Стылістыка рэпартажу. Вобраз аўтара ў рэпартажы

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ

ІНСТЫТУТ ЖУРНАЛІСТЫКІ

Кафедра “Стылістыкі і літаратурнага рэдагавання”

КУРСАВАЯ РАБОТА

На тэму: “Стылістыка рэпартажу. Вобраз аўтара ў рэпартажы”

Студэнткі 3 курса з/а

Спецыяльнасці “Журналістыка (друкаваныя СМІ)”

Вадзейка Ю.Д.

Кіраўнік:

Прафесар Лапцёнак І.М.

- Мінск 2010 -

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ

ГЛАВА 1 ЖАНРАВЫЯ І СТЫЛІСТЫЧНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ РЭПАРТАЖУ

1.1.Рэпартаж як адзін з інфармацыйных жанраў журналістыкі. Віды і асаблівасці рэпартажу

1.2 Стылістыка рэпартажу

ГЛАВА 2 ВОБРАЗ АЎТАРА Ў РЭПАРАТАЖЫ

2.1. Аўтарскае “я” як асноўны элемент рэпартажу

2.2. Рэпартаж на старонках сучаснай газеты: стылістычныя асаблівасці, праблемы выражэння аўтарскай мадальнасці

ЗАКЛЮЧЭННЕ

СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ

УВОДЗІНЫ

Адной з важнейшых і пакуль яшчэ мала вывучаных праблем функцыянальнай стылістыкі з’яўляецца парблема жанравых форм маўлення. Сярод даследчыкаў няма адзінства ў пытанні, што ўяўляе сабой рэпартаж. Адны лічаць, што гэта дынамічна напісаная інфармацыя, якая дае чытачу ўяўленне пра тую ці іншую падзею праз непасрэднае ўспрыманне журналіста. Іншыя збліжаюць рэпартаж з карэспандэнцыяй. Думкі і ацэнкі розныя, таму што рэпартаж не кансерватыўная форма. Ён знаходзіцца ў развіцці, і руху. Змяняюцца прыёмы, метады паднясення матэрыялу. Назіранні паказваюць, што рэпартаж здзяйсняе рух ад інфармацыйнасці да сінтэтычнасці. Такім чынам, рэпартаж можна назваць жанрам, які спалучае ў сабе, з аднаго боку, строгую дакументальнасць і аб’ектыўнасць (гэта далучае яго да інфармацыйных жанраў), з другога боку, маляўнічасць і эмацыянальнасць, яркасць вобразаў, а гэта ўжо звязана з самай істотнай прыкметай жанра, якую называюць рэпартажнасцю ва ўласным сэнсе слова. Мэта рэпартажу- перанесці чытача на месца падзеі. Але падзеі баваюць розныя. Напрыклад, дэпутацкі семінар з’яўляецца падзеяй статычнай. Зрабіць чытача ўдзельнікам статычнай падзеі – значыць адштурхнуць яго ад газеты, часопіса. Гаворачы пра рэпартаж, пад падзеяй трэба разумець дынамічны працэс. Толькі дынамічная падзея можа стаць падставай для стварэння рэпартажу. Жанр патрабуе ад журналіста “акунуцца” у атмасферу падзеі і праз уласныя адчуванні данесці сутнасць таго, што адбываецца. Журналіст вядзе аповяд, ужываючы займеннік “я” і дзеясловы “бачу”, “чую”, “знаходжуся”. Указанне часу, калі адбылася падзея, апісанне яе акалічнасцей, розныя дэталі – усё гэта павінна быць не “прыблізна”, а з абсалютнай дакладнасцю.

Важна адзначыць, што адносіны да рэчаіснасці, якія складаюць спецыфіку любога жанру, выяўляюцца, увасабляюцца перш за усё ў форме вобраза аўтара. Калі ў змястоўным плане вобраз аўтара адлюстроўвае характар адносін да рэчаіснасці, то ў лінгвістычным – выражае моўную форму жанру. Таму некаторыя даследчыкі прапануюць у аснову стылістычнай класіфікацыі жанраў пакласці ступень праявы, удзелу аўтарскага “я” у маўленні.

На долю стылістыкі маўлення выпадае задача разабрацца ў тонкіх адрозненнях семантычнага і экспрэсіўна-стылістычнага характару паміж рознымі жанрамі і відамі вуснага і пісьмовага маўлення.

Стылістыка маўлення павінна выпрацоўваць свае метады аналізу. Пры гэтым ужо вылучаецца галоўны накірунак – максімальная ўвага да маўленчай структуры жанра.

Складанасць праблемы стылістыкі жанраў абумоўлівае актуальнасць тэмы курсавой работы “Стылістыка рэпартажу. Вобраз аўтара ў рэпартажы”.

