Инвестициялық жүйелік бақылау

1 Жылдык каржылык есептілік күру алдында   инвестицияны   түгендеу өткізілген жоқ.

Түгендеу  жүргізу туралы бұйрық жоқ.

Түгендеу  комиссиясын кұру туралы бұйрық жок.

Түгендеу  тізімдемесі кателіктермен, тазартып өшірумен, түзетілген жерлермен толған, толтырылмаған.

Түгендеу  қортындылары тиісті щ - жаттамалармен рәсімделмеген

Түзету  тізімдемесінде түгендеу комиссиясы барлық мүшелерінің және материалды жауапты тұлғалардың қоддары жоқ.

Түгендеу  өткізу барысында анықталған ескерілмеген инвестициялар қаржылық нәтижелердің үлғаюына жатқызылмаған. 

Түгендеу  нәтижелері түгендеу аякталған айдан кейінгі ай есебінде көрсетілмеген.

   Түгендеу нәтижелері жылдық Бұрмалаудың каржылык есептілік анықтылығына ыкпалы 2 Ішкі бақылау төмен деңгейде бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша инвестиция сомасы іс-жүзіңде нақты бар   инвестициямен   расталмайды. Соның салдарынан инвестиция факторы бойынша бухгалтерлік баланс жолдарының анықтығын растаудың мүмкін еместігі.

    Субьектінің ішкі бакылау деңгейі төмен, кабылданған есеп саясатын бұрмалау.

    Түгеңдеу өткізу тәртібі бұзылған, соның салдарынан түгендеу коры-тындыларын  тану   мүмкіндігі   күмәнді. Бухгалтерлік баланс аныктығын растаудың мүмкін емес.

    Субьектінің ай ішінде қаржылық шаруашылық іс-әрекеті нәтижелерін бұрмалау, соның саддарынан, кысқа мерзімді және ұзақ мерзімді инвестициялардың барлқк балансы Тексеру каржылық есептіліктің әрбір пішіні (формасы) бойынша, Бас кітаптың шоттары бойынша айналымдар мен қалдықтармен, тиісті түрде тұрған көрсеткіштерді бөлек-бөлек салыстыру жолымен жасалады, Егер беру түрінде бар көрсеткіштер Бас кітаптың мәліметтері бойынша тексерілуі мүмкін емес жағдайда аудиторлар аналитикалық есептің тиісті регистрлерін қолданады. Бұл жағдайда қалдықтар мен айналымдарды синтетикалық есептің шоттары, аралық шоттар және аналитикалық есептің шоттарымен салыстыру жүргізіледі. Тексеру, әдетте, іріктемелі тәсілмен жасалады. Іріктеме мөлшері аудиттің жоспарлау кезеңінде бағдарламамен белгіленеді.

   Бухгалтерлік баланс, Бас кітап пен аналитикалық есеп шоттарының көрсеткіштерінің тепе-тең болуын тексеру қорытындылары және айырмалар туралы барлық мәліметтер аудитордың жұмыс құжаттарында, жинақталып қорытындылады.

   Тексеру басталмас бұрын аудиторлар нормативті актілерде бар бастапқы ережелерімен танысуы тиіс.

   Заңға сәйкес тексеру өткізгенде құжаттар оларды белгіленген ережеге сәйкес рәсімдеу тұрғысынан тексеріледі. Құжаттарды рәсімдеуге жауапты адамдар қолдарының бар болуы мен негізділігіне назар аударылады. Аныкталған бұрмалау аудитордың жұмыс құжаттарында белгіленеді.

Аудитордың  күмәнін туғызған құжаттар ерекше назармен тексерілуі тиіс, ал олардың көшірмелерін аудитордың жұмыс есебіне тіркеген жөн.

    Субьектінің аудитор тексерген бастапқы есептік құжаттарына былайша жазылады:

а) бұрмалаулар  анықталған және (немесе) аудитордың аудит барысында пайда болған сұрақтары бойынша құжаттар;

ә) аудитор тексерген, бұрмалаулар анықталған және (немесе) аудиторға сұрақ туғызбаған құжаттар.

