Банк секторын дамытудың жекелеген аспектілері туралы ақпараттық анықтама

     Сонымен қатар Агенттік Басқармасының «Банк  холдингінің, сондай-ақ банктің дауыс  беретін және (немесе) орналастырылған (банк сатып алған немесе артықшылық берілгендерін алып тастағандағы) акцияларының жиырма бес пайызынан астамына тікелей немесе жанама ие банктің ірі қатысушысының – жеке тұлғаның банктің және банк конгломератының меншікті капиталы жеткіліктілігінің коэффициенттерін қолдау жөніндегі шаралары туралы нұсқаулықты бекіту туралы» 2006 жылғы 9 қаңтардағы № 15 қаулысына сәйкес банк холдингі, сондай-ақ банк акцияларының жиырма бес пайызынан астамына тікелей немесе жанама ие банктің ірі қатысушысы – жеке тұлға Нұсқаулықта көзделген, банктің және банк конгломератының меншікті капиталы жеткіліктілігінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті орган белгілеген коэффициенттерін қолдау жөніндегі шараларды қолға алады.

     Жоғарыда  баяндалғандарға байланысты, сондай-ақ «Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 14-бабын басшылыққа ала отырып, Агенттік банк холдингтеріне және банктің ірі қатысушылары – жеке тұлғаларға халықаралық капитал нарықтарындағы жағдайдың нашарлауы жалғасқан жағдайда өтімділікті қолдау жөніндегі қолға алынған не жоспарланып отырған шараларға қатысты ақпарат беру туралы сұрату жіберген болатын.

     Алынған жауаптар негізінде туындаған проблемаларды  өз күштерімен шешу бойынша банктердің белсенді қызметін атап өтуге болады, атап айтар болсақ, банктер мынадай шараларды қосқанда, банктегі өтімділікті жақсартуға бағытталған іс-шаралар жиынтығын қабылдады:

     - - репо операцияларын жасау; 

     - шетелдік банктердегі жобаларды  қайта қаржыландыру;

     - банкаралық нарықтағы қысқа мерзімді  қарыз алулар;

     - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен своп операциялары;

     - активтерді секьюритилендіру;

     - сыртқы және сондай-ақ ішкі капитал нарығында облигацияларды шығару және орналастыру;

     - банктің депозиттік бағдарламалары бойынша талаптарды жақсарту арқылы, сондай-ақ банктің ірі акционерлерінің қаражаттарын депозиттер ретінде тарту есебінен жеке және заңды тұлғалардың депозиттік базасын ұлғайту бойынша жұмыстар жүргізу;

     - банктің қазіргі кездегі кредит және кепіл саясатын қайта қарау (қазіргі кездегі кредиттік шарттарға, кредит өтінімдеріне және кредит желілеріне мұқият талдау жүргізу).

     Сонымен қатар банк акцияларының жиырма бес пайызынан астамына ие ірі акционерлер халықаралық нарықтардағы ахуал одан әрі нашарлаған жағдайда акционерлер қаражатының есебінен банкті қосымша капиталдандыруды, сондай-ақ олардың иелігіндегі акциялар пакетінің бөлігін сатуды не стратегиялық инвесторлар іздестіруді көздейтін қосымша шараларды қабылдауға дайын екендерін білдірді.

     Жалпы алғанда, банк холдингтері және банктің ірі қатысушылары – жеке тұлғалар қазіргі кездегі қаржы нарығындағы ахуалды түсінетінін, сондай-ақ ірі акционерлері болып табылатын қаржы ұйымдарын қолдау үшін барлық қажетті шараларды қабылдауға даяр екендерін атап өтуге болады.  

     3. Кредиттерді жіктеу. 2007-2008жж. екінші деңгейдегі банктердің кредиттік портфелінің сапасы.

     Кредиттерді жіктеу мынадай критерийлер бойынша  жүзеге асырылады:

1. Қаржылық жай-күйі;
2. Кредит бойынша мерзімі өткен берешектің болуы;
3. Қамтамасыз ету сапасы;
4. Пролонгацияның болуы;
5. Заемшының басқа міндеттемелері бойынша мерзімі өткен берешегінің болуы;
6. Кредитті мақсатты пайдалану;
7. Басқа кредиторлар алдындағы есептен шығарылған берешектің болуы;
8. Заемшыда рейтингтің болуы.