Цэлью курсавой работы з’яўляецца вывучэнне асаблівасцей стылістыкі рэпартажу, а таксама ролі аўтарскага “я” у моўнай структуры рэпартажу.

Цэль прадугледжвае вырашэнне наступных задач:

-  разгледзець стыль рэпартажу;

-  выявіць агульныя кампазіцыйна стылістычная рысы жанру; (незалежна ад індывідуальнай манеры журналіста, тэматыкі, зместу); назіранне за функцыянальным выкарыстаннем моўных адзінак, якія ствараюць жанр;

-  вылучыць тыповыя асаблівасці маўленчай структуры рэпартажу;

-  выявіць і прааналізаваць знэчэнне аўтарскага “я” у рэпартажы, сродкі выражэння аўтарскай мадальнасці.

У працэссе напісання курсавой работы былі выкарыстаны такія навуковыя метады, як сінтэз і аналіз.

ГЛАВА 1 ЖАНРАВЫЯ І СТЫЛІСТЫЧНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ РЭПАРТАЖУ

1.1.      Рэпартаж як адзін з інфармацыйных жанраў журналістыкі. Віды і асаблівасці рэпартажу

Рэпартаж — жанр складаны, працаёмкі. Як адносіцца да інфармацыйных жанраў публіцыстычнага стылю. Яго асноўная мэта – аператыўна, дакладна і выразна паведаміць пра што-небудзь значнае і цікавае. Рэпартаж дае магчымасць чытачу як бы самому, на свае ўласныя вочы ўбачыць тое, аб чым расказвае журналіст. Звычайна ў рэпартажы паведамляецца пра тыя падзеі, сведкам якіх быў сам аўтар. [5, с.14]

Менавіта адпаведныя журналісцкія хваты дазваляюць найбольш трапна перадаць прысутнасць журналіста на падзеі. Адзін з такіх хватаў – выкарыстанне ў рэпартажы дэталяў і падрабязнасцяў. Дэталь, скарыстаная журналістам, можа надаць рэпартажу нагляднасць. Праз рэпарцёра чытач атрымлівае магчымасць уявіць сабе рэчы, якія апісваюцца журналістам, адчуць тэмбр і інтанацыі галасоў людзей. Спецыфіка рэпартажу праяўляюцца ў яго стылі. Нагляднасць рэпартажу абумоўлівае выбар стылістычных сродкаў. Эпітэты, параўнанні, метафары даюць журналісту магчымасць перадаць абставіны падзеі, намаляваць вобраз непасрэднага ўдзельніка працэсу, паказаць дэталь, якая журналіста ўразіла. У рэпартажы не трэба асцярожнічаць з выкарыстаннем прыметнікаў, чаго варта пазбягаць ў іншых жанрах. Стылістычныя сродкі рэпартажу павінны несці элементы эмацыйнасці. Журналіст можа дамагчыся эфекта прысутнасці толькі тады, калі здолее правільна абраць стылістычныя сродкі для выказвання сваіх эмоцый, адшукаўшы яркія і дакладныя эпіэты, трапныя параўнанні. [9]

Межы рэпартажу настолькі шырокія, што ён можа ўтрымліваць у сабе элементы інтэрв’ю, замалёўкі, карэспандэнцыі, выступлення. Гэта не з’яўляецца адхіленнем ад нормы, наадварот, дазваляе стварыць яркі, вобразны і ў той жа час аб’ектыўны матэрыял.

Работа над рэпартажам патрабуе высокага літаратурнага майстэрства. Для таго, каб чытач мог адчуць усе нюансы журналісцкага твору, рэпартаж павінен быць напісаны зразумелай і яснай мовай. Для выпрацоўкі добрага стылю рэпарцёру небходны інтэлект, здольнасць кампанаваць дэталі і будаваць асацыятыўны шэраг. Акрамя таго, патрэбна практыка і ўменне выкарыстоўваць асноўныя прынцыпы, не кажучы пра любоў да мовы і веданне граматыкі. Гэтыя прынцыпы павінны глыбока ўкараніцца і быць натуральнымі, каб праяўляцца ўжо рэфлектыўна, нават пад уціскам жорсткіх тэрмінаў і абставінаў. У першую чаргу журналіст, які выступае ў жанры рэпартажу, павінен навучыцца зрокава аднаўляць кярціну i перадаваць яе ў словах — не называць факты, а маляваць ix, пераплаўляючы жывыя адбіткі рэчаіснасці ў горане аўтарскага «я»і гэта задача ўскладняецца пры рабоце над сінтэзаваным рэпартажам. [10]

Як інфармацыйнаму жанру, рэпартажу, характэрны наступныя рысы:

-       Ён паведамляе чытачу аб нейкай падзеі, што адбылася нядаўна;

-       Рэпартажу ўласціва ўжыванне вялікай колькасці тэрміналагічнай, спецыяльнай лексікі, уласных імёнаў;

-       У рэпартажы строга вытрымліваецца агульная тэндэнцыя да дакументальнасці, дакладнасці, канкрэтнасці выкладу.

