Тұлғааралық коммуникациядағы кедергілер және оларды жою

Әр  психодиагностың  алдында әрдайым әдістермен жұмыста таңдау    мәселесітұрады. Бұл  пәннің   мәнін  нақты  түсінуді,  зерттейтін, психологиялық  ақиқаттың  механизмдеріне  түсінуді  талап  етеді.  А.А. Бодалев  және  В.В. Столин  әдістерді  таңдауда  бастапқы  есептеу  нүктесін зерттеуді  ұйымдастырудың  негізі  деп  санайды,  себебі  зерттейтін  психологиялық  деңгей  жұмысын  құрылымдайды  (мысалы,  «зерттелетін  өзара әрекет  - интеракция  

қатысушыларының  жеке  мінездемелері   - әлеуметтік  

жағдаяттың  субъективті  бейнеленуі»  сызба бойынша).  Осыдан  

келе міндеттерді  шешудегі  диагностикалау  әдістерін  таңдауда  көрінеді,  ол  практикалық психологтың  алдында  тұрады.  Төменде  көрсеткіштер негізінде анықталған  психодиагностика   процесіне  және  мақсаттық  тұрғылардың  шартталған  топтары  көрсетілген .     

Тұлғааралық  қатынасты  субъективті   қалаулар  негізінде  диагностикалау.  Мұнда  мысал  ретінде  бәріне  танымал  социометриялық  тестті  (Moreno J, 1934)  және  оның  модификациясын  айтуға  болады.  Мұнда  топтың  тікелей  бағалау  әдісінде  кіргізуге   болады.  (Дорцов  А. И.,  1984)  

Бұл  әдістемелер  тобының  кемшіліктеріне  әлеуметтік   бекітілім  әсерінен  болатын  саналы  бағалау,  зерттеу  процесіне  деген  қатынас  немесе психологиялық қорғаныштың әсерінің  салдары  түбегейлі  өзгеруі  жатады (бастысы  

рационализация  және  реактивті  құрылулар).  Мұнда  адам санасындағы  эмоционалды  қатынастың  бейнелену мәселесі де  жатады.

Ал  тұлғааралық  қатынасты  жанама  бағалау  әдістемесіне тоқталатын болсақ, мұнда  әлеуметтік  психологиядағы  эмоционалды  қатынас заңдылықтарының  әсеріне  негізделген  соның  ішінде,  вербальды  емес  мінез-құлық,   поралингвистикалық  параметрлердің  әдістемелік  тәсілдері жатады.  Бұл  әдістемелердің  қатарына  адам  мінез-құлқының  прокимикалық  

заңдылықтарына  негізделген  ең  танымал   әдістер  кіреді.  Мұндағы негізгісі  адамның  кеңістіктегі  орны  өзгелермен  тұлғааралық  қатынасына  байланыстыболады,  арақашықтықта  болатын   жағдайда  таңдалады. Осы топтағы  барлық  әдістемелерді  үш  категорияға  бөлуге  болады:

- нақты  жағдаятты  бақылау  әдістемесі;

- нақты  жағдаятты  символикалық  модельдеу  әдістемесі;

- проективті  әдістер.

Тұлғааралық  қатынысқа  әсер  ететін  жеке-тұлғалық  қасиеттерін  

анықтау  негізінде  құрылған  әдістемелер  тобы да жеткілікті.  

Мұнда қолбасшылық,  авторитарлық,  сәйкестік,  үрейленушілік,  тұлғалық  құндылықтар  және  т.б.  қасиеттерді  өлшейтін  тесттер  мен  шкалалар енеді.Мамандардың айтуынша тұлғааралық қатынастың субъективті бейнеленуін  

зерттеу әдістемесінде, тұлғааралық  мінезқұлықты  түсіну  үшін индивидтің  мотивациясы  мен  сыртқы  жағдаятты  білуі  жеткіліксіз.  Бұл  тұлғаның  белсенділігіне  байланысты.Сондықтан  практикалық  психолог  психодиагностикалық  міндетті  шешуде  индивидтен  тұлғааралық  қатынысқа  деген субъективті  бейнелеуі  туралы   ақпарат  алу  керек.     Мұнда   тематикалық  апперцепция   әдістемесі   жатады.        

Тұлғааралық  коммуникацияны  субъективті  бейнелеу  тобына  жататын  әдістемелер  практикалық  психологтың  талабына  сай  келеді,  себебі,  адам туралы  кең  көлемде  ақпарат  береді,  бірақ  зерттеу  мақсатына  көп  қолданылмайды,  өйткені  мәліметтерді  интерпретациялауда  «көп  көлемді» субъективизм басым  болады.

Практикалық психологияның  қазіргі  уақыттағы  даму  

деңгейін  саяси  психологияның, жаппай  комуникациямен  жарнама  

психологияның,мәдени  кросс  және  этникалық  психологияның  интенсивті  дамуынан  байқайға болады.