   Бағалы қағаздар мен басқа кәсіпорындарға қарыздар бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестициямен жасалатын операцияларды мәні бойынша тексеру жүйелі бақылау мен аудиттің құрамдас бөлігі болып табылады. Бұнда төмендегілердің дұрыстығын тексеру керек:

   Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың функционалды аудит бағдарламасына мыналардың дұрыстығын тексерілуі кіргізілуі керек:

Қьісқа  мерзімді қаржылық инвестицияларды баланста көрсетілу реті мынадай: баланс- Бас кітап- есеп регистрлері бастапқы құжаттар. Алынған акциялар, сертификаттар, облигациялар, жүргізілген салымдардың сомаларына куәлік, қарыздарды беру туралы келісімдер - бағалы қағаздарды сатып алуды растайтын құжаттар болып табылады. Бағалы қағаздарды сатуды растайтын құжаттар болып – сату – сатып – алу актілері, қарыздарды және облигацияларды өтеуді растайтын төлем тапсырмалары, т.б. болуы мүмкін. Есеп саясатын жазу барысында субъект қаржылық инвестицияларды бағалау әдісі мен қайта бағалаудың себептері мен мерзімін көрсетуі керек.

   Егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар сатып алу мен ағымдағы бағалардың төменгісімен бағаланса, онда баланстық құн жеке инвестиция түрлері негізінде, жалпы инвестиция түрлері бойынша жиынтық портфелі негізде аныкталады. Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың ағымдағы құнның өзгеруінен болатын табыс немесе зиян сол есепті кезенде танылады.

Облигация аудиті кезіңде оларды эмиссия кезінде жарияланған жобалық пайыздар осы жіктегі нарықта айналымда жүрген облигациялардың пайызымен сәйкес келмейтінін ескеру керек. Осыған байланысты келесідей түсініктер ажыратылады:

    Облигацияның әрбір эмитенті облигацияны шығару құны мен нарықтық құнның сэйкестігіне жетуге тырыса-ды. Әдетте, облигацияны орналастыру кезінде оның құны нарықтың құннан темен немесе жоғары болады. Осыдан облигацияның ағымдағы құны жарияланған номиналды құннан айырмашьшығы болады. Егер де номаналдық кұн сатып алу құнынан жоғары болса, онда облигация сыйақымен шығарылады. Сыйақы – сатып алу құнының номиналды құннан жоғары айырмасы ретінде анықталады.      Сыйақы инвесторға қарызды өтегенде қайтарылмайды, облигацияның айналыста жүру мерзімінің кезінде пайыздарды төлеу шығындарын азайту арқылы біртекті есептен шығарылады. Сыйакы неғұрлым азайса, облигация құны соғұрлым номиналды құнға жақын болады. Облигацияны өтеу мерзімінің соңында ағымдағы құн номиналды құнға тең болады. Облигация есебі мен аудитінде осы жағдай өте маңызды, себебі облигация айналымының соңында эмитент осы соманы төлеуге міндетті. Яғни, табысты есептеген кезде сатып алу мен номиналды құнның арасындағы айырма қайта есептеледі. Бұл жағдайда мынадай бухгалтерлік жазулар жасалады:

Д-т  1270 "Қысқа мерзімді сыйақылар" шоты — бағалы қағаздар бойынша табыс сомасына, ИЗО "Қысқа мерзімді инвестициялар"- сатып алу мен номиналды құн арасындағы айырмасына, К-т есепшоты 6110 "сыйакы бойынша табыстар" «Қысқа мерзімді сыйақылар» - 1270 пен 1130 «Қысқа мерзімді инвестициялар» шотына жатқызылған жалпы сомасы.

   Нарықта номиналды пайыздық қойылым нарықтағыдан төмен болған жағдай пайда болғанда, эмитент өз облигацияларын номиналдық құнға жеңілдік жасау арқылы ұсынуға алып келеді. Жеңілдік номиналды және нақты сату құнының арасындағы айырма нәтижесі ретінде көрсетіледі. Олар бойынша табысты әрбір есептеу кезінде сатып алу мен номиналды құнның арасындағы айырманың есептен шығарылуы жүргізіледі. Бұл кезде мынадай бухгалтерлік жазулар жасалады:

Д-т  1270 "Қысқа мерзімді алынуға тиісті сыйақьшар" К-т 6120, 6110 "Акция бойынша дивидендтер мен сыйақы түріндегі табыстар" - бағалы қағаздар бойынша алынуға тиіс-ті табыстар сомасына. Д-т 7410 "Негізгі емес қызметтің басқа да шығындары" К-т 1130 "Қысқа мерзімді инвестициялар"

— сатып алу жэне номиналды құнның айырма сомасына.

