Теоделоиттік түсіріс

Теодолиттік түсіріс – бұрыш өлшегіш аспап арқылы түсірілетін түсіріс.

Бұрыш өлшейтін аспап – теодолит.

Бұл түсірісте бұрыштар, арнайы лентамен немесе оптикалық өлшеуішпен ара  қашықтықтар өлшенеді. Бұл түсіріс  жергілікті жердегі горизонталь  түсіріс деп аталады. Бұл түсірісті орындау кезінде горизонталь бұрыштар және ара қашықтық өлшенеді. Түсіріс нәтижесінде жергілікті жердің контур көрінісі мен ситуациялық планы алынады.

Теодолиттік түсіріс – жердің контурлық планын алу үшін теодолит (бұрыш өлшегіш аспап)  пен өлшеу лентасының (қашықтық өлшеуіш) көмегімен орындалатын геодезиялық жұмыстардың түрі. Теодолиттік түсірулер кезінде горизонталь бұрыштар β және ара қашықтық S өлшенеді.

Теодолиттік жүріс деп , шын мәнінде, нүктелер жүйесін айтады. Мысалы: 1,2,3,4 нүктесінің β ішкі бұрышы мен d ара қашықтығы мәндерінің нәтижесінде координаталар анықтау.

Теодолиттік жүрісті бастамас бұрын, жергілікті жерді алдын ала қарап  шығады.

Теодолиттік түсіріс дайындық, далалық  және өңдеу жұмыстарынан тұрады.

Дайындық жұмыстары кезінде жергілікті жердің жай– жапсарын түсіру дәлдігіне байланысты түсірістің  масштабын таңдйды. Қолдағы бар барлық картографиялық құжаттарды (планды, картаны, профильді) мұқият қайта қарап зерттейді. Егер түсіріс жүргізілетін ауданда геодезиялық тірек жүйесінің пункттері болса, онда олардың орналасқан жерінің схемасын жасап, каталогтан координаталарын жазып алады.

Далалық жұмыстарға:

1. жергілікті жерді рекогносцировкалау ( байқап қарау) және пункттерді бекіту;
2. бұрыштар мен ұзындықтарды өлшеу;
3. жердегі заттарды, контурларды түсіру;
4. жүріс пункттерін жергілікті жердегі тірек пункттеріне байланыстыру.

Теодолиттік түсірістер 2 түрге бөлінеді:

1) тұйық жүріс;

2) ашық жүріс немесе диагоналдық жүріс;

Бұл жүрісте бұрыштарды өлшейміз, нүктелер арасындағы d ара қашықтықты өлшейміз, осылар арқылы координатарларды есептейміз, бір нүктенің дирекциялық бұрышын α анықтаймыз, осы бастапқы дирекциялық бұрыш арқылы басқа бұрыштарды табамз, сосын табылған дирекциялық бұрыштар арқылы румбты табамыз.

Негізгі тәртіп бойынша теодолиттік жүріс мемлекеттік геодезиялық жүйелер арасында жүргізіледі. Теодолиттік жүрістің жоғарғы кластық пунктермен байланысын байланыстыру деп аталады. Егер теодолиттік жүріс мемлекеттік геодезиялық жүйеге байланыспаса, 20%-тік темір- бетонды белгілермен бекітіледі. Бұл белгілерді жергілікті жердегі заттарға байланыстырып көз мөлшерімен сызады. Сонымен қатар осы заттарға дейінгі ара қашықтықтарd , немесе үйдің бұрыштарын өлшейді, құдық, ағаштарды, ситуацияларды түсірістерді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Теодолит – жер өлшеу жұмыстарында, жердә тексеріп шолуда және ірі масштабты түсіріс жасауда көп пайдаланылатын, бұрыш өлшейтін геодезиялық аспап. Оның ең маңызды бқліктеріне : қарау түтігі, градусталған екі – вертикальды (тік) және горизонтальды (жазық)жатады . Сондықтан теодолиттік

горизонтальды және вертикаль бұрыштарды бірдей анықтауға болады.

