Псіхалагічная характарыстыка ўловак

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ

ФАКУЛЬТЭТ ЖУРНАЛІСТЫКІ 
 

                                          КАФЕДРА СТЫЛІСТЫКІ І

                                          ЛІТАРАТУРНАГА РЭДАГАВАННЯ 
 
 
 
 
 
 
 
 

ПСИХАЛАГIЧНЫЯ УЛОЎКI У СПРЭЧЦЫ 
 
 
 
 
 
 

Рэферат

Па  дысцыплiне «Медыярыторыка»

студэнткi V курса, 3 групы

аудыёвізуальныя СМІ

завочная  формы навучання

Ярмашэнка Наталлi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Мінск

2010

 

            

  Змест

Спрэчка ў нашым жыцці

Псіхалагічная характарыстыка ўловак

Лагічныя  ўлоўкі

Псіхалагічныя ўлоўкі

Адлюстраванне ўловак ў спрэчцы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Асаблівасць псіхалагічных уловак у спрэчцы ў тым, што яны накіраваны не на пазіцыю апанента, а на яго самога - гэта спрэчка, якая пераходзiць ад галаслоўных сцвярджэнняў на асобу партнёра. Напрыклад, хіба нас можа цікавіць меркаванне аб позняй творчасці  Ван Гога чалавека лысага і з такім носам? Хай спачатку выправіць нос, адгадуе валасы, а потым ужо і разважае!

            
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  Вылучаюць тры варыянта некарэктных прыёмаў  у спрэчцы.

  1. Апанента прымушаюць маўчаць,  падвяргаючы крытыцы яго кампетэнтнасць, інтэлект, рысы характару, прыстойнасць.

  2. Ставяцца пад сумненне матывы, па якіх апанент выказвае свой  пункт гледжання, адзначаецца яго прыхільнасці, прадузятасць, няшчырасць.

  3. Прадпрымаюцца спробы знайсці  супярэчнасці ў выказваннях апанента і яго дзеяннях, нярэдка звязаных з цалкам іншымі акалічнасцямі.

   "He-аргументацыя" накіравана на прыгнечанне апанента, адсутнічаюць спробы ўпэўніць яго ў сваёй правасці. Яна складаецца з прыёмаў, якія павінны дапамагчы атрымаць перамогу ў вачах аўдыторыі. Для гэтага можна гуляць на пачуццях,  неспрактыкаванасці суразмоўцаў, перакладаць спрэчку ў тое рэчышча, якое дазволіць дасягнуць жаданага выніку.

  Разгледзім  асноўныя прыёмы не-аргументацыі:

  1. ІГНАРАВАННЕ ДОВАДУ

  Нярэдка гэта можа быць часткай прыёму адцягванне пярэчання. Дасягаецца патрэбны вынік з дапамогай сістэмы "Маўчанне як знак згоды", паколькі маўчанне - адзін з аргументаў, якi найболей цяжка аправергнуць.

  Значна  прышпільней прытрымвацца абмежаванага ліку пытанняў, у якіх вы пачуваецеся ўпэўнена, і настойліва працягваць выказваць сваю пазіцыю па іх, падкрэсліваючы выйгрышныя для сябе моманты!"

  Варыянтам гэтага прыёму з'яўляецца адвод праўдзівага і важнага доваду ў якасці ілжывага па прынцыпе: «Тое, што я забыў павіншаваць цябе з днём нараджэння не так важна, галоўнае, што я падарыў табе потым выдатны падарунак»

  Гэты  прыём можа зараз выкарыстаць  спадар Жалняровiч: я прывожу пэўны аргумент:     "Жалняровiч, вы зараз мяне абсалютна не слухаеце!". Жалняровiч ганарліва абвесціць, што гэта няпраўда: "Я цябе слухаю!", - і нічога больш. У гэтым выпадку мае аргументы выглядаюць неістотнымі, а Жалняровiч проста ігнаруе нязручную для яго інфармацыю.

  Прыём аспрэчанне або "доказ у крэдыт" – варыянт ігнаравання. Напрыклад: "Зараз мы не будзем спыняцца на паводзінах Жалняровiча, але яго подласць відавочна".

  Вельмі  лёгка, нічога не скажаючы, а толькі апускаючы і выкрасляючы, цалкам змяніць сэнс чыёй-небудзь прамовы.

  Добра вядомым варыянтам гэтай улоўкi з'яўляецца "усечанае цытаванне" калі апанент выдзірае з выказвання асобныя фразы або іх часткі, скажаючы сэнс усяго выказвання да непазнавальнасці, прыўносячы ў яго процілеглае значэнне. Напрыклад, я кажу: "Я цярпець не магу камплiменты, калi яны не ад сэрца". А праз гадзіну Жалняровiч ужо будзе распавядаць спадарынi Жукоўскай: Уяўляеш, а Наталi прызналася, што ненавідзіць усіх хто робiць ёй камплiменты i лiчыць ix няшчырымi».

