Linux ОЖ

                                 Жоспары 
Кіріспе 
1.1.Linux операциялық жүйесімен танысу…..............2 
1.2.Linux операциялық жүйенің негізгі қасиеттері ....5 
1.3.Жүйе дистрибутивтері ..........................................8 
1.4.Операциялық жүйедегі басқарылатын объектілер...................................................................11 
Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе 
Linux операциялық жүйесі көптеген жерлерде, яғни ұжымдық мекемелер мен ғимараттарында оқуда тегін және өте қарапайым OS Unix альтернативінде кең таралды.  
Бүгінгі барлық операциялық жүйелердің жақсы қасиеттерін Linux өзінде қамтып тұр. Оны OS/2 операциялық жүйе сияқты жеңіл қондыруға болады. Оның графиктік интерфейсі WindowsXP-мен пара-пар және желінің жасалу мүмкіндігі WindowsNT-дан жоғары, ал көпқолданбалы жұмыс тәртібі Unix принципі арқылы жасалған. 
OS Linux-тің болашағы жоқ деп айтылуда. Бірақ бұл операциялық жүйенің он бір жылдық тарихы бізге керісінше ойлануға кепілдік береді. 
Бұл жұмыстың мақсаты Linux-тің мүмкіндіктері мен жұмыс ережелерімен танысу болып табылады. Бөлімдерде операциялық жүйенің жалпы мағлұматтары және оны дербес компьютерде қондырудың процесі келтіріледі. Сонымен бірге операциялық жүйеде графиктік және мәтіндік режимдермен жұмыс істеуге болатыны көрсетіледі. Және де кейбір администраторлау мағлұматтары мен OS-тің жан-жақты қамтылуы беріледі. 
Linux–те инструменттердің жинағы қамтамасыздандырылған, осы инструменттер арқылы, сіз өзіңіздің жеке қолданбаларыңызды, құжаттарыңызды, WEB парақтарыңызды, презентацияларыңызды, сызбаларды, ойындарды және де компьютерлік графиктерге дейінде қатынас құра аласыз. Интернетте Linux жүйесі персоналды компьютерлерде жұмыс жасайтындарға негізгі тірек болып табылады. Интернетте жүріп саяхаттаудан тыс, Linux операциялық жүйесі интернет тораптарын және FTP – серверлерін құруға рұқсат береді. Осының арқасында басқа қолданушылар (мысалы, модемі компьютерге қосылған, сіздің достарыңыз) сіздің Linux жүйеңізге көп пайдаланушылар режимінде қосыла алады. Осы заманғы жалпы тапсырмаларды атқаруға арналған компьютерлер, соның ішінде жеке компьютерлерде, бағдарламаларын жегу үшін Операциялық жүйені қажетсінеді. Жеке компьютерлерге арналған Операциялық жүйе мысалдары ретінде келесілерін келтіруге болады: Microsoft Windows, Linux, Mac OS (Darwin) және Unix.Linux операциялық жүйесі көптеген жерлерде, яғни ұжымдық мекемелер мен ғимараттарында оқуда тегін және өте қарапайым OS Unix альтернативінде кең таралды.Бүгінгі барлық операциялық жүйелердің жақсы қасиеттерін Linux  өзінде қамтып тұр. Оны OS/2 операциялық жүйе сияқты жеңіл қондыруға болады. Оның графиктік интерфейсі WindowsXP-мен пара-пар және желінің жасалу мүмкіндігі WindowsNT-дан жоғары, ал көпқолданбалы жұмыс тәртібі Unix принципі арқылы жасалған.OS Linux-тің болашағы жоқ деп айтылуда. Бірақ бұл операциялық жүйенің он бір жылдық тарихы бізге керісінше ойлануға кепілдік береді.

Бұл жұмыстың мақсаты Linux-тің  мүмкіндіктері мен жұмыс ережелерімен танысу болып табылады. Бөлімдерде операциялық жүйенің жалпы мағлұматтары және оны дербес компьютерде қондырудың процесі келтіріледі. Сонымен бірге  операциялық жүйеде графиктік және мәтіндік режимдермен жұмыс істеуге  болатыны көрсетіледі. Және де кейбір администраторлау мағлұматтары мен OS-тің  жан-жақты қамтылуы беріледі.

