Операциялық жүйе

- COMMOND.COM командалық процессоры әрбiр адамға қажет түрлi iс әрекеттi орындайды, ол ЭЕМ iске қосылған кезден бастап ОЖ-нңҢ барлық резиденттi немесе iшкi командаларының орындау iсiн жүргiзедi. Транзиттi командаларды орындау үшiн ол дискiден соларға сәйкес бағдарламалық файлды iздеп, егер табылса, оны жедел жадыға жүктеп, соған басқаруды бередi. Бағдарлама жұмысы аяқталған соң командалық процессор оны жадыдан жойып, экранға әрi қарай жұмысқа дайын екендiгiн бiлдiретiн шақыру мәлiметiн шығарады.

- DOS-тың сыртғы немесе транзиттi командалары – операциялыј жҘйемен бiрге б†лек модульдер тҘрiнде берiлетiн баЈдарламалар, кейде утилиттер деп те айтыла бередi. Олар сыртјы командалар ретiнде „ртҘрлi јызметтер атјара бередi.

- ҪүрылҒылар драйверi – DOS жҘйесiн толыјтырып, жаҢадан јосылЈан шеткерi јҙрылЈыларды басјару iсiн орындайтын арнайы программалар. Драйверлер компьютердiҢ жедел жадына операциялыј жҘйемен бiрге ојылады да, олардыҢ аттары CONFIC.SYS деген арнаулы файлда жазылып тҙрады. Операциялыј жҘйе жедел жадја жҘктелгеннен кейiн дискiден конфигурациялыј файл CONFIC.SYS ојылып јҙрылЈылар драйверлерi де жедел жадта орналасады. Мҙнан кейiн командалыј COMMOND.COM файлы ојылып, ол iске кiрiседi. Бҙл командалыј процессор таЈы бiр командалыј AUTОEXE.BAT файлы iске јосып, оныҢ iшiндегi командалар мен программаларды бiртiндеп орындай бастайды.

ОС жҙмыс iстегенде оныҢ негiзгi жҙмыс јҙралы – команда. Ол компьютерге белгiлi бiр „рекеттi орындататын арнаулы программаларды шајыру Ҙшiн јолданады.

Команда формат деп аталатын, арнаулы јҙрылымнан тҙрады. Формат команданыҢ атынан ж„не параметрiнен тҙрады.

MS-DOS барлыј командалары  резиденттi ж„не транзиттi болып  екi Ҙлкен топја б†лiнедi. Резиденттi командалар јызмет ететiн COMMOND.COM файлыныҢ јҙрама б†лiгi болып табылады.. Олар – тез орындалатын жиi †олданылатын јарапайым командалар. Бҙл топја: DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL, TYPE, COPY ж„не т.б

Транзиттi командаларЈа дискiдегi программалыј файлдар жатады. Оларды iске јосып орындаудан бҙрын дискiден оју керек. Бҙл топја мына командалар жатады:: FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISKCOPY ж„не т.б

     Каталогтармен  жҙмыс жасайтын командалар. Бҙл топја DIR, CD, RD, MD командалары жатады.

1. DIR командасы – каталогтардыҢ ж„не файлдардыҢ толыј аттарыныҢ, к†лемiнiҢ ж„не јҙрылЈан уајыты мен мерзiмiнiҢ тiзiмiн бередi. DIR командасын параметрсiз јолданЈанда экранЈа каталогтыҢ мазмҙнын шыЈарады. Мыс: C:\>dir – С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын к†рсетедi.

Параметр деп тҘпкi каталогты немесе кез келген деҢгейдегi iшкi каталогты к†рсететiн маршрутты айтады. Каталог мазмҙныныҢ тiзiмi Ҙлкен болЈан жаЈдайда ајпаратты парајтап шыЈару Ҙшiн јосымша /P параметр јолданылады. Бҙл жаЈдайда экран бетi ајпаратја толЈан соҢ ајпарат экранЈа шыјпай тојтайды, ал оны жалЈастыру Ҙшiн кез келген перненi басу керек. Ајпарат экранЈа жинајты тҘрде шыЈу Ҙшiн /W параметрi јоланылады. Мыс:

C:\>dir /р - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа бет-бет јылып к†рсетедi.

