Linux ОЖ

1.2.Linux операциялық жүйенің  негізгі қасиеттері 

• Толық көпқолданбалы операциялық  жүйе. Ол бір мезгілде бірнеше жұмыстарды орындауда компьютердің барлық ақпараттық ресурстарын қолданады. 
• Виртуалдық жадының жәрдемі. Linux қатты дискінің бөлімін виртуалдық жады ретінде пайдалана алады. Операциондық жадыда активті процестерді сақтайды және дискіге програманың аз қолданылатын бөлімдерін кіргізеді. Жүйенің барлық жадысы қолданылады (виртуалдық және операциялық), Linux үшін бағдарламалармен дискінің жалпы жадысы сипатталады. 
• Операциялық жүйенің графиктік ортасы. XWindow – бұл стандартты интерфейс, ол Unix-те графиктік мүмкіндіктерді орындайды. 
• Linux барлық қолданбалы тор хаттамаларын, сонымен бірге Интернет-хаттамасы TCP/IP, желілік хаттамалары SMB* және Novell, Nis ақпараттық хаттамалары, NFS, WINS және т.б. желілік файлдық жүйенің хаттамаларына жәрдемдеседі. 
• Кітапхана байлығы. Әрбір жұмыстағы қайталанатын процедураларды сақтаудың орнына жүйе стандартты кітапхана жиынын береді. Олар қажет уақытта бағдарламаларға қосылады. 
• SysV, BSP және IEEE POSIX 1 стандарттарына ұқсас болуы. Linux көбінесе стандарттарды қолданады. 
• Операциялық жүйенің ашық мәтіні. Linux AT&T* сияқты саудалық дамытылуларын пайдаланбайды. Сондықтан әрбір адам өзінің OS модулін жазуға мүмкіндік алады. 
• Басқа операциялық жүйелерге қарағанда өте арзан. 
• Вирустарға толық қарсы тұруы. Қазіргі уақытта Linux-ке арналған он вирус қана белгілі. Олардың ешқайсысы операциялық жүйеге зиян келтіре алмайды.