Уласнай асаблівасцю рэпартажа з’яўляецца адлюстраванне падзеі ў працэссе. Рэпартаж вельмі дынамічны жанр у параўнанні, на прыклад, з заметкай. Але галоўнае адрозненне рэпартажа ад іншых інфармацыйных жанраў заключаецца ў ступені выяўлення аўтарскага “я” журналіста. Нельга ўявіць сабе рэпартаж без выяўлення аўтарскай асобы. [3, с.28]

Вылучаюць 2 асноўных віда рэпартажа:

-  аператыўны;

-  сінтэзаваны.

Рэпартажы, у якіх адсутнічае ці амаль адсутнічае аналітыка, а ўся ўвага рэпарцёра скіравана на перадачу ходу падзеі адносяць да аператыўных.У іх варта адзначыць наступную абставіну: як правіла, яны з'яуляюцца аператыўнымі газетнымі матэрыяламі, пішуцца на аператыўную тэму i нясуць чытачу тое новае, што паўсядзённа i штогадзінна нараджаецца ў нашых імклівых буднях. Разгляд аператыўнага рэпартажу ў рамках асобнага віду жанру дазваляе больш грунтоўна акрэсліць яго функцыі, асаблівасці, спецыфіку работы над iм, вызначыць перспектывы яго далейшага развіцця i арсенал выяўленчых рэсурсаў. [17]

У аператыўным рэпартажы знаходзіць адлюстраванне тое, што аўтар асабіста назіраў у жыцці. Паколькі рэпарцёр непасрэдна прысутнічае на месцы падзеі, то ён з поўным правам вядзе расказ праз прызму аўтарскага «я»: «Я бачу, я чую, я пытаюся...» Справа тут не ў самім займенніку, а ў асобе аўтара, якая можа выяўляцца ў рэпартажы як з дапамогай займенніка «я», так i без яго ўжывання. Але і ў тым i ў другім выпадку расказ вядзецца ад першай асобы, вуснамі відавочцы або ўдзельніка падзеі. Гэта не белетрыстычны прыём, не лірычнае «я» твораў мастацкай літаратуры, а публіцыстычны інструмент, з дапамогай якога яскрава перадаюцца адбіткі канкрэтнай рэчаіснасці. [16]

З цягам часу рэпарцёры пачалі пераглядаць свае месца ў агульным калектыве газеты, адчулі сябе не толькі інфарматарамі але i даследчыкамі жыццёвых з'яў. Побач з аператыўным пачалося станаўленне i развіццё сінтэзаванага рэпартажу. [14]

Нельга меркаваць, аднак, што аператыўны рэпартаж назаўжды застаўся ў мінулым. Наадварот, на старонках сучаснай прэсы з аднолькавай частатой можна сустрэць як аператыўны, так і сінтэзаваны рэпартаж.

У якасці прыклада возьмем два рэпартажы з нумара газеты “Рэспубліка” ад 31 снежня 2009 г. (Прыкладанне А). Бачна, што рэпараж “Частичка сердца и душы” мае ўсе рысы сінтэзаванага рэпартажу. У рэпартажы “Усатый, добрый, полосатый” добра падкрэсліваецца, што сам рэпарцёр знаходзіцца на месцы падзеі. Аўтар толькі фіксуе падзеі, не аналізуючы іх. Такі тып рэпартажу – аператыўны: рэпарцёр паслядоўна выкладае факты, убачанае і пачутае.

Улічваючы ўсё сказанае вышэй, паспрабуем даць азначэнне рэпартажу. Рэпартаж - гэта адзін з інфармацыйных жанраў, які дазваляе чытачу набыць уяўленне пра ту ці іншую падзею праз непасрэднае ўспрыманне фактаў журналіста-відавочцы. Сучасны рэпартаж спалучае інфармацыйнае адлюстраванне дынамічнай падзеі з элементамі аналізу. Гэта даволі складаная тэкставая структура.