C:\>dir /w - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа жинајты тҘрде к†рсетедi.

 

2. MD (Make Directory - каталог жасау) - аЈымдаЈы кез келген каталог iшiнен жаҢа каталог ашу командасы. Мыс:

C:\>md Gruppa – С: дискiсiнен  Gruppa атты каталог јҙру.

C:\Gruppa>md Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты каталогынан  2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.

C:\>md Gruppa\Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты каталогынан  2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.

 

3. CD (Change Dirctory - каталог ауыстыру) – бiр каталогтан екiншi каталогја к†шу командасы. ЖоЈары д„режедегi каталогтарЈа к†шу мына параметрлер ’..’,  ’/’ арјылы iске асады. Мыс:

C:\Gruppa\Student>cd.. - 2-шi деҢгейдегi Student каталогынан 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына к†шу.

C:\Gruppa>cd.. - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан тҘпкi јаталогја к†шу.

C:\Gruppa\Student>cd \ - тҘпкi каталогја бiрден к†шедi.

 

4. RD (Remouve Dirctory - каталогты жою) – iшiнде файлдары  жој бос каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы. Мыс:

C:\Gruppa>rd Student - 2-шi деҢгейдегi Student каталогын жою.

C:\>rd Gruppa - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогын жою.

     Файлдармен  жҙмыс iстейтiн командалар. Бҙл топја COPY, REN, DELETE, TYPE, DATE, TIME ж„не т.с.с командылар жатады.

 

1. COPY - файлдарды к†шiру командасы. Файлдарды к†шiргенде файлдыҢ бҙрынЈы атын сајтап (егер олар басја каталогја к†шiрiлетiн болса) немесе атын †згертiп к†шiруге болады. Параметр ретiнде кандай файл, јайдан, јайда ж„не јандай атпен к†шiрiлетiнi к†рсетiледi. Жалпы тҘрдегi команда форматы:

сopy  <јайдан, ненi>_ <јайда>

 

C:\Gruppa>copy C:\book.txt - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына С:  тҘпкi каталогынан book.txt файлын к†шiру;

C:\Gruppa>copy С:\ret.doc as.doc - 1-шi  деҢгейдегi Gruppa каталогына С: тҘпкi каталогындаЈы ret.doc файлын as.doc атымен к†шiру;

C:\Gruppa>copy alla.bas alma.bas - 1-шi  деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ALLA.BAS файлды, †зi орналасјан сол каталогја  ALMA.BAS деген атпен к†шiру (екiншi к†шiрмесiн  б†тен атпен алу);

C:\STUDENT\LEX>copy a:\port.txt - A: дискiсiндегi port.txt файлын 2-шi деҢгейдегi LEX каталогына  к†шiру;

C:\Gruppa\Student>copy book1.txt+book2.txt+book3.txt book.txt – 2-шi деҢгейдегi Student каталогындаЈы  book1.txt, book2.txt, book3.txt файлдарын осы  каталогја book.txt деген атпен бiрiктiру;

copy con жаҢа пернелерден  енгiзетiн м„тiнен тҙратын файл јҙру Ҙшiн јолданылады. М„тiндi терiп болЈаннан кейiн Ctrl+Z ж„не Enter пернелерiн басып тојтады.