Linux–те инструменттердің  жинағы қамтамасыздандырылған, осы  инструменттер арқылы, сіз өзіңіздің  жеке қолданбаларыңызды, құжаттарыңызды, WEB парақтарыңызды, презентацияларыңызды, сызбаларды, ойындарды және де  компьютерлік графиктерге дейінде  қатынас құра аласыз. Интернетте Linux жүйесі персоналды компьютерлерде  жұмыс жасайтындарға негізгі  тірек болып табылады. Интернетте  жүріп саяхаттаудан тыс, Linux операциялық  жүйесі интернет тораптарын және FTP – серверлерін құруға рұқсат  береді. Осының арқасында басқа қолданушылар (мысалы, модемі компьютерге қосылған, сіздің достарыңыз) сіздің Linux жүйеңізге көп пайдаланушылар режимінде қосыла алады.

Unix Way дегеніміз  не?Unix Way дегеніміз бұл тек операциялық жүйе емес, сонымен қатар ол- компьютермен жұмыс жасау идеологиясы.Unix  Windows–қа ұқсамайды  (сыртқы ұқсастықтарды ескермесек) және Unix жұмыс қабылдауы  Windows жұмыс қабылдауынан ерекшеленеді. Unix Way -  бір тапсырма, яғни бір программа. Unix- те «барлығын бірдей» орындауға арналған ұқсас тапсырмалар  жасауға болмайды. Ондағы программа бір қарапайым әрекетті ғана орындай  алатындай болу керек. Бірақ сонымен қатар сол әрекетті жақсы орындай алатындай болуы керек. Оны шешудің  жолы бар. Сол немесе басқа  комплексті есепті шешу үшін әр адам шешудің қарапайым компоненттерінің жиынтығын таңдайды.Бұдан басқа Unix-тің тағы ерекшеліктері-онда барлығы файл түрінде. Unix-тағы ең тамаша концепция. Unix-те программалар, баптамалар, жүйелік деректер мен тіпті құрылғылар барлығы барлығы файл түрінде көрсетілген. Және құрылғылармен қарапайым файлдармен жұмыс жасағандай жұмыс жасауға болады. Осының барлығы Unix-тің артықшылығын көрсетеді.  Unix тарихы.Unix-тің тарихы 1969-жылдан бастау алады.1969 жылы  AT&T корпорациясының жұмысшылары Денис Ритчи мен Кен Томпсон  PDP­7 компьютеріне арналған кішігірім операциялық жүйе құрастырды . Бұл операциялық жүйені Unix деп атады. Бірақ AT&T  компаниясының жоспарына бұл операциялық жүйені тарату кірген жоқ , ол техникалық қадағалау қызметін ұйымдастырмай, қателіктерін түземей әрі ешқандай кепілдік бермей тұрып АҚШ-тың жоғары оқу орындарына оның символдық ақысы ретінде берді. Соның салдарынан университеттік есептеуіш орталықтың өкілі болған барлық қолданушылар  бір-бірімен жұмыс жасауларына тура келді. Олар өздері туындаған қателерді түзеді, керекті программаларды және утилиттерді құра білді және оларды бірлесіп қолданды. Жұмыс нәтижесі ретінде 1990 жылға дейінгі Bell Labs  компаниясының эгидасымен таралған Unix версиясының бүтін сериялары болды. Unix –тің қолданушылар тобының бірі Берклидағы  калифорниялық университетте болған.  1977 жылы бұл оқу орнының мамандары Unix тарихында маңызды қадам жасады және 2BSD (Berkeley Software Distribution) операциялық жүйесі бар  магниттік ленталардың таралуына көшті. Содан бері 75 көшірме сатылған болатын. Unix  VR4 және BSD негізінде барлық заңа заманғы Unix түрлері құрылды.Осылайша Unix тарихы 20-шы ғасырдың ортасынан басталып,күні бүгінге дейін жалғасып келеді.

