Псіхалагічная характарыстыка ўловак

    Так нельга ставіцца да мяне – тваёй сяброўкі, бо гэта Лена мне заўсюды зайздросціць і выдумляе розныя плёткі! Калі ты будзеш сябраваць з ёю, значыць ты мяне не паважаеш!

  Адной з найболей часта выкарыстоўваных  уловак такога роду з'яўляецца навешванне ярлыкоў. Мэта гэтага прыёму складаецца ў аспрэчанні ідэі праз дыскрэдытацыю яе аўтара без абмеркавання і аналізу выказаных апанентам аргументаў. "Ярлык" нярэдка замяняе і аргументы, і факты, і само іх абмеркаванне. Ён можа ўтрымоўваць крыўдныя эпітэты, насмешкі, з'едлівыя заўвагі, якія выяўляюцца ў форме звароту да партнёра, розныя варыянты адмоўных адзнак, адрасаваныя першым чынам, аўтару выказвання і, ужо ўскосна, яго пазіцыі.

  Нягледзячы  на відавочную "празрыстасць" такой улоўкі, нярэдка яна застае ўдзельніка спрэчкі, якому яна адрасаваная, знянацку. Крытыка самога апанента, асабліва сумесна з ціскам на яго, з'яўляецца яшчэ больш эфектыўнай, калі прамаўляецца ва ўскоснай, завэлюмаванай форме. У шэрагу выпадкаў ужываюцца такія выразы, якія знешне павінны ствараць у слухачоў абсалютна зваротнае ўражанне: што іх аўтар зусім не гатовы аказваць ціск на суразмоўцу або, тым больш, рабіць выпадкі супраць яго асабіста. Такая крытыка падаецца як простая інфармацыя.

Як ты можаш крытыкаваць гэты фільм, калі яму была урачана прэмія “Оскара”?

 У палеміцы можна сустрэць і такі прыём, як бязадрасны зварот: "Па меркаванні некаторых…", "Асобныя асобы (псіхолагі, навукоўцы, гопнікі) лічаць…".

  Досыць  частым варыянтам уловак у спрэчцы з'яўляецца выкарыстанне гумару, іроніі, насмешак, жартаў, калі іх ужываюць у якасці "аргументаў" або праследуючы цалкам вызначаныя мэты ў палеміцы. Нярэдка такім спосабам атрымоўваецца збянтэжыць апанента, пазбавіць пачуцці ўпэўненасці ў сабе, зняважыць яго і падкрэсліць тым самым сваю перавагу.

  Шмат  прыкладаў гэтага можна знайсці ў выступах Уладзіміра Маякоўскага:

  Да  Маякоўскага аднойчы прыйшоў  малады паэт, прынёс сшытачак сваіх  вершаў і з трапятаннем чакаў "прысуду". Маякоўскі пагартаў і сказаў:

  - Белагвардзейскія вершыкі! 

  - Уладзімір Уладзіміравіч, - нясмела  залепятау малады паэт, - мяне больш цікавіць ваша меркаванне аб форме маіх вершаў.

  Як  вам форма?

  - Што ж, форма звычайная. З  пагонамі.

  Гэтая рэпліка Маякоўскага часта цытавалася як яркі прыклад яго досціпу. Нягледзячы на відавочную прымітыунасць такой "аргументацыі" і яе відавочна маніпулятыўны характар, гэтая улоука выкарыстоўваецца вельмі часта.

  Самы  распаўсюджаны прыём у такіх  сітуацыях - двукоссі. Ён вельмі зручны: можна пазбегнуць адкрыта лаянкавых эпітэтаў, досыць выказаць сваё дачыненне да прадмета гутаркі і да самога чалавеку пры дапамозе двукоссяў. Сутнасць гэтага прыёму ў тым, што крытыка апанента ў спрэчцы і відавочна негатыўнае ацэначнае дачыненне да яго пазіцыі часта больш эфектыўныя, калі яны прамаўляюцца ў завэлюмаванай, ускоснай форме.