Көпқолданбалы операциялық жүйе 
Windows-тің барлық версиялары мен МасОS жүйелері бірқолданбалы (яғни бір қолданушыға арналған) болып табылады. Windows NT кейбір қызметтері көпқолданбалылық жайында сөз етуге себеп береді, бірақ әр уақыт мезетінде жүйемен тек бір адам жұмыс істей алады. Жақын арада Windows NТ-ді көпқолданбалы платформа негізінде жаңа Windows NT Terminal Server Edition жүйесін құру әрекеті ұйымдасқан болатын. 
Linux бір уақытта бірнеше қолданушының жұмысын қамтамасыз етеді, бұл оның көпқолданбалылық артықшылықтарын түгелдей пайдалануға мүмкіндік береді. Бұдан үлкен құндылық шықпақ: Linux-ті қосымшалар сервері ретінде дамытуға болады. Қолданушылар терминалдан немесе өздерінің дербес компьютерлерінен жергілікті желі арқылы Linux серверіне шығып, өз компьютерінен емес, осы серверден бағдармаларды жүктей алады. 
Көптапсырмалы операциялық жүйе 
Көрқолданбалылықпен қатар Linux-тің көптапсырмалылық қасиеті бар. 
Бір кездерде есептеу жүйелері Windows 3.1-ден Windows 95-ке ауысқанда, жаңа жүйенің көптапсырмалылығы негізгі құндылығы болып саналды.Жүйенің көптапсырмалылығы - оның бірнеше операцияларды (үрдістерді) бір уақытта орындай алуы. Сонда жалғыз процессордан құралған компьютер бірнеше операцияны параллель орындай алады. Әрине, шынын айтсақ процессор бірнеше әрекетті бір уақытта орындай алмайды, көптапсырмалылық негізіне бір әрекеттен екіншіге шапшаң ауысуы жатады.Әрқашан да Uniх жүйелеріндегі көптапсырмалылық Windows жүйелеріндегіден гөрі жоғары деңгейде болды. Linuх бірнеше әрекетті үлкен корпоративтік серверлер мен қуатты жұмыс станциялары үшін ерекше тәсілмен орындайды. Қазіргі күндері тек Windows 2000 мен Windows NT ғана дәл сондай көптапсырмалылықты қамтамасыз ете алады. Бір кездерде керемет шу көтерген Windows 95-тің өзі бір уақытта орындалатын әрекеттердің көп санын әрең орындап үлгереді.Linux жүйесі, Windows NT мен Windows 2000 сияқты, Реntium II екілік жүйесі тәрізді көппроцессорлы компьютерлерді қолдайды. Бұл компьютерлер шын мәнінде екі бір уақыттағы әрекетті орындайды. Көппроцессорлық көптапсырмалылықпен бірге бір компьютерде орындалатын бір уақытта іске асатын бағдарламалар санын айтарлықтай көбейтуге мүмкіндік береді. 
Linux-тің таралуы.“Linux тегін” – бұл Linux-тің әрбір түрі мен дистрибутивтерін таратушылардың негізгі постулаты. Linux GNU GPL лицензиялық сәйкестенушілікке байланысты таралады. Бұл мазмұнды және көлемді құжатты қысқаша былайша беруге болады: 
• Жүйе тегін таралады. 
• Операциялық жүйе жиынын және оған кіретін мағлұматтарды сатуға дайындалғаны үшін сатушының кез келген баға қоюға құқығы бар. 
• Лицензияда көрсетілген сатып алушының құқықтарына сатушының қарсы құқысы жоқ. 
Соңғы бөлімше ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Дистрибутив құраушысы және сатушы сатып алушыға дистрибутивті пайдалану құқығын береді, сатып алушының оны көбейтуге және тегін таратуға мүмкіндігі бар. Бірақ Linux тегін деп те айтуға болмайды: сатып алушы сатушыға оның компакт-дискіге жазуға, қапталуы мен сатылу орнына әкелінуіне кеткен қаражатты төлейді.Бұл бойынша Қазақстан Республикасында әрбір Linux дистрибутивінің лицензиялық көшірме күнделікті 300-1500 теңге бағасымен сатылады. 
Linux ұсынатын жабдықтардың әр түрлілігін ескере отырып, ол арзан тұрмайды деп аңғаруға болады. Дегенмен ол бұлай емес! Linux ядросы мен оған жазылған бағдарламалардың көп бөлігін Іnternet арқылы, негізінен көшірме жасауға және таратуға ешбір шектеу қойылмаған, олар тегін таратылады.Ең алдымен, Linux ядросы GNU GPL (General Public License жалпы түрдегі қоғамдық лицензия) лицензиясы негізінде таралады. Бұл тегін бағдарламалық қамтамалар фондымен (Ғrее Software Foundation) құрылған тегін бағдарламалық қамтамаларды таратуға негізделген арнайы лицензия. GNU лицензиясы бойынша бағдарламалық қамтаманы тегін немесе ақшалай GNU лицензиясының шарттары орындалған жағдайда таратуға рұқсат етіледі. 
GNU лицензиясының тағы бір маңызды ерекшелігі барлық бағдарламалық қамтамалар бастапқы мәтіндерінің толық жиынымен таралуы қажет. Бастапқы мәтіндерге қол жеткізбейтіндіктен өзгертулер енгізуге болмайтын саудалық бағдарламалық қамтамалармен салыстырғанда, GNU бағдарламаларын модификациялауға рұқсат етілумен қатар толық еркіндік беріледі.Linux операциялық жүйесін және оған арналған бағдарламаларды құрудың осындай тәсілінің сәтті болуы соншалық - оны Netscape компаниясы өзінің Communicator бағдарламалар тобы үшін қабылдады.