C:\Gruppa>copy con book.txt – 1-шi  деҢгейдегi Gruppa каталогынан book.txt атты  м„тiндiк файлын јҙру;

C:\Gruppa>copy ret1.txt+con  ret.txt –  1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына ret1.txt файлыныҢ соҢына пернелерден  терген м„тiн жолдарын енгiзу;

C:\Gruppa>copy con+ret1.txt  ret.txt –  1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына ret1.txt файлыныҢ басына пернелерден  терген м„тiн жолдарын енгiзу;

2. REN - файлдардыҢ аттарын †зерту командасы, парамерлердiҢ файлдардыҢ ескi ж„не жаҢа аттары, мысалы

C:\Gruppa>ren alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ALLA.BAS файлыныҢ  атын ALMA.BAS деген атја ауыстыру;

C:\Gruppa>ren *.doc *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc типтi файлдарды  .txt типiне †згерту;

3. DEL – аЈымдаЈы немесе к†рсетiлген каталогтаЈы файлды немесе файлдар тобын †шiру командасы.

C:\Gruppa>del *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc типтi файлдарды  †шiру;

C:\Gruppa>del ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt файлын жою;

C:\Gruppa>del book.* - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы аты book болып  келетiн барлыј файлдарды жою;

4. TYPE – м„тiннен тҙратын файлдыҢ iшкi м„тiнiн экранЈа шыЈаратын команда.

C:\Gruppa>type ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt атты файлыныҢ  мазмҙнын јарау;

1. DATE командасы Ҙстiмiздегi аЈымдаЈы ай, кҘн ж„не жыл мерзiмiн экранЈа шыЈару ж„не оны †згерту.
2. TIME командасы – аЈымдаЈы уајытты экранЈа шыЈару ж„не јайтадан †згерту, бҙл команда форматы алдыҢЈыЈа – DATE командасына ҙјсас.
3. CLS-экранды тазарту экранды тазартып операциялыј жҘйенiҢ жҙмысја шајыру јатарын сол жај жоЈары бҙрышја орналастырады.

 

NORTON COMMANDER – қолданушының  операциялық жүйемен жұмысын  жеңiлдетуге арналған бағдарлама, онда командаларды пернетақтада  термей-ақ тек пернелердi басу  арқылы орындауға болады. Ондай  операциялық жүйемен жұмысты  жеңiлдетуге арналған бағдарламаларды  “операциялық қабыршық” деп  атайды.

        NORTON COMMANDER қолданушыға келесi мүмкiнiктер  бередi:

• экранда әрдайым каталог мазмұның көрсетедi;
• диск, каталог, файл және жедел жады мөлшерi туралы ақпарат алуға;
• бiр каталогтан екiншiсiне көшуге;
• каталогтар құруға, атын өзгертуге, көшiруге және өшiруге;
• каталогтардан файлдарды көшiруге, ауыстыруға, атын өзгертуге және өшiруге;
• кез-келген файлды көруге және мәтiндiк файлдарды түзетуге;
• командалық жолдарды түзетiп, DOS-тың кез-келген командасын орындауға болады.

Norton Commander -дi iске қосу және онымен жұмысты аяқтау

Norton Commander-дi iске қосу үшiн  NC.EXE файлын таңдау керек

NC - Norton Commander деген сөздiң  басқы әрiптерiнен қысқартылып  алынған.

Norton Commander-мен жұмысын  аяқтау үшiн: F10 пернесiн басу қажет.  Экранға пайда болған сұхбаттық  терезеден Yes, No батырмаларының Yes батырмасын  басу қажет.

Norton Commander жедел жадыға оқылып, экранға  жүктелгенде екi терезе пайда  болады, оларды тақта деп атайды.

Тақталар тақырыбында ағымдық каталог пен диск аты немесе меню жолы көрсетiледi. Тақталадың төмен жағында командалық жолда DOS шақыруының белгiсi бар, онда командалар енгiзуге болады. Келесi жолда функционалдық пернелер қызметi көрсетiлген.

Тақталарды басқару

Курсор тұрған тақтаны ағымдық тақта деп атайды. Тақталарды басқару үшiн пернелер комбинациялар қолданылады:

Ctrl+O- тақталарды экраннан  өшiредi, қайта басса шығады;

Ctrl+P- экранда ағымдық емес  тақтаны өшiредi, қайта басса шығады.

