ҚР-да инвестициялық саясаттың проблемалары мен жетілдіру көздері және даму перспективалары

   

Меншікті  қаржылық ресурстар (өзін-өзі  қаржыландыру) 

      Пайда - қосылған өнімнің құнын  көрсететін кәсіпорынның таза  табысының негізгі формасы. Оның көлемі өнімнің өткізілетін бағасы мен оның өзіндік құнының арасындағы айырмашылықты құрайтын ақша түсімнің бөлігі. Пайда кәсіпорынның коммерциялық қызметінің қорытындысының жалпылық көрсеткіші болып табылады. Салықтарды төлегеннен кейін, пайдадан бюджетке басқа төлемдерді төлегеннен кейін,   кәсіпорында таза пайда калады.

      Кәсіпорында инвестицияны қаржыландырудың екінші үлкен бағыты амортизациялық аударымдар болып табылады. Кәсіпорында тозудың құндылық жинақталуы жүйелі түрде болып тұрады, ол негізгі өндірістік қорлар әр өндірістік циклдан кейін натуралды түрде өтеуді талап етпейді. Соңында кәсіпорынның негізгі капиталын қайта өндіруді кеңейтуге бағытталған бос ақша қаражаттары қалыптасады.

      Инвестициялаудың экономикалық стимулы болып табылатын тездетілген амортизация екі әдіспен іске асырылады:     

• қызметтің нормативтік мерзімі жасанды қысқарады және сәйкесінше, амортизацияның нормасы кеңейеді.

      Тездетілген әдіспен жасалған  аударым амортизациялық аударымдар  кәсіпорында ескірген жаңа техникаға  ауыстыру үшін пайдаланады. Жоғары амортизациялық аударымдар негізінде салықтың көлемі қысқарады.

• мемлекет бекіткен негізгі капиталдың қызметінің нормативтік мезгілі қысқартылуысыз жеке фирмаларға бірнеше жылдарға амортизациялық аударымдарды жоғары көлемде жүргізуге рұқсат етіледі. Бірақ болашақта фирмалар төменгі көлемде жүргізеді.

 

Акциялау  инвестициялаудың әдісі сияқты 

      Бағалы қағаздарға кіретіндер: акциялар, облигациялар, вексельдер мемлекеттің қазыналық міндеттемелері, сертификаттар және т.б. Бағалы қағаздар айналымы қаржылық нарықты құрайды. Қазіргі жағдайда бағалы қағаздар шығару ірі инвестицияларды іске асыру үшін кәсіпорынның жинақталған қаражатын мобилизациялауды көмек ету керек, бюджеттік және ведомстволық қаржыландырудың жою көлемін қысқарту қорытындысын жұмсарту керек. Инвестицияны қаржыландыру көздерінің құрылымында банктік пайыз мөлшерлемесінің жоғарлауына байланысты банктердің ұзақ мерзімді несие үлесі төмендейді. Сондықтан кәсіпорынның инвестициялық бағдарламасын қаржыландырудың сыртқы әдісі бағалы қағаздарды эмиссиялау болып табылады. Бұл процесс “секьюритизация” деп аталады, өйткені банктік несиелер нарықтық қарыздық міндеттемелермен ауыстырылады.

      Бағалы қағаздар сәйкесінше, құжатсыз  басқа тұлғаға өткізілмейтін немесе берілмейтін иемденушінің мүлікке немесе ақша сомасына меншік құқығын дәлелдейтін құжат болып табылады.

      Бағалы қағаздар нарығында қаржылық  брокердің қызметі комиссия келісімі негізінде клиенттің тапсырысы бойынша бағалы қағаздарды сату - сатып алу кезінде делдалдық функцияны атқарумен байланысты. Инвестициялық кеңес берушінің қызметі бағалы қағаздар шығару және айналу бойынша кеңестік қызмет көрсетумен байланысты.

         Инвестициялық компаниялардың функцияларына кіретіндер:

• бағалы қағаздарды шығаруды ұйымдастыру және үшінші тұлғалар пайдасы негізінде оларды орналастыру кепілдігін беру;
• бағалы қағаздарға қаражаттарды салу;
• бағалы қағаздар өз аты бойынша және қаражаты бойынша оларды сату- сатып алу, сонымен қатар олардың котировкасын хабарландыру жолдары бойынша.

     Инвестициялық қор (инвестициялық бағдарламаға қарағанда) халықтың ақша қаражатын тартуға құқығы бар, ол өз кезегінде олардың активтерінің көлемін ұлғайтады, сонымен қатар халықтың жинақтарын инфляциядан сақтауды қамтамасыз етеді.