  Выкарыстанне "двукоссяў" у якасці псіхалагічнага выкруту дазваляе ўзмацніць эфект патрэбнага ўздзеяння на апанента і адначасова ўзмацніць негатыўныя эмацыйныя рэакцыі (напрыклад, адчыненае раздражненне або крыўду) - аднак калі няма прамога абвінавачвання, няма і дапушчальных падстаў для крыўды.

  Правілы прыстойнасці і этыкету  не дазваляюць у спрэчцы адчынена абвінаваціць апанента ў дурасці. Але "убудаваная" цытата або двукоссі нярэдка дазваляюць гэта зрабіць:

  Як  гаварыў Арыстоцель: "Калі бы я  не паважаў цябе, Якушаў, я мог бы сказаць, што ты  гаворыш поўную ерась. Але паколькі я цябе так высока шаную, я не буду гэтага гаварыць".

  Адным з часта ўжывальных прыёмаў у  спрэчцы з'яўляецца псіхалагічны ціск, імкненне весці гутарку вельмі гучна, напорыста, з бравадай, апломбам. Часам партнёр, у дачыненні якога выкарыстоўваецца гэты прыём, адчувае, што яго ў такой сітуацыі прыпіраюць да сцяны. Пры гэтым ён не можа ні годна працягваць спрэчку, адстойваючы свае інтарэсы, ні спакойна саступіць і выйсці з дыялогу, захоўваючы годнасць.

  4. ЗАТРЫМКА АДКАЗУ

  Адно  з правіл Мэрфі ў выпадках спрэчкі  па такім сцэнары рэкамендуе: "Калі ваш апанент задае пытанне  па істоце спрэчкі, моўчкі ўтаропцеся на яго, як на вар'ята. Калі ён у замяшанні  адвядзе погляд, задайце яму яго  жа пытанне".

  Адмыслоўцы па псіхалогіі зносін адзначаюць, што любое парушэнне плыўнай плыні гутаркі, любыя яе "арытміі" багатыя тым, што могуць выклікаць або ўзмацніць эмацыйную напругу. Сталая перабіўка і затрымка адказу або іншай рэакцыі, выклікаюць высокую эмацыйную напругу і пагаршэнне дачынення да суразмоўцы.

  Калі  ў спрэчцы вы трапляеце ў цяжкае становішча, задайце пытанне, якое цалкам не адносіцца да справы, і, пакуль ваш апанент паспрабуе сцяміць, што адбываецца, - хутка змяняйце тэму гутаркі.

  Не  буду ўдавацца ў тэорыю, а прадстаўлю такі дыялог:

  - Ці падманулі вы свайго кліента? 

  - Спадар адвакат, ці падмануў  я свайго кліента? 

  - Ну, добра. Але подпіс яго вы  падрабілі? 

  - Я падрабіў яго подпіс?

  - Што гэта за жудасная звычка  адказваць пытаннем на пытанне? 

  - Вы так лічыце?..

  Пытанні пры гэтым могуць быць самыя парадаксальныя, напрыклад якія прапануюць у якасці альтэрнатыў два несупаставімых прадмета. Варыянтам такой улоукі можа быць "множнае пытанне". Тут у адным пытальным выказванні прадстаўлена, па істоце, два пытання- адзін відавочны, іншы - які разумеецца. Пры гэтым ствараецца ўражанне, што адказам на гэтае другое пытанне выступае пасылка, раздзяляемая абодвума ўдзельнікамі спрэчкі. Як правіла, гэты выкрут выкарыстоўваецца, калі яе ініцыятар лічыць, што апанент не пагодзіцца з вызначанай іншай пастаноўкай звернутага да яго пытання, таму трэба прымусіць яго пагадзіцца абыходным шляхам. Гэта сітуацыя пытання з падвохам, накіраванага на то, каб злавіць апанента знянацку: "Колькі пар ты прагуляў у гэтым месяцы?"; "Чаму вы так часта маніце?"; "Чым вы растлумачыце нізкую якасць сваёй  працы?".