Linux-тың файлдық жүйесі (Linux file system).Ішкі құрылысымен ажыратылатын көптеген файлдық жүйелердің түрлері бар, бірақ пайдаланушы өз үшін әрқайсысында бір-бірінің ішіне салынған бумалардан тұратын әдеттегі құрылысты табады. Файлдық жүйелер қатынасты құру уақыты, ақпаратты сақтау сенімділігі, ақаулықтарға тұрақтылығы, және тағы да басқа қосымша қасиеттері бойынша ажыратылады. Қазіргі операциялық жүйелер файлдық жүйелердің көп түрін қолдайды. (Қатты дисктер, CD мен DVD дисктерде қолданылатындардан басқа).

Файлдық жүйелердің маңызды  қасиеті – журналдауды қолдау. Журналдалатын файлдық жүйе дискіге  жазудың барлық әрекеттерін үздіксіз бақылап отырады, сондықтан электрқорегі кенет өшірілгеннен кейін, компьютер  қайта қосылған кезде файлдық  жүйе әрқашан да жұмысқа дайын  күйінде болады.Linux-тың жұмысы үшін керек баптаулардың барлығын (файлдардың барлық керек түрлері мен атрибуттарды, соның ішінде рұқсат құқықтарын сақтауды) қолдайтын файлдық жүйелердің бірнеше  түрі бар.

Ext2/3.Файлдық жүйенің осы түрі Linux үшін арнайы жасалып, Linux-жүйелердің көбінде қолданылады. Ext3 пен Ext2 айырмашылығы, біріншісі кейін шығып, құрамында журналдауқолдауы бар. Қалған қасиеттері бойынша осы екі файлдық жүйе бірдей, және бір-бірне оңай айналдырылады. Сенімділігі жоғары болған соң әдетте журналдауы бар нұсқасы (Ext3) таңдалады. Диск әрекеттер белсенділігі жоғары болған кезде Ext3 файлдық жүйенің өнімділігі төмендейді және жүйеге түсетін орташа жүктелу артады (Load Average).

ReiserFS.Бұл файлдық жүйе дерекқорға ұқсас: оның ішінде өзінің индексация мен жылдам іздеу жүйесі бар, ал оның файл мен бумалар ретінде көрінуі – жүйенің тек бір көрінісі ғана. Әдетте ReiserFS ұсақ файлдардың көп санын сақтауға үшін жақсы келеді деп саналады. Журналдауды қолдайды.

XFS.Бұл файлдық жүйе үздіксіз жазылатын не құрамасы өзгертілетін үлкен және өте үлкен файлдарды сақтауға арналған. Ext3 сияқты өнімділігі нашар емес, бірақ оны қолданған кезде электрқорегі кенет өшірілсе, файлдардың құрамасын жоғалту қаупі бар (қауіпсіздік салдарынан осындай кезде файлдың құрамасын нөлдеу қолданылады). Үздіксіз қорек көзіне (UPS) қосылған компьютерлерде қолдануға ұсынылады.

SWAPFS.Файлдық жүйенің осы түрі ерекше болып келеді, және ол қатты дискте swap аймағынжасау үшін қолданылады. Ол аймақ көбінесе жеке бөлімге шығарылады, және Linux-та виртуалды жады ретінде қолданылады. Егер физикалық жады аз болса, мәліметтердің бір бөлігі осы аймаққа көшіріледі.

JFS.IBM компаниясы осы файлдық жүйесін жүктелуі үлкен серверлер үшін жасаған: жасау кезінде өнімділік пен сенімділікке назар аударылған, және қойылған мақсаттарға жетті. Журналдауы бар.Сонымен қатар, Linux-та, өзінің файлдық жүйелерден басқа, тағы да көптеген түрлеріне қолдау бар. Егер ол файлдық жүйелерге жазу тәсілі белгілі болса, онда жазу мен оқу әрекеттері қолжетерлік болады, басқа жағдайда – тек оқуға ғана болады. Файлдық жүйелерің ондай түрлері әдетте басқа операциялық жүйелердің меншігі болады.