     Әрбір критерий бойынша Активтерді және шартты міндеттемелерді жіктеу ережесінің талаптарына сәйкес балл беріледі. Балл сомасы кредиттерге жіктеу санаттарын белгілеген кезде пайдаланылады. Балл сомасы неғұрлым жоғары болған сайын кредиттер бойынша жіктеу санаты соғұрлым нашар болады.

     1-ге дейінгі (қоса алғанда) балл сомасын алған кезде – кредит стандартты ретінде жіктеледі.

     1-ден  2-ге дейінгі (қоса алғанда)  балл сомасына тең болғанда  төлемдер уақтылы және толық  төленетін болған кезде – кредит 1-санатты күмәнді ретінде жіктеледі  және ол бойынша 5% провизия қалыптастырылады. 

     1-ден  2-ге дейінгі (қоса алғанда)  балл сомасына тең болғанда  төлемдердің төленуі кешіктірілген  немесе толық төленбеген кезде  – кредит 2-санатты күмәнді ретінде  жіктеледі және ол бойынша  10% провизия қалыптастырылады. 

     2-ден  3-ке дейінгі (қоса алғанда)  балл сомасына тең болғанда  төлемдер уақтылы және толық  төленетін болған кезде – кредит 3-санатты күмәнді ретінде жіктеледі  және ол бойынша 20% провизия  қалыптастырылады. 

     2-ден  3-ке дейінгі (қоса алғанда)  балл сомасына тең болғанда төлемдердің төленуі кешіктірілген немесе толық төленбеген кезде – кредит 4-санатты күмәнді ретінде жіктеледі және ол бойынша 25% провизия қалыптастырылады. 

     3-тен  4-ке дейінгі (қоса алғанда)  балл сомасына тең болғанда  төлемдер бойынша мерзімі өткендерінің бар немесе жоқ болуына қарамастан – кредит 5-санатты күмәнді ретінде жіктеледі және ол бойынша 50% провизия қалыптастырылады. 

     4 және одан жоғары балл сомасына  тең болғанда төлемдер бойынша  мерзімі өткендерінің бар немесе  жоқ болуына қарамастан – кредит үмітсіз ретінде жіктеледі және ол бойынша 100% провизия қалыптастырылады.

     Негізгі борыш және/немесе сыйақы бойынша  мерзімі өткен төлемі бар заемдар, атап айтқанда, 2, 4, 5-санатты күмәнді  және үмітсіз заемдар (заңды (жеке) тұлғаларға берілген бірыңғай кредиттерді қоспағанда) банктердің несие портфеліндегі ең жоғары тәуекелді болып табылады, бұл ретте бірыңғай кредиттер портфелі бойынша көрсетілген заемдар нақты қалыптастырылған провизиялар сомасы ретінде ескеріледі.

      Қолданыстағы  Активтерді және шартты міндеттемелерді жіктеу ережесінің талаптары кредиттік тәуекелдерді заемшының қаржылық жай-күйіне баса назар аудара отырып тең бағалауға бағытталған және осы бағыттағы халықаралық стандарттар ұсынымдарымен салыстырғанда жоғары болып табылады. Мәселен, провизиялар тек жоғары өтімді қамтамасыз етуді шегергендегі есептелген сыйақы ескерілмей негізгі борыш сомасына қалыптастырылады. Сонымен қатар «Fitch Ratings» халықаралық рейтинг агенттігінің пікірі бойынша «жұмыс істемейтін заемдар» ретінде негізгі борыш және/немесе сыйақы бойынша 90 күнге және одан астам уақытқа мерзімі өткен төлемі бар заемдарды есептеу қажет, бұл «үмітсіз» кредиттер санатына сәйкес келеді. Осы рейтингтік агенттіктің пікірінше «жұмыс істемейтін» кредиттер аналогы үшін 5-санатты күмәнді заемдарға және үмітсіз заемдарға жататын кредиттер бойынша мәліметтер жарияланымын пайдалануға болады.

