Операциялық жүйе

WINDOWS ТИПТІ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ  ЖҮЙЕЛЕР

 
 
Бірінші типіне Місгosoft компаниясының  ұқсас екі жүйесі Windows 95 пен Windows NТ  жатады. 
Windows 95 және Windows NТ операциялық жүйелер көпміндетті және олардың көптерезелі графикалық интерфейсі бар. 
Өз тарихында Місгоsoft компаниясы алдымен Windows NТ жүйесін жасады. Бірақ сол кездегі дербес компьютердің қуаты бұл жүйені тиімді қолдануға жеткіліксіз больш шықты. Компьютердің қуатына лайықты шектелген жүйенің қарапайымдау нұсқасы Windows 95 деген атпен шығарылды да, бірден кең таралды. Бұл операциялық жүйе ЭЕМ пайдаланушыларының алдыңғы интерфейстерімен салыстырғанда, айтарлықтай тиімді болып табылады, 
Windows жүйесінің ең маңызды ерекшелігі мыналар: 
1. Windows тұйық жұмыс ортасы болып табылады. 
Бұл - операциялық жүйе деңгейінде мүмкін болған кез келген операцияларды Windows -тан шықпай-ақ орындауға болады деген сөз. Қолданбалы программаны іске қосу, дискеттерді пішімдеу, мәтіндерді басуға шығару - мұның барлыған Windows-тан шақырып алуға және операция аяқталғаннан кейін Windows-қа кері қайтаруға болады. 
Windows ортасында терезе және таңбашалар пайдаланушы интерфейсінің негізгі түсініктері болып табылады. Windows-та орындалатынның барлығы не таңбашасы (пиктограммасы) бар операция, не терезесі бар (немесе терезедегі) операция болып табылады. Барлық сервистік және қолданбалы программалар үшін терезелер құрылымы және оларды басқару элементтері, операциялар жиыны мен сервистік программаларға арналған менюдің қүрылымы, сондай-ақ маустың көмегімен орындалатын операциялар стандартталған, яғни белгілі стандарт бойынша орындалған. 
2. Windows графикалық жүйе болып табылады. 
Windows жүйесімен UNIX типті («Юникс» деп оқылады) операциялар жүйелер бәсекелесе алады. 
UNIX - бұл командалық интерфейсі бар көпміндетті, бірнеше адам пайдаланатын 
ОЖ. Ол бұдан 20 жылдан астам уақыт бүрын жоғары сенімділікті талап ететін міндеттерді шешетін, сол кездің ең қуатты компьютерлері үшін арналған. 
Windows пен UNIX типті жүйелермен барлық операциялық жүйелердін көп түрлілігі тамамдалмайды. Көпшілікке арналған алғашқы дербес компьютерді американдық Аррlе компаниясы шығарған. Қазір барлық жерде қолданып жүрген Rапк Хеrох компаниясының жаңалығы графикалық көптерезелі интерфейсті алғашқы рет іске асырғандығында.

WINDOWS -ТЫ БАПТАУ

 
 
Windows 98 операция жүйесін орнатқанда  жүйе пайдаданушылардың көпшілігіне  есептелінген белгілі бір стандартқа сәйкес бапталуы керек. Біз енді Windows –тың кейбір баптауын ғана қарастырайық. Бас меню мен Міндеттер панелінен баска Windows-тың барлық баптауы дерлік Басқару панелі деп аталатын жүйелі қапшық арқылы орындалады. Бұл қапшыкты ашу үшін, мына әрекеттер тізбегін орындаңдар: 
Пуск - Настройка - Панель Управления Баскару панелі қапшығын іске қосу. 
Жаңа сабақ түсіндіріліп болған соң “Күміс қақпаның” есігі ашылады. 
Көзге арналған жаттығулар 
1.1-4-ке дейiн санап көздi қатты жұмып,сонан кейiн ашып,жайбарақат ұстап, 
1-6-ға дейiн санай отырып,алысқа қарау қажет.4-5 рет қайталау қажет 
2.1-4-ке дейiн санай отырып,екi көздi оларға қатты күш салмай,бiр-бiрiне қаратып,соңында 1-6-ға дейiн санай отырып алысқа қарап,4-5 рет қайталау керек. 
3.1-4-ке дейiн санап,басты қозғамай,оңға қарап бiр нүктеге көз тоқтату,соңында 1-6-ға дейiн санап,алысқа қарау.Осы тәрiздi басты қозғамай,солға,жоғары,төмен қарау керек. 
4. 1-6-ға дейiн санай отырып,көзқарасты диогоналы бойынша:оң жақ жоғарыдан-сол жақ төменге аударып,сонан соң алысқа қарау;сонан соң сол жақ жоғарыдан-оң жақ төменге аударып, алысқа қарау.4-5 рет қайталау.Көз гимнастикасын орындау кезiнде жалпы дене гимнастикасын да жасауға болады.Тұрақты түрде көз және жалпы дене гимнастикасын жасау көзге түскен қысымды жеңiлдетiп,дененi сергiтедi.

