1694
жылы атақты неміс математигі
Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып,
өзінің механикалық есептеу машинасын
– арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің
орнына мұнда цифрлар жазылған цилиндр
қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу мен
алу есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды
бөлу, көбейту, тіпті квадрат түбірін табу
амалдарын да орындайтын болды. Кейін
арифмометр бірнеше рет жетілдірілді
Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев
пен В.Т.Однер көп еңбек етті. Арифмометр
қазіргі қолданыста жүрген калькуляторлардың
негізін салды. Арифмометр мен қарапайым
калькулятор есептеу жұмыстарын механикаландыру
құралдарының қызметін атқарады, бұларда
есептеуде адамның өзі әрекеттер тізбегін
анықтап басқарады. Есептеуіш техникалардың
қарқындап дамуы XIX ғасырдан басталды.
Есептеуіш техниканың дамуындағы келесі
қадам алдын ала жасалған программа бойынша
адамның қатысуынсыз есептеулерді орындайтын
құрылғылар жасау болды. Алғашқы программалық
басқарылатын есептеу машинасын құрастыру
идеясын 1821 жылы ағылшын математигі Чарльз
Беббидж өзінің аналитикалық
машинасында ұсынған болатын. Беббидждің
аналитикалық машинасы – ақпаратты өңдеп
қана қоймай, оны жадында сақтап, адамның
тікелей араласуынсыз алдын-ала жазылған
программамен жұмыс істейтін алғашқы
әмбебап құрылғы болатын. Бұл машинада
қазіргі компьютерлерде бар барлық негізгі
құраушылар: бастапқы сандар мен аралық
нәтижелерді сақтауға арналған жад, жадтан
алынған сандармен амалдар орындайтын
арифметикалық құрылғы, берілген программа
бойынша есептеу барысын қадағалап отыратын
басқару құрылғысы, деректерді енгізу
мен оларды басып шығару құрылғылары болды.
Басқару программасы перфокарта деп аталған
қатырма қағаздардағы тесіктердің көмегімен
кодталды. Бэббидждің идеясы өз уақытынан
озық еді. Оның машинасы өте күрделі құрылғы
болғандықтан, ол кездегі техникалық мүмкіндік
мұны жүзеге асыра алмады. Беббидждің
машинасы 1860 жылдары ғана құрастырылып
іске қосылған болатын. Осы машинаға қажетті
программаны 1846 жылы ағылшынның әйгілі
ақыны Джордж Байронның қызы Ада Лавлейс
жазды. Сондықтан Ада Лавлейсті алғашқы
программалаушы десе де болады. ХХ ғасырда
электронды-есептеуіш
машиналардың (ЭЕМ) пайда болуына байланысты
есептеуіш техника бұрын болмаған жылдамдықпен
қарыштап дамып, айналдырған 50 жылдың
ішінде күрделі өзгерістерге ұшырады.
Сондықтан электронды-есептеуіш машиналардың
даму кезеңін белгілі бір кезеңдерге бөлу
қалыптасқан. І кезең (1945-1955 жылдар) ХХ
ғасырдың бірінші жартысы радиотехниканың
қарыштап дамыған кезеңі болатын. Сол
кездегі радиоқабылдағыштар электронды-вакуумды
шамдармен жұмыс істейтін. Алғашқы электрондық-есептеуіш
машиналарды құрастыру үшін осындай электронды-вакуумды
шамдар қолданылды. Электронды шамдармен
жұмыс істейтін алғашқы электронды есептеуіш
машина 1946 жылы Америка Құрама Штаттарында
құрастырылды. Дж. Моучли және П. Эккерт
деген ғалымдардың басқаруымен құрастырылған
бұл машина ENIAC («Electronic Numerical Integrator
and Computer» - Электронды санды интегратор
және компьютер) деп аталды. ENIAC секундына
300 көбейту немесе 5000 қосу амалын орындай
алатын. Бұл сол кезге дейін қолданылып
келген Mark-1 секілді механикалық және электронды-механикалық
элементтермен жұмыс істейтін машиналардың
жылдамдығымен салыстырғанда мыңдаған
есе артық болатын. Американдық ғалым
Джон Фон Нейман 1946 жылы жазған «EDVAC машинасы
туралы алдын-алабаяндамасында» электронды-машиналарды
құрастыру мен басқарудың жаңа принциптерін
ұсынды. Осы принциптер негізінде 1949 жылы
EDVAC (Electronic Discrete Variable Computer) машинасы құрастырылды.