 Теодолит осьтерінің схемасы

ZZ1 – теодолиттің вертикаль айналу осі

TT1 – көру дүрбісінің айналу осі

VV1 – көру дүрбісінің нысаналау осі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Теодолиттік жүрістерді салудағы жасалынатын жұмыс реті:

1. Өткен жылдардағы топографиялық материалдармен танысып, алда істелінетін жұмыстардың жобасын жасау;
2. Тірек нүктелерін таңдап алып, оларға бекіту;
3. Сызықтарды өлшеуге дайындау;
4. Теодолиттік жүрістердің қабырғалары мен бұрыштарын өлшеу;
5. Ситуацияны суретке түсіру;
6. Теодолиттік жүрістерді мемлекеттік немесе жергілікті геодезия желісіне байланыстыру, олар болмаған жағдайда, теодолиттік жүрістегі алғашқы қабырғаның азимутын анықтау;
7. Камералық жұмыстар.

 

 

Теодолиттік жүріс координаталарының  ведомостарын есептеу.

   1. Тұйық жүріс

Кестеде 6 төбесі бар тұйық теодолиттік жүрісте жүргізілген өлшеулердің нәтижелері берілген.

   1.Координат ведомосына нүктелерді,өлшенген  бұрыштарды және жақтардың ұзындықтарын, бастапқы дирекциялық бұрышты (α1=30°30`) және алғашқы нүктенің х(=1000) у(=1000) координаттарын жаздым.

   2.Бұрыштардың іс жүзіндегі  қосындысын таптым:

       Σβ  пр.= β1 + β2 + β3 + β4 + β5 +…+ βn

       Σβ  пр.= 92°32,0'+123°01,5'+129°32,5'+95°03,0'+180°01,0'+99°52,0'

                               Σβ пр.=720°02,0'

   3.Теория бойынша кез-келген  көп бұрыштың қосындысы мына  формуламен анықталады:

                               Σβ т.=180º ×( n -2)

Мұндағы n-тұйық теодолиттік жүрістегі  бұрыштың саны.Ал бұрыш саны-6   

                               Σβ т.=180º ×( 6 -2)= 720° болады.

   4.Теодолиттік жүрістегі  бұрыштардың байланыспауын анықтадым.Ол  мына формуламен есептеледі:

                               Fβ= Σβ пр.-Σβ т.

Біздің мысалымызда: Fβ=720°02,0'-720°=0°02,0' –ге тең.

   5.Содан соң  берілген (өлшенген) бұрыштарды түзету  қажет.Ол үшін:

                               δβ= - Fβ / n

Бойынша байланыспауын рұқсат етілген  шектік мәнін анықтаймыз.

                           δβ= - 0°02,0' / 6 = 0,0033(4)`

Шыққан мәнді әрбір өлшенген бұрышқа бірдей бөлшекте қосамыз:

                                   β1=92°32,0'-0°00,3'= 92°31,7' 

                                   β2=123°01,5'-0°00,3'= 123°01,2'

                                   β3=129°32,5'-0°00,4'= 129°32,1'

                                   β4=95°03,0'-0°00,4'= 95°02,6'

                                   β5=180°01,0'-0°00,3'= 180°00,7'

                                   β6=99°52,0'-0°00,3'= 99°51,7'

 

   6.Түзетілген бұрыштардың  қосындысын есептедім.Ол теория  бойынша есептелген бұрыштардың қосындысымен сайма-сай келуі тиіс:

       92°31,7'+123°01,2'+129°32,1'+95°02,6'+180°00,7'+99°51,7'=720°00,0'

 

        Дирекциялық бұрышты және румбты есептеу:

   7. Теодолиттік жүрістегі полигондарды құрып болғаннан кейін α1 дирекциялық бұрышты анықтаймыз. Бастапқы дирекциялық бұрыш өлшенеді және арнайы жүргізіліп алынады. Келесі дирекциялық бұрышты анықтау үшін:                              αk+1 = αk ± 180º - βk

формуласын қолданамыз.