  Таму  любы факт, пазіцыю або ідэю можна  ацаніць карэктна толькі ў вызначаным кантэксце. Варта ўважліва слухаць, каб не зрабіць няправільную выснову з вызначанага падбору "голых" фактаў.

  Выкарыстанне  такіх "довадаў" павінна ўзмацняць  ілюзію абгрунтаванасці развагі, заахвоціць партнёра пагадзіцца з гэтым. Такім  чынам, у прадмет аргументацыі ўключаюцца не толькі погляды, сцвярджэнні, пазіцыі чалавека, але і асабістыя якасці самога аўтара. Напрыклад, Жукоўская сцвярджае, што паход у любы клуб - гэта дарэмная трата часу і рабiць там няма чаго.  Можна спытаць яе, адкуль яна ведае, што такое начны клуб - сама, вiдаць, была там. А раз сцвярджае, што усе клубы аднолькавы, значыць, бывала там неаднаразова. Дык не хадзiце, спадарыня Жукоўская па дыскатэках, калі яны вам так не падабаюцца!

  2.  "ЧЫТАННЕ У СЭРЦАХ"

  «Ты зараз будзеш са мной спрачацца, Жалняровiч, выключна з-за тваёй проста абуральнай упартасці!»

  Можна, згадаць аб прыналежнасці апанента да вызначанай сацыяльнай групы, прафесіі і звязаць з гэтым ілжывы пункт  гледжання: “Як студэнт факультэта журналістыкі можа выступаць з такім дакладам!”

  Паколькі  прадстаўлены аргумент з самога пачатку выглядае недарэчным і неаб'ектыўным, а словы самога аўтара пазіцыі, да якой звернута крытыка, не цытуюцца і, адпаведна, арыгінальны тэкст слухачу недаступны.

  Калі  ў спрэчцы хтосьці актыўна, з  пафасам падтрымлівае вызначаную пазіцыю, то адразу ж ствараецца ўражанне, нават адчуванне, што іншы бок пярэчыць. Апаненту прыходзіцца кідацца даказваць, што ён думае зусім не так, як гэта прадстаўлена, і вельмі часта гэта выглядае як апраўданне.

  Эфект гэтай улоукі ўзмацняецца, калі ў ёй гучаць "голыя ісціны", адсутнічаюць прыклады або іншыя аргументы, напрыклад спасылкі, і асабліва часта ўжываюцца нявызначаныя паняцці (амаль усе, шматлікія, большасць і г. д.), дапушчаюцца перабольшанні або, наадварот, апушчэнне асобных важных дэталяў, спрашчэнні або генералізацыі.

  Яшчэ  адзін вельмі эфектны варыянт  стварэння "фіктыўнага апанента" і тым самым сыходу ад карэктнай  спрэчкі складаецца ў тым, што  спачатку яго пункт гледжання скажаюць, а потым ужо аспрэчваюць. Бывае цяжка зазначыць розніцу паміж тым, што выказвалася з самога пачатку, і тым, што пасля аспрэчваецца.

  Падмена сэнсу ў паведамленні праз скажэнне - вельмі распаўсюджаны варыянт псіхалагічных  уловак. Часам гэтым скажэннем узмацняецца характар асобных паняццяў: недакладнасць або памылку можна назваць хлуснёй, недастатковую кампетэнтнасць у асобных пытаннях - невуцтвам, цвёрдасць і настойлівасць - упартасцю, асцярожнасць і абачлівасць - баязлівасцю або няўпэўненасцю, рашучасць - паспешнасцю, асобныя праблемы або няўдачы - крахам, катастрофай і г.д.

  Шматлікія выпадкі падобнай "нявіннай" падмены паняццяў часта сустракаюцца ў рэкламе, калі тое, што "тавар зарэгістраваны і дазволены да ўжывання", падаецца як " тавар рэкамендаваны".

  3.  "ДОВАД Да ГАРАДАВОГА"

   "Сцвярджаючы гэта, вы ніколі  не станеце добрым журналістам…"

  Перанос адзнакі выказвання на самога аўтара выказвання: нападкі накіраваныя  не супраць самога пункта гледжання або сумненні ў яе правільнасці, а супраць асобы яе аўтара.

  "Жукоўская гаворыць, што яе бацькі  лаюцца на яе з-за дрэнных адзнакаў, але яны і самі не былі выдатнікамі, таму ў дачыненні да Жукоўскай  яны не правы".

  У самым цвёрдым варыянце такой улоўкі, апанента часам літаральна прымушаюць маўчаць, падвяргаючы нападкам яго кампетэнтнасць, рысы характару, сумленнасць, прыстойнасць. Такі чалавек не можа мець правільнай, карэктнай, аргументаванай пазіцыі ў спрэчцы. У іншым варыянце нападкаў на асобу апанента прадпрымаюцца спробы паставіць пад сумненне шчырасць і чысціню яго матываў і намераў: калі хутка ён зацікаўлены ў вызначаным зыходзе спрэчкі, то, адпаведна, ён неаб'ектыўны, старонны і нават, можа быць, несумленны: "Калі меркаванне чалавека прадыктавана вызначанай выгадай, то і аргументы ў падтрымку такой пазіцыі не могуць лічыцца праўдзівымі і прымальнымі".