  Сярод уловак, блізкіх да гэтага па свайму зместу, варта адзначыць і рытарычнае пытанне.

   "Хіба гэта не факт, што самакрытыка  паднімае актыўнасць пралетарскіх нізоў?"

  Апроч павышэння эмацыйнасці прамовы, наданні ёй вызначанага пафасу, рытарычнае пытанне стварае тут ілюзію развагі, у якім слухач як быццам удзельнічае нароўні з аўтарам выказвання і таму прыходзіць да неабходнага выніку, не адчуваючы над сабою відавочнага гвалту.

  Для аўдыторыі, больш падрыхтаванай у логіцы, выкарыстанне такіх прыёмаў можа ствараць зваротны эфект, нараджаючы адчуванне няўпэўненасці аўтара ў трываласці сваёй аргументацыі альбо нават проста сумненні ў яе наяўнасці. Цалкам відавочна, што такая форма "аргументацыі" у спрэчцы накіравана на прыгнечанне слухача, а не на канструктыўны дазвол спрэчкі.

  5. "ПРЫПIРАННЕ Да СЦЯНЫ" - стварыць партнёру максімум нязручнасцяў у працэсе спрэчкі, падштурхнуць яго да неабходнасці хутчэй скончыць перамовы або пайсці на саступкі.

  Бяздоказны  лозунг павінен гучаць як загавор - Ленін

  Аналізуючы  розныя варыянты ціску на партнёра, варта сур'ёзна ставіцца да такіх  малаважных, на першы погляд, акалічнасцяў, як месца правядзення перамоў - у аднаго з апанентаў або на "нейтральнай" тэрыторыі?

  Магчыма ўжыванне і іншых псіхалагічных  уловак гэтага роду. Гэта могуць быць заўвагі адносна знешняга выгляду, якія маскіруюцца пад дэманстрацыю увагі, клопаты: "Падобна, вы не спалі ноччу. Дрэнныя справы на працы?"

  Пры такой тактыцы можа быць наўмысна зачэплена пачуццё годнасці аднаго з партнёраў, напрыклад калі яго змушаюць чакаць пачаткі гутаркі, прымушаюць паўтараць тое, што ён ужо казаў, бясконца ўдакладняць "працэдурныя" пытанні і г. д. Дыскрэдытацыі ідэі - ігнараванні доваду, перакладу гутаркі на вартасці або недахопы самога чалавека, закрананні акалічнасцяў, якія не адносяцца да справы. Іх мэта - адмахнуцца ад прапановы, не абмяркоўваючы яго сур'ёзна: "Не разумею, Жалняровіч, чаго ты зараз дамагаешся?!"; « Каму ўсё гэта патрэбна?»

  6. "ПАДМАЗВАННЕ", асабліва ў спалучэнні з іроніяй, дэманстраванай як тонкая ліслівасць або камплімент:

  "Ну, вядома, вам як выкладчыку лепш вядома…"

   "Вы, Жукоўская, з вашым досведам і кампетэнтнасцю, не можаце не ведаць, што мае матэрыялы з'яўляюцца літаратурнымі шэдэўрамі".

  Псіхалагічным выкрутам у спрэчцы можа быць агульная нязгода з усім, што гаворыць партнёр. Пры гэтым можа абвяшчацца імкненне да вырашэння спрэчкі, але на справе дыялог суправаджаецца спрэчкай па дробязях.

  Зваротным бокам прадстаўленай вышэй улоўкі можа быць паспешная, нават дэманстратыўная, фармальная згода, якая ўяўляе, па істоце, сыход ад вырашэння праблемы, ухіленне ад яе канструктыўнага абмеркавання. Утрыманне гэтага прыёму складаецца ў формуле "Так, але…". Утоены матыў гэтай гульні складзены ў тым, што на фоне павярхоўнага згодніцтва ў рэчаіснасці адпрэчваюцца ўсё прапановы і довады партнёра, пакуль, нарэшце, ён не апынецца ў тупіку, і гэта будзе момантам трыўмфу яго апанента.