Операциялық жүйелер – компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.

Дербес компьютерлерге арналған операциялыј жүйелердiң барлығы  да тек бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып  табылады. Көп мақсаттылығта –  бiр компьютерде бiр уақытта  қатарласа бiрнеше есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң  қатар атқарылады.

Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялыј  жүйелерiн падаланады.

Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң  бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару  мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен  байланыс жасаудан босатын, компьютерде  жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға өте қажет операциялық жүйенiң  алатын орны ерекше.

Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:

1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап, олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.

Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң

жадын бөлу, жұмыс кезiнде  туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелеренi қағазға, экранға  шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшiн операциялыј  жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн  орнату сияқты әртүрлi әрекеттер орындайды.

Операциялығ жүйе – адам мен ЭЕМ аппараттық құралдарының арасындағы байланысты ұйымдастыратын бағдарлама немесе бiрiктiрiлген бағдарлама тобы. Оның құрамына өз командалары және драйверлер – сыртқы құрылғыларды басқару бағдарламалары, утилиттер – жұмысты жеңiлдететiн бағдарламалар және т.б. кiредi.

ОЖ-ң атқаратын жұмысын  үш топқа бөлуге болады:

• мәлiметтердi енгiзу-шығарудың барлық түрлерiн ұйымдастыру;
• ЭЕМ сыртқы ортамен байланыстыру;
• Мәлiметтердi сақтау мен өндеу жұмыстарын атқару.

Компьютерлердiң әртұрлi моделдерiнде қолданылатын ОЖ–ң мүмкiндiктерi де әрјалай бола бередi. ең көп тараған  ОЖ түрлерiне MS DOS және де соңғы кезде  кеңiнен қолданыла бастаған көп  терезелi операциялыј жүйелер - WINDOS бағдарламалары жатады.

MS DOS жүйесi 1981 жылы пайда  болып, компьютерлерге орналастырылды.

ЭЕМ-де бағдарламалар мен  мәлiметтердi сајтаушы рөлiн магниттiк  дискiдегi жинақтауыштар (МДЖ) атқарады. Дискiлердi латын алфавитiнiң алғашқы  бас әрiптерiмен А:, В:, С:, D: және т.с.с. болып белгiленедi.

Компьютерлердiң көбiнде  иiлгiш магниттiк дискi екеу болады, олар А: ж„не В:, ал қатты дискiдегi жинақтауыштар  бiр немесе бiрнеше болады бола бередi, олар С:, D:, Е: ж„не т.с.с. түрлерiнде белгiленедi.

ЭЕМ iске қосылқанда ОЖ кқбiнесе С: қатты дискiсiнен немесе А: иiлгiш  дискiсiнен оқылып жедел жадқа  жүктеледi де, экранға ОЖ қызмет атқаруға дайын екендiгiн бiлдiретiн A:\> немесе C:\>.

A:\> - бұл А: дискiсiнiң  жұмыс iстеуге дайындығын көрсетедi. Егер компьютер iске қосылғанда  А: дискiжетек ұясына дискет  салынбаса, онда ЭЕМ автоматты  түрде С: дискiсiнен оқиды.

С:\> - С: дискiсiнiң жҙмыс iстеп тұрғанын көрсетедi.

ОЖ ЭЕМ жедел жадына дұрыс жүктелген соң, экранға  С:\> немесе A:\> сияқты команда енгiзу жолдары шығады.

