Паскаль тілінің негізгі түсініктері

      If (P MOD I=0) And (M MOD I=0) Then F:=TRUE;

If F then writeln (P,’,’,M,’ өзара жай сандар емес’)

       Else writeln (P,’,’,M,’өзара жай сандар’);

End.

Есепті  шешу алгоритмі:

1. Программа  денесін айнымалыларды сипаттаудан  бастаймын;

2. Р,М  натурал сан енгіземін;

3.Параметрі  І циклде 2-ден бастап ең кіші  санға дейінгі сандарды анықтаймыз  және әрбір Р,М сандарының бөлгіші болатындығын тексеремін;

4. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылдар:

Р,М  –зерттелетін сан;

І-цикл айнымалысы;

Ғ-көмекші  айнымалы;

К-Р,М  сандарының кішісі.

4-есеп. А және М натурал сандары берілген. Олардың үлкен ортақ бөлгішін табу керек.

Program pr4;

Var I,M,A,K,D: integer;

Begin

Repeat

Write(‘A=’);

Readln(A);

Write(‘M=’);

Readln(M);

Until (A>0) And (M>0);

If A>M then K:=M else K:=A;

For I:=1 to K do

If (A MOD I=0) And (M MOD I=0) then D:=1;

Writeln (‘A,M сандарының ең үлкен ортақ бөлгіші=’,D);

End.

Есепті  шешу алгоритімі:

1. Программа  денесін айнымалыларды сипаттаудан  бастаймын;

2. А,  М натурал сан енгіземін;

3. Параметрі  І циклде 1-ден бастап ең кіші  санға дейін сандарды анықтаймын  және олардың әрқайсысы бірмезгілде  А,М сандарының бөлгіші болатындыығн тексеремін;

4. Осы  бөлгішті  D айнымалысында сақтаймын;

5. Нәтижесін шығарамын.

Айнымалылар:

А,М- зерттелетін  сан;

І-цикл айнымалысы;

D-ең  үлкен ортақ бөлгіш;

К- А,М  сандарының кішісі.

5-есеп. S және В натурал сандары берілген. Олардың ең кіші еселігін табу керек.

Program pr5;

Var I,K,S,B,D:integer;

Begin

Repeat

Write(‘S=’);

Readln(S);

Write(‘B=’);

Readln(B);

Until(S >0) and (B>0);

If S>B then K:=S else K:=B;

For I:=1 to K do

If (S MOD I=0) And (B MOD I=0) then D:=1;

EKOE:=D*(S DIV D)*(B DIV D);

Writeln (‘S,B сандарының ең кіші ортақ еселігін‘);

Writeln (‘EKOE=’, EKOE);

End.

Есепті  шешу алгоритмі:

1. Программа  денесін айнымалыларды сипаттаудан  бастаймын;

2. S, В натурал сан енгіземін;

3. Параметрі  І циклде 1-ден бастап ең кіші  санға дейін сандарды анықтаймын  және олардың әрқайсысы бірмезгілде  S,B сандарының бөлгіші болатындығын тексеремін;

4. Осы  бөлгішті  D айнымалысында сақтаймын;

5. EKOE:=D*(S DIV D)*(B DIV D);екендігін ескеріп нәтижені  шығарамын.

Айнымалылар:

S,B-зерттелетін сан;

I-цикл айнымалысы;

D-ең  үлкен ортақ бөлгіш;

EKOE-ең  кіші ортақ еселік

K-S,B сандарының  кішісі.

6-есеп. Мына қатардың алғашқы С мүшесінің қосындысын табу керек.

Y=1+X/2+X²/3+X³/4 +..., мұндағы Х – кез-келген сан.

Program pr6;

Var X,Y,Z: Real; I,N:integer;

Begin

Write(‘X-тің мәнін енгіз=’);

Readln (X);

Write (‘N-нің мәнін енгіз=’);

Readln(N);

Y:=1; Z:=1;

For I:=1 to N-1 do

Begin

Z:=Z*X;

Y:=Y+Z/(I+1) ;

End ;

Writeln(‘Y=’,Y) ;

End.

Есепті  шешу алгоритмі:

1. Программа  денесін айнымалыларды сипаттаудан  бастаймын;

2. Қатардың  мүшелерінің санын N және Х  айнымалыны енгіземін;

3. Циклде қатардың келесі санын анықтаймын және оны У қосындыға қосамын.

5. Нәтижені шығарамын

Айнымалылар:

N-қатардың  мүшелерінің саны

X-қатардың  айнымалысы

D-ең  үлкен ортақ бөлгіш

EKOE-ең  кіші ортақ еселік

K-М,N сандарының  кішісі

Z-қосымша  айнымалы

I-цикл  айнымалысы

Y-қатардың  қосындысы.

7-есеп. Соңы 0 болатын сандар тізбегін енгізу керек. Осы тізбекте ең болмағандва қатар орналасқан екі бірдей санның бар екендігін анықтау керек.