1.2 Стылістыка рэпартажу

Вялікае значэнне для высвятлення прыроды і спецыфікі рэпартажу мае вывучэнне яго стылю. Тэрмін стыль таксама мае даволі шырокае тлумачэнне. Стыль з’яўляецца асноўным паняццем стылістыкі – раздзелу мовазнаўства, у якім вывучаюцца функцыянальныя стылі мовы і асаблівасці ўжывання ў іх моўных сродкаў. Функцыянальны стыль – гэта разнавіднасць маўлення, якая адрозніваецца сістэмай моўных сродкаў і абслугоўвае пэўную сферу дзейнасці чалавека: навуковую, грамадска-палітычную, мастацкую, бытавую. [7, с.100]

Адным з важных фактараў , ўто вызначаюць характар, стылістычную афарбоўку, з’яўляецца пазіцыя вытворцы маўлення. Улічваючы дамінуючую ролю “я” (вытворцыы маўлення) у фарміраванні маўлення, можна пакласці гэтую прыкмету ў аснову класіфікацыі ці тыпалогіі маўлення, і вылучыць наступныя яе тыпы:

І тып – маўленне вядзецца ад першай асобы. Адбываецца супадзенне вытворцы маўлення з аўтарскім я. Такі тып выкарыстоўваеца ў размоўным стылі, лістах, дзённіках, часткова ў публіцыстыцы.

ІІ тып – маўленне выдзецца ад 3-й асобы: вытворца маўлення фармальна (але не фактычна) не ўдзельнічае ў маўленні. Вытворца маўлення і граматычная катэгорыя не супадаюць;

ІІІ тып – змешаны: маўленне адбываецца ад 1-й і 3-й асобы;

IV тып – апавяданне адбываецца ад імя 2-й асобы. [7]

У публіцыстыцы маўленне стылістычна адносна аднароднае – вядзецца галоўным чынам ад 3-й асобы, але “я” прысутнічае ў большай ці меншай ступені, у залежнасці ад жанра, тэмы і іншых фактараў. Тая ці іншая ступень падкрэслівання аўтарскага “я” служыць спосабам зрабіць мову разнастайнай, змяняць яе эмацыянальны тонус, мадальнасць, гэта адзін з галоўных выяўленчых сродкаў.

Рэпартаж належыць да ІІІ тыпу маўлення. Гэта азначае, што аповяд у ім вядзецца ад 3-й ці 1-й асобы, але фактычны вытворца маўлення вядомы – гэта аўтар, журналіст. У залежнасці ад характару рэпартажу ён так ці інакш праяўляе сябе ў маўленні.

“… Мы идем от машины к подъезду девятиэтажки на Рокоссовского, 29 и видим детские личики, прилипшие к окну на четвертом этаже.”

“Рэспубліка”

Лексічную аснову рэпартажу, як і ўсякага іншага жанра, складаюць нейтральныя агульнаўжываемыя словы. Наступны па значэнню лексічны пласт, які з’яўляецца агульным для рэпартажу і заметкі – спецыяльная лексіка. Функцыі тэрмінаў, аднак, у гэтым выпадку багацей, чым у заметцы.

СПК «Агро-Мотоль» является в республике одним из самых мощных связующих звеньев между нашей наукой и сельским хозяйством не только в отношении картофеля, элитные семена которого он поставляет десяткам партнеров по всей стране. Здесь серьезно занимаются и производством семян зерновых культур, разведением племенного скота. В част­ности, селекцию коров мясной породы «лиммузин» Министерство сельского хо­зяйства и продовольствия доверило именно этому кооперативу.

“Рэспубліка”

Рэпартаж і інфармацыйную заметку рэзка размяжоўвае ўжыванне размоўнай лексікі. Яна надае тэксту стылістычны эфект жвавасці, выразнасці, якая нехарактэрна дзелавому ладу заметкі. Што датычыцца рэпаратажу, то ў ім размоўная лексіка выкарыстоўваецца вельмі актыўна, і не толькі ў простай мове героеў, але і ў аўтарскім тэксце. [21, с.99-101]

“-Это вам нужен белорусский диплом?

-Конечно, нужен, - ответила я и рассказала звонившему заранее выдуманную историю. Для вящей солидности говорю, что хотела бы взглянуит на образец”.

“Рэспубліка”

У прыведзеным прыкладе добра бачна, як у невялікім урыўку рэпартажу лексіка вар’іруе ад тэрміналогіі да “нізкага” стылю, слэнгу.

У рэпаратжы значна шырэй, чым у інфармацыйная заметцы выкарыстоўваюцца разнастайныя тропы (перш за ўсё метафары – тропы, якія выкарыстоўваюць назвы аб’ектаў аднаго класу для апісання аб’ектаў іншага класу). Прычым, разлічча з гэтага пункту гледжання можна заўважыць не толькі колькасныя, але і якасныя.