Мәтiндер мен бағдарламалардан түратын мәлiметтер тұрақты күйде  дискiдегi файлдарда сајталады. Файл – белгiлi бiр атпен магниттiк дискiде жазылған бiртектес ақпараттар жиыны. ОЖ жұмысы үшiн керектi мәлiметтер рүлiн әртүлi типтегi файлдар атқарады. Файл бағдарламадан, не оларқа қажеттi берiлген сандар тобынан, мәтiннен түруы мүмкiн. әрбiр файлдың файлдар каталогында тiркелген үзiндiк аты болуы керек. Дискiде аттары әртүрлi көптеген файлдар болады. Файлдың толық атауы екi бөлiктен құралады: аты және заты (түрi не типi). Файлдың аты – 8 таңбаға дейiнгi әрiптен басталатын сандар мен әрiптер жиыны, ал оның 3 таңбадан аспайтын екiншi бөлiгi оның заты, типi не атының кеңейтiлуi деп те атайды. Файлдың аты мен заты нүктемен бөлiнедi.

ФайлдыҢ толық аты латынның бас не кiшi әрiптерiмен белгiленедi. Мыс: red.bas, tot.txt, COMMAND.COM, BASIC.EXE.

Файлды дискiге жазғанда не өзгерткенде, оның көлемi, жазылған уақыты, мерзiмi де тiркеледi. Файлдың аты, типi, символмен берiлген көлемi, операциялық жүйенiң календары мен сақатынан жазылған күнi, айы, сақаты файлдың атрибуттары деп аталады.

Кейбiр командаларды орындау кезiнде файлдардың атын толық көрсетпеуге болады, бұл жағдайда ОЖ файлдар тобын iздейдi.

Кейде файлдардың бiреуiн ғана емес,қатар орналасған бiрнешеуiн топтауға тура келедi. Мүны файлдың атына шаблондарды немесе нұсқаларды, яғни * және ? белгiлерiн қою арқылы iстеуге болады.

* - файлдың атындағы осы таңбадан бастап кез келген сөз тiркестерiн орналастыруға болатының бiлдiредi.

? – файлдың атындағы болуы мүмкiн кез келген таңбаны немесе оның болмауын да көрсетедi. Мысалы:

AL*.* - аты KOL әрiптерiнен басталатын барлық файлдар тобын көрсетедi (alma.txt, alia.doc, alan.bac);

*.TXT – типi не заты EXE болып келген бар файлдар тобын көрсетедi (alma.exe, talon.exe,beta.exe);

*.* - жұмыс iстеп отырЈан ақымдағы каталогтақы барлық файлдарды топтап белгiлейдi;

* - типi көрсетiлмеген файлдар тобын көрсетедi (alia);

????.BAS – типi BAS болып келген аты бiр, екi, үш ж„не төрт таңбадан тұратын файлдар тобын көрсетедi (alis.bas, osa.bas, tor.bas);

A??.* - аты А таңбасынан түратын және А әрпiнен басталып үш таңбадан түратын заты кез келген сөз болатын файлдар тобын көрсетедi (a.txt, ag.com, asa.dos).

Дискiде сақталатын файлдар  өте көп болады, олар бiрнеше мыңдаған сандарға жетедi. Мұндай ақпараттармен  жұмыс iстейтiн адам қандай ақпарат  қай жерде орналасғанын және ол файлдардың аттарын есте сақтауы керек.

Файлды дискiде iздеудi жеңiлдету  үшiн арнайы тiркеген ыңғайлы. Ол үшiн  каталог ұғымы қолданылады. Каталог – белгiлi бiр ортақ қасиеттерiне қарай магниттiк дискiде орналастырылЈан файлдар тобына қойылған атау. әрбiр аталогтың өзiндiк белгiлi бiр аты бар. Егер каталогта файл аты жазылса, файл сол каталогта орналасған деп атайды. әр каталогта көп файл жазыла бередi.

Бiр каталогқа аттары бiрдей екi файлды орналастыруға болмайды. Оның соңғысы жазыларда алдыңғысы  бiрден жойлып кетедi, бiрақ аттас  файлдар әртүрлi каталогтарда орналаса бередi. Бiр каталог екiншi бiр каталогтыҢ iшiне орналаса бередi, мұндайда ол бағынышты  атанып, сатылы түрде бұл каталогқа  басқа бiр каталог бағынышты  болып орналаса беруi мүмкiн. Осындай  бiрiнiң iшiне бiрi орналасған каталогтар бұтақ тәрiздi көп сатылы (иерархиялы) файлдар жүйесiн құрайды.