             

Инвестициялауды несиелендіру

      Несие - қайтарымдылық шарты бойынша ақша айналысымен байланысты пайда болатын қарыз алушы мен қарыз беруші арасындағы экономикалық қатынас. Несиелік реттеудің негізгі элементі ссудалық пайыз болып табылады.

      Заңды және жеке тұлғалардың капиталдық салымдары банктік несиелендірудің объектісі болып, шығындар мыналар бойынша табылады:

• өндірістік және өндірістік емес тағайындалудың объектілерін салу, кеңейту, қайта салу және технологиялық жабдықтау;
• қозғалатын және қозғалмайтын мүлікті сатып алу;
• біріккен кәсіпорынды құру;
• ғылыми-техникалық өнімді, интеллектуалдық құндылықтарды және т.б. құру;
• табиғатты қорғау шараларын іске асыру.

 Заңды және жеке тұлғалардың банкпен несиелік қатынасының негізі болып несиелік келісім шарт табылады. Осы құжаттарда мыналар қарастырылады:

• берілетін ссуданың сомасы;
• оны пайдалану және өтеу мерзімі;
• пайыз ставкалары;
• міндеттемені қамтамасыз ету формалары;
• банке беретін құжаттар тізімі.

 

                        

Лизинг  инвестициялаудың әдісі сияқты

   Лизинг ұзақ мерзімге машиналарды, жабдықтарды, транспорттық құралдарды арендаға алу, яғни инвестициялаудың нысаны болып табылады. Барлық лизингтік операциялар екіге бөлінеді:

• оперативтік – толық өтелмейтін,
• қаржылық – толық өтелетін

       Оперативті лизингке арендаға беретін мүлікті сатып алумен байланысты аренданың бастапқы мезгілінде бөлшектеп өтелетін келісімдер жатады.

     Қаржылық лизинг тұрақты пайданы қамтамасыз ете алатын машиналар мен жабдықтардың амортизациясын толығымен жаба алатын аренда мезгілі кезінде арендалық төлемдердің сомасын нақты бекітетін төлемдерді қарастырады.

                   

Инвестицияны  салықтық реттеу

      Салықтар мен инвестицияның жалпы көлемін реттейтін нақты құрал  болып төлеушілердің жеке категорияларына ұсынылатын салықтық жеңілдіктер табылады.

       Инвестициялық жобаларды өткізудегі қолайлы жағдай акционерлік қоғам құрылғанда немесе оның өндірістік қаржылық топтарға кіргенде пайда болады.

      Мынадай ұйымдық – формадағы кәсіпорындарға заңмен жеңілдіктер беру қарастырылған:

• инвестициялауды мемлекеттік қолдау, соның ішінде кепілдік нысанында;
• инвестициялық конкурстың қорытындысы бойынша кәсіпорындардың қарызын есептеу;
• сенімді бақылауда, федералдық меншікте бекітілген акция пакеттерін алу құқығы.

Республикалық манызы бар ірі және маңызды объектілердің мақсатты комплексті бағдарламаларының инвестициялық жобаларының шығындары бюджетте қаралуы керек.

            

Инвестициялық жобаларды бағалауда бизнес-жоспардың ролі.

      Фирма барлық инвестициялық ұсыныстарды «жинағанда» оларды бағалау және ранжирлеу процесі басталды. Сонымен катар инвестицияның нәтижелік көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары құрылады, олар оз кезегінде, банк кредиторға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда жүзеге асыра алады.

      Бизнес жоспар инвесторға жобаның комплекстік бағалауын құрауға комплекстеу керек және біріншіден, мыналарға көрсету керек:

• ұсынылатын тауар бәсекелесуші болып табылады және оған жеткілікті төлем қабілетті сұраныс бар;
• қажетті өндірістік және өндірістік емес мүмкіншіліктер бар;
• белгілі мезгілде жобаны өткізу мүмкіндігі.

3.4 Инвестициялық жобаны бағалау әдістері

 

 Барлық кәсіпорындар инвестициялық қарекетпен байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы ресурстарының шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекел.

