЛТС» әріптері берілген. Олардың орнын ауыстыру арқылы «стол» деген сөз құрылады.

    Тапсырма: Келесі анаграммаларды шешу арқылы берілген сөздерді тап.

    Тапсырмаларды орындау барысында қосымша түсіндірудің ешқандай қажеті жоқ.

    Орындауға 10 минут уақыт беріледі.

    Тапсырмалар.

    Анаграммалар:     Дұрыс жауаптары:

    1. СЕПЕ      1. ЕСЕП

    2. ДӘМЕІ      2. ӘДЕМІ

    3. РАМНА      3. АРМАН

    4. АЖДҒАЙА     4. ЖАҒДАЙ

    6. РОНЫДҚЫ     6. ОРЫНДЫҚ

    5. ИҒАМРТА     5. ҒИМАРАТ

    7. АБЫТРЛҚЫ     7. БАТЫРЛЫҚ

    8. ЕШЕШДНКІ     8. ШЕШЕНДІК

    9. АТСПРЫАМ     9. ТАПСЫРМА 

    Бұл тапсырманы бұрынғы шығармашалаық тапсырмаларды орындауға қатысқан балалар жеңіл шешіп, жоғары көрсеткішке ие болды.

    2-ші  тапсырма. А.З.Зактың  «22 есеп» әдістемесі.

    Мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлауының даму деңгеін анықтау және дамыту.

    Балардың  интеллектуалдық қабілетін экспресс диагностика жасау үшін А.З.Зактың «22 есеп» әдістемесін қолдануға болады.

    Орындау ережесі: оқушыларға 22 есеп жазылған карточкалар таратылып беріледі. Тапсырманы орындату үшін психолог әдістемемен жұмыс жасау тәртібін түсіндіреді.

    «Балалар, карточкаға жазылған тапсырма бірнеше  есептен тұрады. Осы есептерді оқып алып, жақсылап ойланыңыздар. Олардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері бар, сондықтан шешу шарттарының айырмашылықтары бар.

    1-4 есептер өте қарапайым, оларды  шешу үшін есептерді жақсылап  оқып, мағынасына түсініп, ойланып, оның жауабына тек бір адамның ғана атын жазуларыңыз керек.

    5-10 есептерде бір түрлі, мағынасыз әріптер тіркесі, жасанды сөздер қолданылған. Олар 5-6 есептерде көңілді, шапшаң, күшті деген сөздердің мағынасын білдіреді. Бұл есептерді шешу үшін, онда қолданылған жасанды сөздердерді кәдімгі, мағынасы түсінікті сөздермен ауыстыру керек. Есептерді шешкенде «ойда» мағынасыз сөздерден кәдімгі сөздер құруға болады. Тек 7-10 есептерде ауыстыратын сөздің орнына адам есімдерін жауап ретінде жазу керек.

    11-12 есептерде жануарлар туралы мағлұматтар ертегі сияқты, ақиқатқа сай емес нәрселер келтірілген. Бұл есептерді шешкенде жануарлар туралы есеп шартындағы мағлұматтарды және өмір тәжірибеден алған білімді пайдалану керек, алайда есептің шартын ұмытпау қажет.

    13-16 есептерде берілгендерді талдау  нәтижесінде бір есімді жазу  керек. Бұрынғыларға қарағанда қиындатылған 17-18 есептердің жауабына бір немесе екі адамның есімін жазуға болады, ал 21-22 есептерде - олардың бірі қайталанса да, міндетті түрде үш адамның есімін жазып, аталған адамның басқалармен ара-қатынасын көрсетіп беру керек.