Дискiде мiндеттi түрде түпкi немесе 1-деңгейдегi каталог болуы  тиiс. Оған файлдар, 2-деңгейдегi каталогтар, ал оның iшiне 3-деңегйдегi каталогы, т.с.с. орналасуы мүмкiн.Бағынышты каталогтар тiзбегi “\” таңбасымен бөлiнiп жазылады. Мыс:

C:\GRUP> - мұндағы GRUP 1-шi  деңгейдегi каталог

C:\GRUP\PO> - мұндағы PO 2-шi  деңгейдегi каталог

Файлдар бұтақ тәрiздi күрделi түрде құрылса, онда оның тек өз атын ғана емс, сонымен қатар тұрған орнын, басты каталогын, оның деңгейлерiн  көрсету керек. Мұндай файлдың нақты  тұрғын көрсететiн каталогтар тiзбегiн  – маршрут не жол деп атайды. Файл толық түрде мынадай элементтермен  белгiленедi:

• дискiнiң аты, ол бiрақ кейде көрсетiлмей де кетедi;
• бiрiнiң iшiне бiрi кiретiн каталогтар тiзбегiнiң аттарынан тұратын маршрут;
• тiзбектi аяқтайтын файлдың өз аты.

Файлдың маршрутын немесе адресiн толық көрсету үшiн  дискiнiң атын,

каталог аттарының тiзбегiн, ең соңында файлдың атын және типiн  толық көрсету қажет. Жалпы ереже  бойынша файлдың толық аты  мынадай болады:

[дискiнiң аты:\] [маршрут\] файлдың аты[.типi]

 

әрбiр iс-әрекет орындалған сайын  экранға ЭЕМ-нiң келесi команданы  орындауға дайын екендiгiн көрсететiн  шақыру тiзбегi автоматты түрде экранға  шығып отырады. Егер маршрут С: таңбаларынан басталса, файл орны осы дискiнiң  түпкi каталогынан есептеледi, диск көрсетiлмесе, файл орны ақымдағы каталогтан бастап есептеледi.

Кейбiр үш әрiп тiркестерiнен  тұратын аттар стандартты құрылғылардың  аттары болып келедi. Олардың файлдың  аттары немесе заттары ретiнде пайдалануға  болмайды. Мыс:

   PRN- негiзгi баспақа  беру қүрылғысы, 1-шi принтер;

   LPT2 – қосымша 2-шi  принтер;

   CON- консоль, яғни  берiлген мәндердi енгiзетiн болсақ, пернелiк экранға шықаратын болсақ  – дисплей;

   AUX – негiзгi коммуникалық  канал;

   NUL – бағдарламаны  қалыптастыру, жетiлдiру және орындау  мақсатында қолданылатын жалған  құрылғы.

Файл атына тiркелiп  тұратын оның заты немесе типi онда сақталатын информацияның тегiне, мазмұнына, тұрiне қарап берiледi. Стандартты типтер:

.BAS –  BASIC тiлiнде жазылған  бағдарлама түрiндегi файл;

.COM – тә„уелсiз орындалатын  командалық файл;

.EXE – ОС жҙмыс басқаруымен жұмыс iстейтiн, бiрден орындалатын файл;

.PAS – Паскаль тiлiнде  жазылған бағдарламалыј файл;

.TXT – текстiк файл.

MS DOS операциялық жүйесi  дискеттiң немесе С: дискiсiнiң  түпкi каталогында файлдар түрiнде  орналасады да, мынадай бөлiктерден  тұрады.

- BIOS модулi – компьютердiң тұрақты жадында жазылған мәлiметтi енгiзу-шығарудың негiзгi жүйесi. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып өшiрiлмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ iске қосылған сәтте құрылғылардың жұмыс iстейтiнiн немесеiстемейтiнiн тексерiп, ОЖ-нiң мәлiмет енгiзу-шығаруға байланысты атқарылатын қарапайым жұмыстарын атқарады;

- Операциялығ жүйенiң жүктеуiшi - бұл кiшкентай ғана программа операциялық жүйенiң компьютердiң жедел жадында тұрақты сақталатын қалған модульдерiн файлдардан(IO.SYS, MSDOS.SYS,) оқуды қамтамасыз етедi.

- IO.SYS файлы сыртқы құрылғылармен(пернелiк тақта, дисплей, принтер,) информация алмасудыҢ барлық түрiн атјарады;

- MSDOS.SYS – файлы жалпы файлдар ашу iсiн және де ЭЕМ жедел жадын басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екенi белгiлi болады;