   Инвестицияны қажет ететін себептер  көп болуы мүмкін, бірақ жалпы  оларды үш түрге бөлуге болады: қолда бар материалды-техникалық базаны жаңарту, өндірістік қарекеттің көлемін ұлғайту, жаңа қарекеттердің түрін меңгеру. Инвестициялық жобаны қабылдау міндеті әр бағытта әртүрлі. Егер бар өндірістік қуатты ауыстыру керек болса, онда шешім оңай қабылданады, себебі кәсіпорынның басшылары жаңа өндірістің қандай сиппаттамалары мен қанша керектігін нақты біледі. Ал егер негізгі қарекетті кеңейтумен байланысты инвестиция туралы шешімді қабылдау қиынға түседі. Осы жағдайда жаңа туындайтын факторларды ескеру қажет. Олар: тауар нарығында фирманың жағдайының өзгеруі, қосымша еңбекті игеру және т.б.

   Болжанған инвестиция көлемі маңызды болып келеді. 100 мың $ мен 1млн. $ тұратын инвестициялық жобамен байланысты жауапкершілік деңгейі әртүрлі. Сол себептен экономикалық тұрғыдан анализдік зерттеудің деңгейі әртүрлі болуы керек. Сол себептен инвестициялық сипатты шешім қабылдауда дифференциалдық құқық тәжірибесі көптеген фирмаларда күнделікті бекітіледі, яғни инвестицияның максималды көлеміне шектеу қойылып, кәсіпорынның басшылары өзіндік шешім қабылдайды.

      Инвестициялық сипаттағы бақылау шешімін қабылдау процесі негізінде болашақ ақша түсімдері мен болжаулы инвестиция көлемін салыстыру және бағалау жатыр. Өйткені салыстырылатын көрсеткіштер әр түрлі уақытқа қатысты, осындағы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оған әртүрлі қарауға болады, объективті және субъективті жағдайға байланысты инфляция қарқыны болатын түсімдердің көлемі, болжау горизонты, аналитиктердің білім деңгейі және т.б.

       Қаржылық  менеджмент тәжірибесі инвестициялық  жобаларды бағалаудың келесі әдістерін атап көрсетеді.

     Капитал мен табысты дисконттау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы ресурстары уақытша құндылыққа ие. Қаржы ресурстардың уақытша құндылығы екі аспектіде қарастырылады. Бірінші аспект ақшаны сатып алу қабілеттілігімен байланысты. Екінші аспект ақша қаражаты капитал сияқты айналымымен және осы айналымнан табыс алумен байланысты. Ақша жаңа ақшаларды тезірек жасау керек.

   Табысты дисконттау - капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу. Дисконттау есебімен өскен капитал мен қосымша табысты аудару үшін келесі формула анықталынады:

К = К^*(1+n),

 К-  салымдардың бастапқы сомасынан  t-мерзімінің аяғында капиталдың  салымдарының мөлшері.

К- салынған капиталдың  мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы салым салынғаннан кейін бастапқы мерзімнің позициясынан.

n-дисконттау коэфициенті (яғни табыстылық нормасы немесе пайыз мөлшерлемесі) бірлік үлесі.

Д=К (1+n)-К,

Д- қосымша табыс, теңгемен

  Ағымдағы мезгіл позициясынан болашақ ақша түсімдерін бағалау үшін табысты дисконттау қолданылады. Инвестор капиталды салғаннан кейін, келесі жағдаймен қолбасшылықтанады.

   Біріншіден, әр уақытта ақшаның құнсыздануы болады, екіншіден, анықталған минимум мөлшерінен төмен емес капиталға табыстың мезгілдік түсуі. Инвестор болашақта қандай табыс алатынын бағалау керек және табыстың болжанған деңгейінен жұмыстың басталуына максималды мүмкін болатын қаржылық ресурстар сомасына салуды жіберу.

      Таза  пайданы келтірілген  эффекті есептеу  әдісі. Бұл әдіс бастапқы инвестиция көлемін дисконттау таза ақша түсімдерінің жалпы сомасын келтірілгеннен құралған. Өйткені ақша қаражаттардың құйылымы уақыт бойынша бөлінген. Ол аналитик инвестициялығысы келетін немесе инвестициялай алатынның жылдық қайтарылу пайызынан шыға қоятын r-коэффициенті арқылы дисконттталады. Мысалы мынадай болжам жасалынады, инвестиция (IC) жыл ішінде басқарылады, ал жылдық табыстар P1, P2,.... Pn көлемінде. (NPV) сәйкесінше мына формулалар бойынша есептелінеді:  PV

     NPV

 Егер: NPV> 0, онда жобаны қабылдау керек

            NPV<0, онда жобаны қабылдамау  керек

            NPV=0, жоба не пайдалы емес, не зиянды емес.