Дирекциялық бұрыштардың  қосындысын есептедім. Солтүстік осьтік меридианнан бастап, сағат тілі бойынша берілген бағдарлағыш сызыққа дейінгі бұрыш дирекциялық бұрыш деп атайды.

Дирекциялық бұрышты  өлшеу, азимут секілді, сағат тілінің  айналысы бойынша жүргізіледі. Бұл  бұрыштың мәндері 0º және 360º аралығында жатады.

 

Яғни, осы дирекциялық  бұрыш осінің алдындағы сызықтың дирекциялық бұрышына қосып, оған осы сызықтардың арасында жасалған ішкі бұрыштың (жүріс бойынша оң жақтағы) түзетілген мәнін алып тастағанға тең; n сызық номері дирекциялық бұрышты дұрыс есептесе, осы есептеудің соңында бастапқы бұрышын аламыз.

                                      Менің нұсқам бойынша

 

                                 α₁ = 30^О30´

                                α₂ = 30^O30` + 180^O - 123^О01,2´ = 87^O 28,8´

                                 α₃ = 87^O28,8´ + 180^O - 129^О32,1´ = 137^O56,7´

                                 α₄ = 137^O56,7´ + 180^O - 95^О02,6´ = 222^O54,1´

                                 α₅ = 222^O54,1´ + 180^O - 180^О00,7` = 222^O53,4´

                                 α₆ = 222^O53,4` + 180^O - 99^О51,7´ = 303^O 01,7´

8. Есептелген дирекциялық бұрыштар арқылы румбтарды анықтаймыз.

Солтүстік немесе оңтүстік осьтік меридианға жақын жатқан сүйір  бұрыш румб деп аталады. Румбтың өзгеру аралығы 0º -тан 90º                                                                                                                                 

Румбтарды табу үшін мына кестені пайдаландым:

Бөлік	Дирекция бұрышы, α	Румб, r		Өсімше таңбалары
		бағыты	шамасы	∆х	∆у
І	0О-тан 90О-қа дейін	СШ	r=α	+	+
ІІ	90О-тан 180О-қа дейін	ОШ	r=180O-α	-	+
ІІІ	180О-тан 270О-қа дейін	ОБ	r=α-180O	-	-
ІV	270О-тан 360О-қа дейін	СБ	r=360O-α	+	-

 

                          Менің есептеген румбтарым:

• r₁ = 30^O 30`      СШ
• r<sub>2</sub> = 87<sup>O</sup> 28,8`   СШ
• r₃ = 42^O 03,3`   OШ
• r<sub>4</sub> = 42<sup>O</sup> 54,1`   ОБ
• r₅ = 42^O  53,4` ОБ
• r<sub>6</sub> = 56<sup>O</sup> 58,3`  СБ

                               

      9. Координат өсімшеліктерін өлшеу, бақылау:

Координат өсімшіліктерін мына формула бойынша анықтадым:

                           ∆х_n = d cos(r_n);    ∆y_n = d sin(r_n);

 

• ∆х₁ = 361,45 ∙ cos (30,30)= 311,43
• ∆х₂ = 320,68∙ cos (87,288)= 14,05
• ∆х₃ = 235,24 ∙ cos (42,033)= 174,66
• ∆х₄ = 200 ∙ cos (42,541)= 146,50
• ∆х₅ = 294,05 ∙ cos (42,534)= 215,42
• ∆х₆ = 388,01 ∙ cos (56,583)= 211,47

 

                         ∆y_n=l_n sin(r_n);

• ∆y₁ = 361,45 ∙ sin (30,30)= 183,44
• ∆y₂ = 320,68∙ sin (87,288)= 320,37
• ∆y₃ = 235,24 ∙ sin (42,033)= 157,58
• ∆y₄ = 200 ∙ sin (42,541)= 136,15
• ∆y₅ = 294,05 ∙ sin (42,534)= 200,15
• ∆y₆ = 388,01 ∙ sin (56,583)= 325,32

 

Шыққан мәндерге сәйкес таңбаларын румб кестесінен қарап қойдым.