EDVAC-тың ENIAC-тан айырмашылығы – онда өңделетін
барлық мәлімет ондық сандар түрінде емес
екілік сандар түрінде кодталатын және
есептеуге қажетті мәліметтер мен оны
өңдеуге қажетті программа жадтың бір
жерінде сақталатын. Біздің елімізде алғашқы
ЭЕМ-дер 1951 жылы - МЭСМ (Малая электронная
счетная машина) және 1952 жылдары - БЭСМ
(Большая электронная счетная машина)
пайда болды. Бұл екі машинаны да КСРО-ның
көрнекті ғалымы Сергей Алексеевич Лебедев
құрастырды. БЭСМ сериясының компьютерлері
сол кездегі ең қуатты компьютерлердің
қатарында болатын. Бірінші кезеңнің электронды-есептеуіш
машиналары он мыңдаған электронды шамдардан
тұратын. Сондықтан олар жүздеген киловатт
электр энергиясын пайдаланып, жүздеген
шаршы метр жер аумағын алып жатты. Салмағы
бірнеше тоннаға дейін жететін. Ал олардың
жылдамдығы секундына 20 мың операциядан
аспайтын. Бұндай машиналарға программаларді
енгізу үшін перфокарталар мен перфоленталар
қолданылды. Бұл компьютерлер тек инженерлік
және ғылыми есептеулер жүргізу үшін қолданылды.
Бұл машиналарға қажетті программалар
машиналық командалар тілінде жазылатын.
Бұл өте қиын іс болғандықтан программалауға
таңдаулы мамандар ғана алынып оқытылатын.
ІІ кезең (1955-1965 жылдар) Электронды шамдардан
тұратын бірінші кезеңнің электронды-есептеуіш
машиналары 50-жылдардың соңына дейін қолданылып
келді. 1959 жылдан бастап жартылай өткізгіш
транзисторлардан тұратын ЭЕМ-дер дүниеге
келді. Транзисторлар электронды шамдармен
салыстырғанда әлдеқайда сенімді болатын,
олар электр энергиясын көп пайдаланбайтын
және орынды көп алмайтын. Ал бұндай элементтерден
жасалған компьютердердің жылдамдығы
секундына 200 мың операцияға дейін артып,
ішкі жадының көлемі де бірінші кезеңнің
компьютерлерімен салыстырғанда жүздеген
есе көбейді. Бұл компьютерлердің жадындағы
барлық мәліметті сақтау үшін магниттік
дискілер мен магниттік ленталар қолданыла
бастады. Осы кезеңнен бастап Фортран,
Алгол секілді алғашқы программалау тілдері
пайда болып, программалау тілдері әлдеқайда
түсінікті, қарапайым және қолайлы бола
бастады. ІІІ кезең (1965-1980 жылдар) 1958 жылы
америкалық мамандар өте күрделі технологияны
қолдана отырып ауданы 1 см-ден аспайтын
жіңішке пластинаға ондаған, кейін жүздеген
электронды схемаларды орналастыруды
үйренді. Бұларды интегралды
схемалар (ИС) деп атады. Интегралды
схемалардың пайда болуы компьютерлік
техниканың дамуына үлкен әсерін тигізді.
Интегралды схемалар компьютерлердің
жылдамдығын айтарлықтай арттырды (секундына
1 млн операциядан жоғары), оперативті
жадының да көлемі жүздеген мың байтпен
өлшенетін болды, компьютерде бір мезгілде
бірнеше жұмыс атқару мүмкіндігі пайда
болды. Осы кезеңнен бастап ЭЕМ-дерді қолдану
аясы да артты. Бұрынғы ЭЕМ-дер тек күрделі
инженерлік есептеулер үшін және соғыстық
мақсатта қолданылса, ендігі компьютерлер
өндірістің барлық саласында: зауыттарда,
білім беру мекемелерінде, денсаулық сақтау
саласында т.б жерлерде қолданыла бастады.
Паскаль, Си, Бейсик секілді жоғары дәрежелі
программалау тілдері осы кезеңде пайда
болды. Программалау ісі білім беру мекемелерінде
кеңінен оқытыла бастады. Алғашқы мәліметтер
базасы, жасанды интеллект жүйелері, автоматтандырылған
жобалау жүйелері т.б. пайда болды. IV кезең
(1980 жылдан бері қарай) Өткен ғасырдың
70-жылдары мини-ЭЕМ-дер жедел дами бастады.
Бұл компьютерлер үлкен ЭЕМ-дерге қарағанда
көлемі шағын және бағасы арзан болатын.
1971 жылы американдық Intel фирмасы өзінің
микропроцессорды ойлап тапқанын мәлімдеді.