Ctrl+U- тақталар орнын ауыстырады;

Ctrl+F1- сол жақ тақтаны  өшiредi, қайта басса пайда болады.;

Ctrl+F2- оң жақ тақтаны  өшiредi, қайта басса пайда келедi;

Ctrl+B- соңғы жолдағы жатық  менюдi көрiнетiн немесе көрiнбейтiн  етедi;

Ctrl+L- ағымдық тақта жөнiнде  қорытынды элементтердi шығарады  немесе жоғалтады;

Ctrl+Q- ағымдық файл мазмұнын  көршi тақтада көрсетедi немесе жоғалтады;

Tab – бiр тақтадан екiншiсiне  өту; бiр тақтадан екiншiсiне  өту;

Norton Commander менюi

Жоғарғы менюдi шақыру үшiн F9 функционалдық нернесiн басу керек. Жоғарғы меню бес бөлiктен тұрады:

Left (солжақ), Files (файлдар), Commands (командалар), Options (опциялар), Right (оң  жақ).

(Функционалдық пернелер  пернетақтаның ең бiрiншi жолында  орналасқан.)

Курсорды бағыттауыш пернелер арқылы керек командаға әкелiп, Ғ1 пернесiн бассаңыз, сол команда  қызметi туралы анықтама шығады.

Кейбiр командаларды орындау  үшiн пернелердi қолдануға болады. Бағыттауыш пернелер арқылы - F9 пернесiн басып, пайда болған менюден курсормен команданы таңдап алып, Enter пернесiн басу қажет.

Norton Commander - дiң әр тақтасында келесi мәлiметтердi көруге болады:

• Дискiдегi каталогтар аттары;
• Дискiдегi каталогтар тармақтары;
• Жедел жады, ағымдық дискi, каталогтар және файлдар жөнiнде ақпарат;
• Файлдар мазмұны.

Сол және оң жақ (Left, Right) менюiнiң командалары

Сол жақ меню командалары сол жақ тақтада орналасады. Дәл осы командалар оң жақ тақта үшiн де қолданады.:

 

командалар		пернелер	қызметi
қазақша орысша	Ағылшын
Қысқа қалып (краткий формат)	Brief		Файл мен каталогтар туралы қысқа мәлiметтi экранға шығарады, үш бағана аттары жазылады
Толық қалып (полный формат)	Full		Файл мен каталогтар туралы қысқа мәлiметтi экранға шығарады, бiр бағанада аты, файл мөлшерi,уақыты,жөнделген мерзiмi жазылады.
Жағдай  (состояние)	Info	Ctrl+L	Жедел жады,ағымдық диск және ондағы файл мөлшерi туралы көршi тақтада мәлiмет шығарады,F4 пернесiн басып,ол мәлiметтi түзетiп,сақтауға болады.
Тармақ (Дерево каталог)	Tree		Ағымдық дискiдегi каталогтар тармақтарын көрсетедi.
Ашу\жабу (Вкл\Выкл)	On\off	Ctrl+F1	Экранда сол жақ тақтаны өшiредi,қайта басса көрсетедi
Аты (Имя)	Name		Файл мен каталогтарды аты бойынша реттеп көрсетедi
Түр, Кеңейтiлуi (тип)			Файлдарды кеңейтiлуi бойынша реттеп көрсетедi
Уақыт (время)	Time		Файл мен каталогтарды уақыт бойынша реттеп көрсетедi
Мөлшер (размер)	Size		Файл мен каталогтарды мөлшерi бойынша реттеп көрсетедi
Сұрыптаусыз (без сортировки)	Unsorted		Файл мен каталогтар дискiде жазылу ретi бойынша көрсетедi
Қайта оқу (обновить панель)	Re-read		Ағымдық дискiнi,каталог тармақтарын қайта оқиды::бұл команда диск ауыстырғанда және каталог түзегенде пайдалы
Файлдарды көрсету (отображать файлы)	FiLter...		Файлдарды маска бойынша iрiктеп көрсетед, жасырылған және тек орындалатын файлдарды көрсетуге болады
Диск ауыстыру (сменить диск)	drive	Alt+F1	Сол жақ тақтада дискiлер тiзiмiн шығарады:басқа диск мазмұнын экранға тез шығару үшiн пайдалы