1.3.Жүйе дистрибутивтері

Дистрибутив үшін құжаттар бөлек беріледі. Бірақ оған көптеген ережелер, анықтамалық  файлдар және HOWTO кіреді, сондықтан  сауатты қолданушы құжатты қажет  етпейді. 
Linux-ті мықты құрастырушылар: Red Hat Inc., және Mandrake S.A. өздерінің нұсқаларын дистрибутивке енгізеді, бірақ бұл OS* жиынының бағасының көтерілуіне әкеліп соғады. 
Linux дистрибутивтері көптеген әр түрлі компаниялармен шығарылады. Бүгінгі күні Linux-тің 90 түрі бар, бірақ олардың барлығы Unix стандарттарымен ұқсас. Батыстағы Linux-тің негізгі құрастырушылары: 
• Red Hat, Inc. – Red Hat Linux-тің үш түрін: Home, Standard және Professional шығарады; 
• Caldera, Inc. – Caldera Open Linux түрін шығарады; 
• Debian Group – Linux Debian; 
• Corel, Inc. – әмбебап саудаға қондырылуы ыңғайлы Corel Linux шығарады, ол Linux Debian қорында сақталады; 
• SUSE Group – S.U.S.E Linux-ті шығарады, әсіресе еуропалық тілдер үшін локальданған. 
 
Келесі дистирбутивтер ТМД территориясында өте танымал: 
 
• “Процедура” қоғамынан Red Hat Linux. Бұл компания ТМД саудасы үшін ыңғайлы бағамен сатылатын Red Hat дистрибутивтерінің көшірмелерін шығарады. 
• Ресей-француз “Mandrake S.A.” компаниясынан Mandrake Linux дистрибутиві. Linux-тің бұл түрі жақсы орыстілдік локализациямен, көлемді құжаттарымен және арзан бағамен танымал. 
• Black Cat Group, BC Linux дистрибутивімен танымал. Бұл Red Hat дистрибутивінің түрі, бірақ ол Украинаға ғана локальданған. 
 
Техникалық аспектісінде бұл барлық дистрибутивтерінің айырмашылығы өте бос қарастырылады (айырмашылықтар динамикалық кітапханаларда, аудармаларда және қондырушы бағдарламалардың түрлерінде бар). Таңдаудың негізгі критериі тек дистрибутивтің қателерінің, аударманың және бағаның болмауы болып табылады.

Жүйелік ақпараттарды көру шаралары(uname, free командалары).

TCP/IP – Unix және Linux қолданатын негізгі желілік жүйе болып табылады. TCP/IP – бұл Internet үшін жасалған протоколдардың жиыны. Бірақ ол  Unix машиналарын локалдық желілерге біріктіру үшін де  қолданылады. Сонымен қатар Linux  IPX/SFX, AplleTalk және т.б. протоколдарды қамтамасыз етеді. Компьютерде орнатылған операциялық жүйе қандай екенін білгіңіз келсе, ол туралы ақпаратты алу үшін  uname (Unix NAME) утилиті бар. Параметрлерсіз жіберілген uname жүйенің базалық атын көрсетеді: Мысалы:

gserg@ADM:~$ uname

Linux дистрибутивтері. Ең танымыл  дистрибутивтер.

