Стандарттау мағынасы. Стандарттау және стандарттау түрлері бойынша нормативті-құқұқтық және нормативті құжаттар

Стандарттаудың  қазақстандық жүйесі халықаралық  тәжірибеге, халықаралық ережелер мен нормаларға және стандарттау тәжірибелеріне сүйенеді.

Қазақстандағы стандарттау бойынша нормативтік құжаттар ҚР «Техникалық реттеу жөніндегі» енгізілген ол:

1. ҚР мемлекеттік стандарттары – ҚР СТ.

2. Техника-экономикалық ақпараттың мемлекеттік классификаторлар – ТЭА МК.

3. ТМД елдерінің мемлекетаралық стандарттары – МЕСТ, олардың көпшілігі КСРО стандарттары.
4. Халықаралық, аймақтық және басқа мемлкеттердің ұлттық стандарттарының құқықтың нормаларымен сәйкес қолданылатын, техника-экономикалық  ақпараттар классификаторлары, стандарттау  бойынша ұсыныстар, нормалар, ережелер және техникалық шарттар. 
5. Стандарттау  бойынша  ұсыныстар.
6. Ұйым стандарты, бұған кәсіпорын стандарты және ғылыми-техникалық, инженерлік қоғам стандарттары кіреді.

Мемлекеттік стандарттардағы  өнімге, қызметке қойылатын талаптар республикалық сипатта болады. Бұл  стандарттарды Қазақстанның Мемстандарты қабылдайды. Мемлекеттік стандарттарда міндетті және кеңес беруші  талаптар болады. Стандарттардың міндетті  талаптары  біртіндеп  техникалық регламентке айналады.

Міндетті  талаптарға  мыналар  кіреді:

1. адам денсаулығы  үшін  өнімнің,  процестің және  қызметтің, қоршаған ортаның  қауіпсіздігі, сонымен қатар, өндірістік қауіпсіздік және санитарлық нормалар;
2. техникалық  және  ақпараттық  үйлесімділігі, өнімдік ауыстырымдылық;
3. бақылау әдісінің бірлігі және  маркілеу  бірлігі;

Ұсыныс  беруші талаптарға кіретіндер:

1. өнімдердің негізгі тұтынушылық сипаттамалары және  оларды  бақылау  әдістері;
2. өнімді қаптауға, тасымалдауға, сақтауға қойылатын талаптар;
3. кәсіпорынды құруға және қолданылуға қатысты ережелер мен  нормалар;
4. техникалық  ережелерді  толтыру  ережелері.

Ұйым стандарты  кәсіпорын ішінде қолданылу үшін жасалады. Ол стандарттар регламенттеледі:

1. ұйымның құрамдас бөліктерінің құзыреттілігін;
2. кәсіпорынды басқаруды;
3. шығарылатын өнім сапасын;
4. өнім өндіру процестерінің жалпы техникалық нормаларын.

Біріккен қоғамдық стандарттар (ғылыми-техникалық қоғам, инженерлік қоғам және т.б.) жаңа өнімге, процеске немесе қызметке, сынаудың алдыңғы әдістері, дәстүрлі емес технологиялар және кәсіпорынды басқару әдістеріне жасалады.

Нормативтік құжатты  қолданудың екі  негізгі  тәсілі  ұсынылады:

1. сәйкес салада  үздіксіз  қолдану;
2. оны басқа нормативтік  құжатқа  енгізу.

Стандарттау және  метрология

Метрология  – өлшеу, тәсілдер мен құралдар, оларды біріктіру мен дәлдікті қажет етудің жетістік әдістерін қамтамасыз ететін ғылым. Қазіргі кездегі анықтама бойынша метрологиялық қамтамасыз ету -  стандарт талаптарына сәйкес қажетті  өлшем бірлікпен қамтамасыз ететін ғылыми және техникалық құралдар, ережелер мен нормалар кешені.

Метрологиялық қамтамасыздандыру  стандарттауға  тығыз байланысты өз тапсырмаларын келесідей себептер бойынша тиімді шешеді:

1. Тиімді стандарттауды  стандарттаудың обьектілері  жөнінде обьективті және  нақты  мәліметтерді алмаса жүзеге асыра алмайды.
2. Метрология жеке дара стандарттаудың нормалары, ережелері, өлшеу әдістемелерісіз ештене жасай алмайды.

Бұл тапсырманы Мемлекеттік өлшеу бірліктерін  қамтамасыз ететін  жүйе (МӨЖ)  шешеді .

Метрологиялық қамтамасыз ету, өнімді сынау және  бақылау  әдістері,  стандарттау  сияқтылардың обьектілерімен тығыз  байланысты. Олардың негізінен – өлшенетін параметрлердің номенклатурасын  және   өлшеу  дәлдігінің   оптикалық  нормасын  енгізу, қажетті  дәлдікті  өлшеу әдістемесін  жасау  және  енгізу.

Дайындаудың типтік  технологиялық  процестерін  стандарттау  және   өнімді  бақылау  қолданылатын  өлшеу  құралдардың (ӨҚ)  метрологиялық  қызмет  көрсетуін  талап  етеді.

ҚР Мемстандарты метрологиялық  қамтамасыздандырудың  тағам сапасын, стандарттау  деңгейінде ғылыми-техникалық деңгейінің жоғарылауында  үлкен  рөл  атқаратынын ескере  отырып,оны негізгі стандарттар кешеніне - метрологиялық қамтамасыздандырудың негізгі жағдайын регламенттейтін,  Мемлекеттік өлшеу бірліктерін қамтамасыз ететін  жүйеге (МӨЖ)  қосты.

Жалпы жағдайы  – ҚР СТ 2.0-2001 сәйкес метрологиялық  қамтамасыздандырумен керекті өлшеу дәлдігі мен бірлігін алу үшін техникалық құралдарды, нормаларды және ережелерді, ғылыми және негіздерді қолдану.

Өлшеу  ақпаратына  келесі талаптар   көрсетілу керек: өлшеу нәтижелері заңды  бірліктермен  көрсетілу  керек, өлшеу  қателігі белгілі болу  керек,  ол  қателік бекітілген мәннен  аспауы  керек.

Метрологиялық қамтамасыздандырудың  негізгі  тапсырмалары:

1. өлшем әдістемері мен өлшем құралдары, өлшем бірліктері және физикалық шамалардың (ФШ), негізгі өлшем эталоны туралы жалпы ұғымдармен танысу;
2. өлшеу кезіндегі дәлділікке әсер ететін факторларды білу, қателіктерді жою жолдары және дәлділіктерді жоғарылату әдістері мен өлшеу анықтығын  білу;
3. әртүрлі өлшемдерді статистикалық өңдеу әдістерін және берілген дәлділікке жету мақсатында  экспериментті қоюды жоспарлай білу;
4. ҚР-ның стандарттау және сертификаттау заңдары;
5. стандарттау кезіндегі істелетін жұмыстар мен әдістер;
6. стандарттаудың метрологиялық қызметінің (МҚ) түрлері мен категорияларын, жалпы Қазақстан Респуюликасындағы метрологиялық қызмет туралы мағлұмат алу.