     2007 жылы екінші деңгейдегі банктердің  несие портфелінің құрылымы былайша  өзгерді. Стандартты кредиттер  2007 жылдың басынан бастап 12,9%-ға  кеміп, 2008 жылғы 1 қаңтарда 39,7% болды да, одан кейін ағымдағы жылдың тоқсанында аздап артып, 2008 жылғы 1 сәуірге қарай 42,9%-ға ұлғайды. Сонымен бірге күмәнді кредиттер 2007 жылғы 1 қаңтардағы 45,8%-дан 2008 жылғы 1 қаңтарға қарай 58,8%-ға өсті де, одан кейін олардың деңгейі 2008 жылғы 1 сәуірге қарай 55%-ға төмендеді. Банктердің несие портфелінің құрылымындағы үмітсіз заемдардың деңгейі 2007 жылғы 1 қаңтарда 1,6% болды да, ағымдағы жылдың басына қарай аздап 1,6%-ға дейін төмендеп, одан кейін 2008 жылғы 1 сәуірге қарай 2,1%-ға дейін ұлғайды. 2, 4, 5-санатты күмәнді және үмітсіз заемдардың деңгейі 2008 жылғы 1 қаңтардағы банктердің несие портфелінің 5,2%-нан (459 млрд. теңге) 2008 жылғы 1 сәуірдегі банктердің несие портфелінің 8,8%-на дейін (783 млрд. теңге) көтерілді.

     Екінші  деңгейдегі банктердің несие портфелінің  байқалып отырған сапасының нашарлауына  мақсаты активтердің сапасын  бағалауда назарды кепілдік қамтамасыз етуден заемшының қаржылық жай-күйіне және оның кредитке қызмет ете алу  қабілетіне аудару болған жаңа редакциядағы Активтерді және шартты міндеттемелерді жіктеу ережесінің күшейтілген талаптарының 2007 жылғы 1 сәуірден бастап енгізілуі белгілі деңгейде себеп болды.  

     4. Банктердің активтері  мен міндеттемелерінің  сәйкестік сипаттамасы

     Жалпы алғанда төменде келтірілген деректер банктердің меншікті капиталының мөлшерлерін біртіндеп ұлғайтуын және сыртқы тартулардың қалыптылығын ескеріп, банктердің активтері мен міндеттемелерінің арақатынасының белгілі теңгерімділігін сипаттайды.

     2008 жылғы қаңтардан бастап ақпанға дейінгі кезең үшін активтер мен міндеттемелердің өтеуге дейін қалған мерзімдері бойынша (maturity mismatch) сәйкестігін талдау банктерде қысқа мерзімді перспективада (6 айға дейін, 1жылға дейін) қосымша қаржыландыру көздеріне мұқтаждық туындауы мүмкін екендігін көрсетеді.

       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     5. Екінші деңгейдегі банктерді қаржыландырудың ішкі базасын дамытуға қатысты

     Егер  қаржыландырудың ішкі көздері туралы айтар болсақ, клиенттер (жеке және заңды тұлғалардың) депозиттері  олардың негізгілері болып табылады.

     Ағымдағы  жылдың басынан бастап заңды және сондай-ақ жеке тұлғалар бойынша олардың  салымдарының біртіндеп өсу үрдісі байқалады. Мәселен, клиенттер салымдарының сомасы (арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдарын қоспағанда) қаңтар – наурыз кезеңінде 230,6 млрд. теңгеге немесе 5,9%-ға өсті және алдын ала деректер бойынша ағымдағы жылдың 1 сәуірінде 4 125,6 млрд. теңге болды. Жеке тұлғалар салымдарының сомасы  тоқсан бойы 52,1 млрд. теңгеге немесе 3,6%-ға ұлғайып, көрсетілген күні 1 500,0 млрд. теңге болды. 

     Сондай-ақ банктердің клиенттер алдындағы  міндеттемелерінің артуы олардың  меншікті капиталының біртіндеп  өсуімен қатар жүретінін атап өткен жөн, бұл банктердің олардың міндеттемелерімен байланысты тәуекелдерін бірдей толтыру мақсатында қажет. Мәселен, банк секторының жиынтық есепті меншікті капиталы жылдың басынан бастап 47,1 млрд. теңгеге немесе 2,6%-ға ұлғайып, ағымдағы жылдың 1 сәуірінде 1 827,3 млрд. теңге болды.