        Координат өсімшелерінің байланыспауын  есептедім:    

                          ∑ f_x = ∆х₁ + ∆х₂ + ∆х₃ + ∆х₄ + ∆х₅ + ∆х₆ = 0,37

               ∑ f_y = ∆y₁ + ∆y₂ + ∆y₃ + ∆y₄ + ∆y₅ + ∆y₆ = - 0,23

   Координата өсімшелерін есептегенде байланыспаулар сызық

ұзындықтарына пропорционал түрде үлестіріледі, таңбалары

байланыспауларға кері алынады:

f`_xn= ∑ fx / n

f`_yn= ∑ fy / n

        мұндағы f`_xn – жақтағы Х өсімшесін түзету;

               f`_yn – жақтағы Ү өсімшесін түзету;

              n – тұйық теодолиттік жүрістегі бұрыштар саны.

                f_x, f_y – Х және Ү осьтері бойынша байланыспаулар.

10. Егер теодолит жүрісінің Х және Ү осьтері бойынша координат өсімшелеріне жасалған түзетулердің қосындысы нөльге тең болса, онда есептеу дұрыс болғаны.

    1 нүктенің  бастапқы координаталарын және  түзетілген координата өсімшелерін  біле отырып, теодолит жүрісінің  келесі нүктесінің координаталарын  мына формула бойынша есептеуге  болады:

∆Х_n+1 = ∆X_n + (±X_түз.),

∆Ү_n+1 = ∆Ү_n + (±Ү_түз.).

Есептей келе соңында  бірінші нүктенің координаталарын  алатын болсақ, онда есебіміз дұрыс  болғаны.

Менің нұсқам бойынша:

∆Х₁= + 311,43 – 0,07 = + 311,36         ∆Ү₁= + 183,44 – (- 0,04) = + 183,48

∆Х₂= + 14,05 – 0,06 = + 13,99          ∆Ү₂= + 320,37 – (- 0,04) = + 320,41

∆Х₃= - 174,66 + 0,06 = - 174,72          ∆Ү₃= + 157,58 – (- 0,04) = + 157,62

∆Х₄= - 146,50 + 0,06 = - 146,56   ∆Ү₄= - 136,15 – (- 0,03) = - 136,12

∆Х₅= -215,42 + 0,06 = - 215,48           ∆Ү₅= - 200,15 –(- 0,04) = - 200,11

        ∆Х₆= + 211,47 – 0,06 = + 211,41         ∆Ү₆= - 325,32 –(- 0,04)= - 325,28

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№	Өлшеу бұрыштары			Түзету бұрыштары					Дирекциялық бұрыш						Румб		Сызық ұзындығы d (м)
	º	`		º			`		º			`			Наз.      º      `
1	92	-00,3 32,0		92			31,7		30			30			CШ 30O 30`		361,45
2	123	-00,3 01,5		123			01,2		87			28,8			СШ 87O 28,8`		320,68
3	129	-00,4 32,5		129			32,1		137			56,7			ОШ 42O 03,3`		235,24
4	95	-00,4 03,0		95			02,6		222			54,1			ОБ 42O 54,1`		200
5	180	-00,3 01,0		180			00,7		222			53,4			ОБ 42O  53,4`		294,05
6	99	-00,3 52,0		99			51,7		303			01,7			СБ 56O 58,3`		388,01
Координаттар өсімшілері													Координаттар
	Есептелген				түзетілген
	∆х		∆у					х			у			Х		У
+	-0,07 311,43	+	+0,04 183,44			+		311,36		+	183,48			1000		1000
+	-0,06 14,05	+	+0,04 320,37			+		13,99		+	320,41			1311,36		1183,48
-	+0,06 174,66	+	+0,04 147,58			-		174,72		+	157,62			1325,35		1503,89
-	+0,06 146,50	-	-0,03 136,15			-		146,56		-	136,12			1150,63		1661,51
-	+0,06 215,42	-	-0,04 200,15			-		215,48		-	200,11			1004,07		1525,39
+	-0,06 211,47	-	-0,04   325,32			+		211,41		-	325,28			788,59		1325,28