  Яшчэ  адным варыянтам гэтай улоўкі з'яўляецца так званы нігілістычны канфармізм, гэта значыць адхіленне любога стандарту, любога меркавання, прапануемага ўсёй групай або яе часткай. У дадзеным выпадку важнай з’яўляецца барацьба не за ісціну, не за вырашэнне канфлікту, а за адстойванне ўласнай пазіцыі.

  Выдатны прыём падаць партнёру магчымасць самому вылучыць з некалькіх альтэрнатыў. Гэта можна назваць ілюзіяй выбару - за перавагай любога з варыянтаў рушыць услед абвінавачванне ў адхіленні іншых.

  У мякчэйшым варыянце гэты прыём часта  з'яўляецца непрыметным для шматлікіх людзей спосабам аказаць на іх ціск: "Калі вам зручна дапамагчы мне з пераездам - да святаў або пасля?"

  7. "ПАРАДАКСАЛЬНАЯ  ІНТЭНЦЫЯ" або  ўвыдатненне "незаданага пытання".

  "Я  мог бы зусім  не пытаць вас  аб…" 

    У выніку суразмоўца, сапраўды  не жадаючы расчыняцца, пачынае гаварыць, прычым з ілюзіяй, што ён робіць гэта вольна, без знешняга ціску.

  Псіхалагічнай улоўкай, калі гэта робіцца ўсвядомлена, можа быць сталае выкарыстанне выразаў тыпу: "сапраўды гаворачы", "павінен адкрыта прызнацца".

  Завяршаючы  апісанне псіхалагічных уловак, адзначу своеасаблівыя варыянты іх камбінацый, даволі часта сустракаемыя ў рэальнай практыцы спрэчак.

  Такім чынам чатыры асноўных метада працы старшыні, вядучага дыскусіі:

  1. "ПАДАВIЗМ";

  2. "ДУРМАНIЗМ";

  3. "УСТРАШЫЗМ";

  4. "БЛЫТАНIЗМ"

  Гэтыя метады павінен ведаць і асвоіць кожны, каб пры мінімуме высілкаў і часу дамагчыся максімальнага поспеху ў спрэчцы.

  "Падавіст"

  Галоўная  задача, дасягнуць на паседжанні атмасферы  атупення і млявасці, калі ўсе людзі, якія прысутнічаюць, адчуваюць, што нішто ўжо не мае значэння. Найпростая і, магчыма, найлепшая улоўка старшыні - прыкінуцца часткова або цалкам глухім.

  - Так, Жалняровіч. Магу я лічыць, што вы згодны з маімі довадамі?

  - Мне падаецца, што не.

  - Выдатна! Раз у вас няма ніякіх заўваг, пераходзім да наступнай справы.

  Толькі  адважны чалавек, ды яшчэ з вельмі гучным голасам можа прыцягнуць увагу  падавіста або даць яму зразумець, што абмеркаванне не скончана.

  "Дурманіст"

  Сутнасць  яго метаду складаецца ў тым, каб  асляпіць паседжанне сваімі спазнаннямі. Ён хутка цытуе факты і лічбы, ілюструе сказанае графікамі, схемамі і дыяграмамі. Звычайна, ніхто не мае ні найменшага паняцця аб тым, што гаворыць дурманіст. Задаваць  пытанні бескарысна. Спалучэнне "дурманізма" з уменнем прамаўляць бясконцыя маналогі нярэдка можа быць вырашальным "аргументам". Пацверджаннем гэтаму можа служыць гісторыя, якая адбылася ў Францыі неўзабаве пасля бітвы пры Ватэрлоо.