Program pr7;

Var L,W: Real; F:Boolean;

Begin

Write(‘сан енгіз=’);

Readln (L);

Write(‘сан енгіз=’);

Readln (W);

F:=False;

Repeat

It W=L then F:=True;

L:=W;

Writeln(‘сан енгіз=’);

Readln (W);

Until W=0;

If F then writeln (‘тізбекте қатар орналасқан тең сандар бар’);

      Else writeln (‘тізбекте қатар орналасқан тең сандар жоқ’);

End.

Есепті шешу алгоритмі:           

1. Программа  денесін айнымалыларды сипаттаудан  бастаймын;

2. Алғашқы  екі санды L және W енгіземін және F-нің алғашқы мәнін беремін;

3. Циклде  осы екі санда тексеремін, егер  олар тең болса F-ті анықтаймын;

4. L:=W мәнін  қайта меншіктеймін жәнк W-дің және мәнін енгіземін;

6. F-ке байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылар:

L-алдыңғы  сан

W-қарастырылып  отырған сан

F-қосымша айнымалы

8-есеп. Билеттің кезегінде ерлер және әйелдер тұр. Басынан бастап алғашқы әйелге дейін тұрған ер адамның санын анықтау керек.

Program pr8;

Var POL: STRING; I,K,N: integer;

Begin

repeat

Write(‘тізбектің ұзындығын енгіз N=’);

Readln(N);

Until N>0;

K:=0;

For I:=1 to N do

Begin

Writeln(‘жынысын енгіз’);

Readln(POL);

If POL=’MAN’  then K:=K+1

Else Break

End;

If K=0 then writeln (‘кезектің алдында ерлер жоқ’)

      Else (‘кезектің алдында ерлер саны =’,K);

End.

1. Программа  денесін айнымалыларды сипаттаудан  бастаймын;

2. Тізбектің  ұзындығын енгіземін және есептеу  үшін К-ның алғашқы мәнін беремін;

3. Циклде  адамның жынысын енгіземін;

4. Егер  ер адам болса К-ның мәнін  бірге арттырамын;

5.Әйтпесе  циклді Break операторы арқылы тоқтатамын;

6.К-ның  мәніне байланысты нәтижені шығарамын.

Айнымалылар:

K-санау саны

I-цикл  айнымалысы

N-кезекті  адамдардың саны

F-қосымша  айнымалы

Pol-адам  жынысы. 

9-есеп. 5х-3у=1 Диафонтова теңдеуі арқылы бүтін сандардың жиынын табу керек. Бастапқы тексеруде алдымен бірлік теңдіктері алынады. Одан әрі, егер де 5х-3у>1 болса, онда 1-ге артады, егер 5х-3у>1болса, онда 1-ден х-қа артады.

Program pr9;

Var x,y: byte;

Begin

x :=1; y :=1;

repeat

if (5*x-3*y)>1 then y:=y+1;

if (5*x-3*y)<1 then x:=x+1 until (5*x-3*y)=1;

writeln(‘x=’,x, ‘y=’,y) ;

end.

Нәтижесінде: х=2y=3.

10-есеп. Логикалық ұғым бар: not a and b xor c. a,b,c логикалық ұғымдарын ақиқат мәнінде экранға шығару керек. Мен а,b,c мәндерін жұп сандармен сипаттап шығаруды ұсынамын.

Program pr10;

Var a,b,c: Boolean;

Begin

For a:=false to true do

      For b:=false to true do

              For c:=false to true do

If not a and b xor c then;

Begin

Write(‘a=’,a);

Write(‘b=’,b);

Write(‘c=’,c);

End;

End.

Нәтижесінде:

a=False

b= False

c=True

а= False

b= True

c= False

а= True

b= False

c= True

а= True

b= True

c= True

Программа екі күрделі оператордан тұрады: For a:=false to true do, осы операторға тағы екі қосылған For және If операторы. Соңғы then бөлімінің құрамында күрделі оператор бар, олар үш жай оператордан тұрады, Begin және End жақшаларымен қамтылған. 

1.9 Қайталау (цикл)

     Кейбір жағдайларда нәтижеге  жету барысында, белгілі бір  әрекет бірнеше рет қайталанып орындалуы мүмкін. Шегені қағу үшін оны балғамен бірнеше рет ұру керек. Бір сынып бөлмесінен, келесі сынып бөлмесіне бару үшін бірнеше қадам жасау керек.

     Цикл: Белгілі бір А әрекетін  жүзеге асыру үшін, N рет А1 әрекетін  орындау керек.

    Графикалық блок-схемасын қолданып, оны мына келесі түрде көрсетуге болады:

      Мұндағы N саны, негізгі А әрекетін орындау үшін, А1 әрекетінің орындалу санын көрсетеді. Егер бұл сан белгілі болса, онда біз қайталану саны белгілі цикл түрімен жұмыс атқарамыз. Жалпы циклдік әрекеттерді олардың түріне қарай негізгі үш түрге бөлнді.