Микропроцессор - бір пластинада миллиондаған
электронды схемаларды өзара байланыстыратын
үлкен интегралды схемалардан жасалды.
Микропроцессор компьютерлердің жылдамдығын
секундына бірнеше миллиард операцияға
дейін арттырды. Микропроцессорды енгізу-шығару,
сыртқы есте сақтау құрылғыларымен байланыстырудың
нәтижесінде компьютерлердің жаңа түрі
– микро-ЭЕМ-дер дүниеге келді. Үлкен интегралды
схемалармен немесе микропроцессормен
жұмыс жасайтын қазіргі компьютерлер
ЭЕМ-дердің IV кезеңіне жатады. Қазіргі
ЭЕМ-дердің ең көп таралған түрі - дербес
компьютерлер болып есептеледі. Алғашқы
дербес компьютер 1976 жылы пайда болды.
Apple-1 деп аталған бұл компьютерді американдық
Стив Джобс пен Стив Возняк ойлап тапты.
Қазіргі дербес компьютерлер дисплей,
жүйелік блок, пернетақта секілді көптеген
құрылғылардын тұрады және алғашқы пайда
болған дербес компьютерлерге мүлдем
ұқсамайды десе де болады. Қазіргі дербес
компьютерлердің жұмыс істеу жылдамдығы
да осыдан отыз жыл бұрынғы компьютерлермен
салыстырғанда мыңдаған есе артты. Егер
1977 жылы пайда болған Apple-2 компьютеріндегі
микропроцессордың тактілік жиілігі 1
МГц болса (1 МГц – секундына 1 миллион
операция орындайды деген сөз) қазіргі
компьютерлерде қолданылатын Pentium-4 микропроцессорларының
тактілік жиілігі 3,4 ГГц-ке дейін жетеді.
Қазіргі компьютерлердің программалық
жабдықтамалары қолданушыларға программалау
тілдерін білмей-ақ олармен (компьютерлермен)
жеңіл қарым-қатынас жасауға мүмкіндік
береді. Бұны Windows, Macintosh OS секілді танымал
операциялық жүйелердің пайда болуымен
байланыстыруға болады. Қазір әлемде дербес
компьютерлердің жылына миллиондаған
данасы сатылады. V-кезең V кезеңнің ЭЕМ-дері
деп жақын болашақта пайда болатын компьютерлерді
айтуға болады. Ғалымдар болашақтың компьютерлері
бүгінгі компьютерлермен салыстырғанда
әлдеқайда қуатты, қолданыста ыңғайлы
және интеллектуалдық қабілеті өте жоғары
болады деп болжамдайды. Бұл компьютерлерге
барлық мәліметті қазіргідей пернетақтамен
емес, дауыстап командалар беру арқылы
енгізіп, олардың адам секілді машиналық
«көру», «есту», «иіс сезу» қабілеті болады
деп болжамдалуда
Есептеу
машиналарының алғашқы жобалары
- Леонардо
да Винчи (XV ғасыр) – 13 разрядты сандарды
қосуға арналған есептеу құрылғысың жобасы
- В.
Шиккард (XVI ғасыр) – 6-разрядты сандарды
қосуға және көбейтуге арналған құрылғының
жобасы
Ғылымдағы
төңкеріс.
- Математикалық
логика негіздері: Джордж
Буль
(1815 - 1864).
- Электронды-сәулелік
түтік
(Дж. Томсон, 1897)
- Вакуумдық
шамдар (диод, триод)
1906
- Триггер
– биттерді сақтауға арналған құрылғы
(М.А. Бонч-Бруевич, 1918).
- Математикалық
логиканы компьютерлік техникада қолдану
идеясы (К. Шеннон, 1936)
Алғашқы
компьютерлер
- 1937-1941. Конрад
Цузе компьютерлері:
Z1, Z2, Z3, Z4.
- электромеханикалық
реле (екі күйде болатын құрылғылар)
- екілік
санау жүйесі
- бульдік
алгебраны қолдану
- берілгендерді
кинолентадан енгізу
- 1939-1942. Электронды
шамды компьютердің алғашқы
үлгісі, Дж. Атанасофф
- екілік
санау жүйесі
- 29 сызықтық
теңдеулер жүйесін шешу
Пайдаланған
әдебиеттер тізімі:
- «Жаңа информациялық
технологиялар» Е.Қ. Балапанов, Б.Б. Бөрібаев.
Алматы 2005 жыл
- . "Информатика”
Байжұманов М.Қ., Жапсарбаев Л.Қ. Алматы
2004жыл.
- «Информатика»
О. Камардинов. «Қарасай» баспасы 2010 жыл