Дистрибутив дегеніміз програм-малық  қамтамасыз етудің жиынтығы.Оның құрамында  ядро жүйесі және утилиттердің жиынтығы бар.Қазіргі таңда Linux-тің оншақты  дистрибутиві бар.Кейбір дистрибутивтер фирмалардан коммерциялық тұрғыда  шығарылса,ал басқалары GPL лицензиясының  шартымен таралады.Қолданушы өзіне  ұнаған дистрибутивті таңдай алады. Дистрибутив Linux-ті толық жүйе етеді.Әрине  теориялық тұрғыда дистрибутивсіз де жұмыс жасауға болады.Ол үшін бар болғаны ядро,жүйелік утилиттер,қолданбалы программа,компиляторлар-осы аталған  барлық жүйенің құрауы штарын аударып(скачать) алу қажет.Linux-те келесі  дистрибутивтер танымал әрі кең таралған.DEBIAN GNU /LINUX.Бұл Linux-тің дистибутиві Unix-тің  ең жақсы әдет-ғұрпын сақтаған.Мыңдаған өңдеушілердің көп жылғы  жұмысының  арқасында DEBIAN өте қарапайым,түсінікті,администрациялаумен  құруда жеңіл дистрибутив болып  қалыптасты.Бұл дистрибутив толығымен  коммерциялық емес жоба(проект). DEBIAN-шын  мәнінде еркін программалардың  энциклопедиясы онда сіз ақпараттық технология облысындағы  кең көлемде  мәліметтер таба аласыз.Ерекшеліктері:100% еркін,Жақсы тесттелген(протестирован).Apt-get  утилитінің көмегімен программалық қамтуды зиянсыз орнату.Келесі дистрибутивіміз RED HAD LINUX .Көп адамдар үшін бұл дистрибутив LINUX-тің өзі сияқты.Себебі бұны шығарушы әлемге ең танымал LINUX  компаниясы.1994 жылы құрылған бұл дистрибутив жақын күндері танымал бола бастады. RED HAD LINUX көп кәсіби номер бірінші таңдау.SLACKWARE LINUX –ескі дистибутивтердің бірі.Артықшылығы:Бастаушы скрипттілері BSD-стилінде жазылған.Пакеттерінің форматы –tgz .Пакеттерінің автоматты түрде жаңаратын жүйесі бар.MANDRIVA  LINUX.Бұл француздық дистрибутив.Оның негізін салған Гаель Дювал(Gael Duval).Баяғы аты Mandrakelinux.Windows жүйесіне үйреніп қалған қолданушылар арасында үлкен беделге ие.Аталған жоба RED HAD дистрибутивінен тамыр жайған.Бірақ қазіргі таңда ешқандай ортақ байланысы жоқ.Linux-тін негізгі түсініктері: түбір каталогы, құрастыру нүктесі, жергілікті каталог.Linux файлдық жүйесі Windows операциялық жүйесі тобынмен салыстырғанда  томдар (дискілер, құрылғылар) бойынша бөлінбеген, бірақ негізінде түбірлі каталогы бар жалғыз ескі түрлі құрылым. Түбір каталогы  - бұл файлдық жүйенің деңгейі, одан жоғары каталог ағаш бойынша көтерілуі мүмкін емес. Linux-та  түбірлі каталог / (соның ішінде/ - слэш, ) деп белгіленеді. Жүйе көптеген түбірлі каталогты орнатуға мүмкіндік береді. Мысалы кейбір ftp қолданушысы үшін /home  түбірлі каталогы болады және ftp клиентіне жүгінген кезде каталог орнына түбірлі қолданушы болғанда, /home алынып отырады. Сонда әр түрлі физикалық құрылғылар жалғыз файлдық жүйенің өңделуінде қандай орын алады деп ойлаймыз.Unix операциялық жүйесі   құрылып жатқан кезде ақпаратты сақтаушы құралдар өлшемі жазба үстеліндей болған және магнитті барабандар деп аталған. Сол кезде оны сағатына бірнеше рет қосу мен сөндіру мүмкіндігі қажет болған  жоқ. Сондықтан тез алмастыру механизмі жасалған да жоқ. Кез-келген құрылғыны файлдық жүйеге қосу үшін атап айтсақ, монтерлеу нүктесі – орнатылған деңгейлері тасымалдаушы құралдағы файлдық жүйе болатын каталог қолданылады. Мысалы, дискетті монтерлеу кезінде әдетте /media/floppy каталогы қолданылады. Яғни шындығында /media/floppy ішінде орналасқан барлық каталогтар мен  файлдар компьютер  дискетінде орналасқан. Құрылғыларды қосу және монтерлеу үшін арнайы команда қоданылады. Осылай желілік файлдық жүйелер де қосылады, яғни желі серверінің бір жерінде орналасады, бірақ  онымен жұмыс жасаған кезде қолданушы айырмашалақтарды байқамайды әрі желілік файлдар мен каталогтарды локалдық компьютерде орналасқандай көреді. Linux файлдық жүйесінде тағы бір ерекшелік бар. Ондағы әр қолданушыға үй каталогы – қолданушының өзінің жеке деректерін сақтайтын арнайы каталогты белгілейді. Қолданушы жүйеге кірген кезде ол өзінің үй каталогында болады. Әдетте қолданушыға үй каталогына рұқсат  администратор мен қожайыннан басқа адамға рұқсат болмайтындай қылып жасалған. Linux файлдарының түрлері.Қарапайым файлдар. Каталогтар.Орнастыру файлдары.ls командалары.Линукс файлдық жүйесінде файлдардың бірнеше түрін атап айтуға  болады. «Файл» түсінігі   құрылғылармен интерфейстік жұмыс жасауды, жүйедегі процесстерге ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін каналдарды қамтиды.