Егер бұл жағдайдыжалпы  жұмыстың  негізгі  тәсілдері  деп қарастырсақ, онда  келесілерді  ескеруіміз керек:

Біріншіден-практик  психологтың  әдістер  жүйесі  нақты  міндеттердің  

спецификасымен  беріледі;

Екіншіден-бұл  жүйеде  практикалық  психологияның  негізгі  әдістер  тобы  

қолданылады;

Сонымен қатар, психологиялық  сараптама  әдістемесі, психоболжам  және  психологиялық  жобалау  әдісі, психологиялық  басқару  әдісі және т.б. Ю.М. Забродинаның пікірі  бойынша,

практикалық  міндеттердің  шешімі  жүзеге  асу  фазасына  көшкенде, нақты  әлеуметтік  процесстердің ағымымен  басқара  бастағанда  психодиагностика  мен  психоболжам  өзінің  тәуелді, көмекші  рөліне  ауысады. Бұл  сәтте   ең  маңыздысы  бізді қызықтырушы  факторлардың  әрекет  механизмінің  теориялық  білімі. Жағдайлармен  нақты  басқару  барысында  әрекет  етуші  барлық факторлардың,  барлық  функциясының  жүйесін  қарастыру  қажет.

Психодиагностикалық әдіс - мінез-құлықтармен әрекеттердің ерекшеліктері мен заңдылықтарын анықтауға, бағалауға мүмкіндік беретін, зерттеушілерге ықпал ететін ұсыныстар жиынтығы.

Психодиагностикалық әдістеме - психодиагностиканы пайдалануды қажет ететін, практикалық талаптардың ерекшеліктерін қолданудағы әдісті нақтылауды айтады.

Әдіс және әдістеме ұғымдарының қатынастары арасында төмендегі ерекшелік болады. Мысалы, жалпы психодиагностикалық әдістің тесстерімен қандайда бір тест әдістемесінің құрамы, әңгіме құрудың жалпы мазмұны мен нақты зерттеулер жүргізу барысындағы әңгіме мазмұны арасындағы ерекшеліктер. Осыған ұқсас мысалдарды псиодиагностиканың кез-келген әдісіне келітіруге болады.

Зерттеушіге ықпал  ету тәсілдері, ұсыныстар, ережелерді қолдану тәртібі, оның іс-әрекеттерінің  интерпритациясыпсиходиагностикалық процедура құрып, төмендегі бөлімдерден  тұрады:

- зерттеушінің  мінез-құлқы мен іс-әрекет ерекшеліктерін айқындайтын алғашқы мәліметтерді алу тәсілі;

- салыстыруға  (сұрақ жауаптары, өзіндік әрекеттер,  іс-қимылдар т.б.) және қарым-қатынасқа  қажетті жеке мәліметтерді талдау  алгоритмі;

- психикалық  реттеудің заңдылықтарын анықтауға  мүмкіндік беретін нәтижелерді талдау тәсілдерінің анализдері;

- мұндай анализдің  нәтижелерін интерритациялық мүмкін  болатын құсқаларын талдау;

Психодиагностикалық зерттеу әрекеттері нақты зерттеушілердің  индивидуалдық ерекшеліктерін анықтауға  және бағалауды қажет ететін психодиагностикалық әрекеттер мен олардың үйлесімінен тұрады. Бұл ерекшеліктер мен ақырғы мақсатқа байланысты алуан түрлі психодиагностикалық процедуралар пайдалануы мүмкін.

Яғни зерттелушінің  дербес ерекшеліктеріне байланысты пайдаланатын әдістердің информативтілігі өзгеруі әбден мүмкін. Мысалы, ақырғы нәтижелері оларды анықтаудың алуан түрлі бағыттарын қажетсінуі мүмкін. Сол себепті, психодиагностикалық зерттеу процедуралары ақырғы нәтижелердің валидтілігінің, сенімділігінің информативтілігінің септігі болатын әдістерді қолдануды қарастыруы шарт.  

Қорыта келгенде, тұлғааралық қатынаста, коммуникацияда алғашқы мәліметтердің нәтижесі психикалық реттелудің жеке ерекшеліктерін бағалау мақсатында жүргізілетін талдауды қажет етеді. Мұндай интерпритациялар әдістердің базалық концепциясы ретінде таңдап алынған зерттелуші тұлғаға негізделген модель параметрлерін айқындайды. Соңында зерттеушілердің жеке психологиялық ерекшеліктерін алдын-ала бағалары қалыптасады.

Соныменқатар  адамның жеке тұлға ретіндегі дамуы, өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой-өрісінің кеңеюіне психологиялық диагностиканың қосар үлесі орасан зор. Адамды байқағыштық пен байсалдылыққа, зейінділік пен зеректілікке, тапқырлық пен ойланғыштыққа баулып, тәрбиелейтін де – осы ғылым.  
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:  

1. К.Г. Ахметов  «Өндіріс менеджменті» - Орал .2001ж.
2. В.Е. Герчикова «Менеджмент». 1998ж.
3. Общая психодиагностика / Под ред. А.А. Бодалева, В.В. Столина. –М., 1987.
4. Психологическая диагностика / Под ред. М.К. Акимовой, К.М. Гуревича. – СПб., 2008.