  Варыянт улоукі "зварот да асобы" мяркуе настойлівы пошук супярэчнасцяў паміж словамі і ўчынкамі апанента, каб тым самым падарваць давер да яго ў цэлым. Такая неадпаведнасць у сучаснасці або нават у мінулым чалавека пазначаецца ў тэорыі спрэчкі тэрмінам "Ты таксама".

  Мяркуецца, што калі чалавек непаслядоўны ў сваіх развагах або справах, то ён у прынцыпе не можа мець рацыю.

  Нападкі на асобу апанента, калі яго паказваюць некампетэнтным або непрыстойным чалавекам, калі спрабуюць прыпісаць яму  матывы, якімі ён нібы кіруецца ў  гэтым дыялогу, з'яўляюцца сур'ёзным парушэннем правіл карэктнай спрэчкі. Але варта улічваць, што бываюць выпадкі, калі прамая або ўскосная крытыка самога апанента, могуць апынуцца ў той або іншай ступені апраўданымі. Гэта адбываецца ў тых выпадках, калі праблема, якая абмяркоўваецца, мае непасрэднае дачыненне да асобы апанента. Напрыклад, Жукоўская адстойвае сцвярджэнне, што яна з'яўляецца дасведчаным адмыслоўцам і нават можа лічыцца экспертам у рыторыцы, тады як яе кампетэнтнасць у ёй, відавочна выклікае абгрунтаваныя сумненні.

  Будзе апраўданым паказаць на гэта, хоць і  закранаецца асоба.

  Прыём "пераклад на асобу" у спрэчцы можа выкарыстоўвацца і ў іншым варыянце, з акцэнтам на асабістых якасцях самога аўтара гэтай пазіцыі, напрыклад, калі ён бравіруе вызначанымі якасцямі, якіх у рэчаіснасці не мае досведу і кампетэнтнасці, але спрабуе гэта выкарыстаць у якасці доваду. Чалавек спрабуе паказаць слухачам, што праўдзівасць яго пункта погляду гарантавана не толькі яго ведамі, але і сумленнасцю. У гэтым ёсць сур'ёзны псіхалагічны базіс: аўдыторыя значна хутчэй прымае сцвярджэнне таго чалавека, якому яна ў цэлым больш верыць. У некаторых выпадках гэты прыём працуе настолькі паспяхова, што аргументацыя ў абарону выказанай пазіцыі наогул становіцца залішняй. Без гэтай улоўкі нават наймацнейшым аргументам часам бракуе сілы пераканання.

  Часта людзі ў спрэчцы прымаюць вызначаныя пункты гледжання не таму, што іх упэўнілі разумныя аргументы, а таму, што вераць у аўтарытэт свайго апанента і дазваляюць яму маніпуляваць сабою. Хоць варта прызнаць, што мы змушаны верыць людзям, якіх лічым больш кампетэнтнымі ў вызначаных пытаннях, чым мы самі.

  Выкарыстанне  дадатковых довадаў, якія ўзмацняюць ілюзію правамернасці пераходу ад пасылак да тэзіса.

"Гэтае  рашэнне, безумоўна, правільнае, таму што ў вашых уласных інтарэсах паставіць мне залік".

   "ПАЛАЧНЫ ДОВАД"

    Выкарыстоўваецца ў сітуацыях,  калі неабходна не проста падавіць апанента, але і вымусіць яго пагадзіцца з прапануемай яму аргументацыяй хоць бы з пачуцця страху.

  Напрыклад, "Мой сусед сцвярджае, што той хто глядзіць “Дом-2” не “сябруе з галавой”. Я пярэчу: "Але ж ваша жонка глядзіць гэта ток-шоу?.." Сусед азіраецца на сваю другую палавіну і перастае пярэчыць.

  Аказваць  ціск на апанента з дапамогай "палачнага доваду" можна ўздзейнічаючы на яго пачуцці. Калі ў спрэчцы адзін з удзельнікаў адмаўляецца адразу прыняць прапануемы або навязваемы яму пункт гледжання, яму тлумачаць, што тым самым ён расчароўвае, засмучае або нават зусім прычыняе боль свайму суразмоўцу.

  Калі  ты будзеш сябраваць з Ленай, мне будзе вельмі непрыемна!

  Мякчэйшым, але досыць паспяховым варыянтам "палачнага доваду" можа быць спроба выкарыстаць слёзы і розныя скаргі, пакуль нарастанне пачуцця жалю або нават віны апанента не прывядзе да жаданага выніку.