Енді құрылғылардың әр түрлі  типін қалай ажырату керектігін түсіндірейік, негізгі типтері:

 Қарапайым файлдікі:

d  -каталог,l  -сілтеме,b - блоктық құрылғы,с - символдық құрылғы  бойынша ажыратылады.Каталогтағы файлдардың тізімін көру үшін ls командасы қолданылады.Бұл команданың көп опциялары бар. Негізгілері:l,s,a,t..ls-l-толық формат(типі,рұқсат құқықтары,пайдаланушы және группа,өлшемі).ls-a-жасырылған файлдарды көрсету.ls-t-өзгеру уақыты бойынша реттелген.ls-s-өлшемін көрсетеді.ls-u- өзгеру уақыты бойынша кері реттелген.Толық мәліметті man ls командасы арқылы алуға болады.

1.4.Операциялық жүйедегі басқарылатын объектілер

Операциялық жүйелер программалар жұмысын басқарады. Оларды есепке жібереді, тоқтатады және өшіреді. Өз кезегінде  ОЖ-де микропроцессорда орындалатын  программа. Программаны орындауға  кірісу дегеніміз ол сол программаның командаларын бірінен соң бірін  орындау. Программа және оның мәліметтері  сол уақыттағы үрдіс ағынын анықтайды. 
Сондықтан, оперциялық жүйе басқаратын объектілердің бірінші класы ол үрдістер ОЖ үрдістермен келесі әрекеттерді орындайды: үрдісті құру, үрдісті жүктеу, үрдісті тоқтату, үрдісті жаңарту (жалғастыру),үрдісті жою. Егер үрдіс деп программа орындалуын айтсақ онда ол ешқандай баяндауды қажет етпейді. әдетте, ОЖ бір ғана емес, көп үрдістермен жұмыс жасайды. Үрдістер бір-бірімен белгілі бір қатынаста бола алады. Мұндай қатынас бірінші түрі ол тәуелсіздік, яғни бір үрдіс екінші үрдіс күйіне ешбір әсер етпейді. Математика көпмүше объектілері арасындағы қатынастарын баяндағанда формальді логикалық ережелер қолданылады.  
 
Келесі ОЖ басқаратын өте маңызды объекттің бірі ол қор (ресурс).  
ОЖ теориясында қордың анықтамасы ол кең және формальді мағынаға ие. Қор ұғымына мынадай түсінікті әрі сезуге болатын объекттер жатады: жедел жады көлемі, сыртқы құрылғыларының көлемі, көптеген енгізу-шығару құрылғылары. Уақыт қорына келетін болсақ, ол ұғым ұқыпты талдануы қажет. Біріншіден, ОЖ астрономиялық уақытпен жұмыс жасайтын болғандықтан, оған жылын, айын, күнін, сағатын және секундын білу керек. Екіншіден, есептеу жүйесінің жұмысы үзіліссіз жүрмейді. Машинаның қалыпты жұмысын ғана есептейтін процессорлық уақыт енгізілген. әр программа белгілі бір уақытты қажет етеді: ол тоқтайды, содан соң қайта іске қосылады. Сол себепті есептеу үрдісінің ішкі уақыты ұғымы енгізілген. 
Астрономиялық уақытты (күнтізбе уақыты) бәрі пайдаланады, бірақ ол одан таусылмайды, не болмаса баяулап бағытын қарама-қарсыға ауыстырмайды. Орталық санағыштың уақыты мүлдем басқа. Егер санағыш біреу болса және астрономиялық уақыт үзіндісін ол белгілі бір программаны орындаса (бұл кезде басқа программалар орындала алмайды) онда ол программалар арасында бөлінуді қежет ететін қор ретінде анықталады.