Жеңілдігі бар облигацияларды шығару барысында эмитент пайыздарды төлеу бойынша қосымша шығынға ұшырайды және олар облигациялардың айналыста жүру кезеңінің ішінде пайыздарды төлеу бойынша шығындарды арттыру арқылы біркелкі есептен шығарылады. Женілдіктің сомасы неғұрлым төмендеген сайын, облигациялардың құны номиналды құнға соғұрлым жақын болады. Облигацияларды төлеу мерзімінің соңында ағымдағы құн номиналды құнға жақындап теңеседі, ал жеңілдік сомасы толык есептен шығарылады.

   Әрбір шаруашылық субъект есеп саясатында инвестицияларды қайта бағалау мерзімділігі мен оны өткізудің себебі – биржадағы нарықтық құны немесе Бақылау комиссиясымен 
анықталатын әділетті құн бойынша бағалануын белгілейді. 
Қаржьшық инвестициялардьщ қайта бағалануы есепте келесідей бухгалтерлік жазумен көрсетіледі:

Д-т  1120 "Қысқа мерзімді қаржы активтер", 1130 "Қысқа мерзімді инвестициялар", 1140 "Сатуға арналған кысқа мерзімді инвестициялар" К-т 5320 "Қайта бағалау бойынша резервтер" — инвестициялардың бастапқы құнның өсу сомасына; Д-т 5320 'Қайта бағалау бойынша резервтер" К-т 1120 "Қысқа мерзімді каржы активтері", 1130 "Қысқа мерзімді инвестициялар", 1140 "сатуға арналған қаржы инвестициялар" - қаржылық инвестициялардың ағымдағы құнының төмендеу сомасына. Азаюы сол инвестицияларды алдында болған бағалаудың есебінен жүзеге асырылады.

Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнның өзгерісінен пайда болатын табыс немесе зиян 1100 "кысқа мерзімді инвестициялар" шоттар бөлімінің дебеті (кредиті) мен 6160 "Қаржыландырудың өзге де табыстары" шоттар корреспонденциясында қолданылады.

   Сонымен катар, кайта бағалаудан түсетін табыстар сомасы өзіндік капиталды ұлғайтады, ал қайта бағаланған қаржылық инвестициялардың шығуы табысқа жатқызылады. Бағалы қағаздарды сату және өтеудің кезінде аудитор олардың құнының 1100 "Қысқа мерзімді инвестициялар" шоттар бөлімінің кредиті мен 7410 "Активтердің есептен шығуы бойынша шығындар" дебеті есептен шығарылуын есепке алу керек.

Бағалы  қағаздардың есептен шығарғанда қайта бағалау сомасы 5320 "Қайта бағалау бойынша резерв" шотының дебетінен, 5410 "Есепті кезеңнің табысы" шотына немесе 6210 "Активтердің есептен шығарылуынан табыстар" шоттарының кредитіне жазылады.

Қаржылық инвестициялардың есептен шығарылу барысында сатудан алынған табыс пен шығындарды (брокер, диллер қызметі) алып тастағандағы баланстық құнның арасындағы айырма табыс немесе шығын ретінде есептеледі. Кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес қайта бағалаудың сомасы табысқа немесе таратылмаған қорға жаткызылады.

Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардьщ ұзақ мерзімді санатына ауысу былай орындалады:

Ұзақ  мерзімді қаржылық инвестициялар қысқа мерзімді санатына ауысу былай орындалады:

егер  қысқа мерзімді инвестициялар ағымдағы құн бойынша есептеліп, бұрын жасалған қайта бағалаудың сомасы табыс ретінде танылса, баланстық бойынша есептелінеді.

2.2 Жобалы тестілеу

    Қаржылық-инвестициялық операциялар, әдетте, көп емес, бірақ кейбір мәмілелер көлемі бойынша өте маңызды және елеулі, сондықтан осындай әрбір операцияны жеке зерттеу мен бағдарлаудың ерекше жөні бар. Инвестициялардың бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың тәуекелділігін алдын ала бағалау үшін тестілердің ойланып – толғанған жүйесі бар болғаны дұрыс

Инвестициянын ішкі бақылауы мен бухга.ітерлік есеп жүйесі жағдайын тексеру тестілері