 Файлдық жүйе бойынша навигация:cd, pushd, popd, pwd.

Файлдық жүйе бойынша навигациясы  дегеніміз  Linux операциялық жүйесі кезінде ең маңызды дағдылардың  бірі. Файлдық жүйе бойынша навигация  кезінде қолданылатын негізгі командалар мыналар:

pwd – қолданушы қолданып отырған  каталогтың толық атын көрсетеді. 

cd – файл жүйесінде бір каталогтан басқа каталогқа ауысу үшін терілетін команда. Бұл команданың параметрі-ауысатын каталогтың жолы. cd  үй каталогына өзгертеді . каталогты каталогтар ағашы бойынша бір деңгей жоғары орналасатынға өзгертеді.

Ал pushd, popd командалары байланыста жұмыс жасайды. pushd командасының параметрі бар .  pushd көрсетілген каталогқа өзгертеді .. каталогты каталогтар ағашы бойынша бір деңгей жоғары орналасатынға өзгертеді. Бұл команданың cd командасынан негізгі айырмашылығы- каталогтар алмаструдың бүкіл тарихы оңай есте сақталады және содан соң popd командасының көмегімен лездік кері навигация үшін қолданылуы мүмкін.

 Файлды құру, жою және көшіру. touch, rm, cp командалары.

Linux-тің әр қолданушысы  күн  сайын файлдарды құру, көшіру  және жоюмен айналысады. Бұл операциялар  файлдық жүйе бойынша орын  ауыстыру сияқты аса  маңызды  болып табылады.

cp командасы файлдарды көшіру  үшін қоданылады. Оның синтаксисі  мынандай:

cp [параметрлер] <файлдың аты > <каталог қабылдаушысының  аты>болады.

Каталогтың ішіндегі бәрін қосқанда ең көп қоданылатын параметрлердің бірі болып каталогтарды  рекурсивті көшіруге мүмкіндік беретін  R параметрі  болып табылады.

touch командасы файлдарды құруға  мүмкіндік береді. Оның қолданылуы  өте қарапайым: touch < файл аты>. Егер осындай аты бар файл  ағымдағы директориядан табылса,  онда touch командасы оның құру уақытын  ағымдағы уақытқа жаңартады,яғни  өжгертеді.

rm командасы файлдарды жояды..   rm командасы қолдатын негізгі  параметрлер - бұл 

-i (жоюды растау арқылы жою),

-r (рекурсивті жою) және 

-f  (растамай барлық файлдарды  жою),  

-v  (жасалатын әрекеттерді толық  сипаттау).  

-r  және  -f  параметрлері файлдардың  көптеген бөлігін жою үшін  қолданылады. Бірақ қолдану кезінде  мұқият болу қажет, себебі осы  параметрлер арқыла бүкіл жүйені  жойып жіберуге де болады.Linux файодық  жүйесінің ең маңызды каталогтері: /bin каталогтері.

  Linux файлдық жүйесі unix-ұқсас  кез-келген операциялық жүйе секілді  қатаң каталогтар құрылымын береді. Әр   Linux дистрибутиві өңдеушілер  жағдайына қарай құрылымдарды  өзгерте алады. Мұнда біз әр   дистрибутивте қоданылатын  каталогтарды  көрсетеміз :/bin- бұл каталогта жүйені  функционалдауға өте қажетті  негізгі  файлдар болады.Файлдық  жүйесінің ең маңызды каталогтері: /boot.