1.1.Linux операциялық жүйесімен  танысу

Linux – Unix операциялық жүйесінің  толық функционалды нұсқасы. Бұл  операциялық жүйеге, Unix операциялық  жүйесінің ең қуатты мүмкіндіктері  кіргізілген, және де Linux–ке Unix операциялық жүйесінің қазіргі  кездегі қолданбалары қосылған. Бұл қолданбалар GNU тізбегімен  таралып өзіне кәсіби деңгейдегі  қолданбаларды кіргізеді. Linux–те  инструменттердің жинағы қамтамасыздандырылған,  осы инструменттер арқылы, сіз  өзіңіздің жеке қолданбаларыңызды,  құжаттарыңызды, WEB парақтарыңызды, презентацияларыңызды, сызбаларды, ойындарды және де  компьютерлік графиктерге дейінде  қатынас құра аласыз. Интернетте Linux жүйесі персоналды компьютерлерде  жұмыс жасайтындарға негізгі  тірек болып табылады. Интернетте  жүріп саяхаттаудан тыс, Linux операциялық  жүйесі интернет тораптарын және FTP–серверлерін құруға рұқсат  береді. Осының арқасында басқа қолданушылар (мысалы, модемі компьютерге қосылған, сіздің достарыңыз) сіздің Linux жүйеңізге көп пайдаланушылар режимінде қосыла алады.  
Linux-тің бірінші түрі шыққаннан кейін екі айдан соң Линус Торвальдс жаңа оперциялық жүйені таратты және басқаларды Linux-ті дамыту жұмысына шақырды. Сондықтан Linux операциялық жүйесі бүгінгі күнде көптеген жер шарының программистерімен дамытылуда және олардың жемісі көптеген Интернет сайттарында жазылған. Осы топтың басқарушысы әлі күнге дейін Линус Торвальдс болып саналады. 
Linux Unix-тің жеңілдетілген түрінің қорында орналасқан, ол Minix деп аталады. Алғашынан бастап Linux тез бейімделген, кіші және арзан операциялық жүйе ретінде жасалады. 

Linux — UNIX ұясына кіретін амалдық жүйе.

Еркін бағдарламалық қамтама (ЕБҚ) біртіндеп күш жинауда. Егер бұрын  ол тек тәжірибесі бар адамдармен қолданылып, кәдімгі пайдаланушылар үшін күнделікті қолдануға жарамаса, қазір осы жағдай өзгерген. ЕБҚ-ға өткен адамдар саны күннен-күнге  өсіп келе жатыр, олардың арасында басқа  операциялық жүйелер туралы естімеген  адамдар да бар. Осы мақалалар  сериясы осыған байланысты жазылған. Одан сіз бірнеше терминдерді, дистрибутивті  қалай таңдау, таңдалған дистрибутивті  қалай орнатып-баптауды, көмекті  қайдан іздеу және не оқу керек  туралы біле аласыз.

Терминология

GNU/Linux-ты «шұқып» көріп, одан  соң оны күнделікті қолданамын  дегендер тәжірибелері аз болғандықтан  жиі терминологияда шатасады. Төменде  ыңғайлатылған түрінде бірнешеуін  түсіндіруге тырысамын. Көбірек  білу үшін осы ұғымдар туралы  Интернетте (Уикипедияда) оқып, танысуға  болады.

Free Software – еркін бағдарламалық  қамтама (ЕБҚ), оны еркін қолданып  және таратуға рұқсат ететін  еркін лицензиялардың біреуі  аясында таратылады.

Open Source – бастапқы кодтары ашық  бағдарламалық қамтама не ашық  бағдарламалық қамтама. Маңызды  ескерту: ашық – тегін дегені  емес. Ашық пен еркін арасында  айырмашылығы аз, тек керек кезінде  оны ол туралы жеке айтамыз.

GNU/Linux – Linux ядросына негізделген  операциялық жүйенсінің атауы.  Көбінесе осы сөз тіркесінің  бірінші бөлігі айтылмайды, тек  Linux (Линукс) деп айтылады. GNU/Linux құрамасы  – ядро, командалық өндеуіш және  бағдарламалық қамтаманың жинағы.

Дистрибутив – бағдарламалық қамтаманың (операциялық жүйелер де) таратылу түрі, құрамында осы операциялық  жүйенің орнатқышы мен минималды  бағдарламалар жинағы болады. Linux дистрибутивтерінің мысалдары: Ubuntu, Debian, Slackware, openSUSE, Archlinux, т.б.

Консоль (командалық жол) – негізі, ол – операциялық жүйенің мәтіндік көрінісі, түрі. Мәтіндік командаларды енгізу-шығару құралы. GNU/Linux жүйелерінде  командалық жол деп көбінесе Bash командалық өңдеуіші және оның графикалық кеңейтуі (Xterm, Gnome-terminal) аталады. «Терминал» ұғымына  ұқсас болып келеді.

Root (суперпайдаланушы) – GNU/Linux жүйелерінде  шектеусіз әкімшілік құқығы бар  пайдаланушысы.

GUI (ағылш. «graphical user interface») –  пайдаланушының графикалық интерфейсі. Яғни, терезелер, панельдер, батырмалар  мен т.с.с.

Window Manager – терезелердің орналасуын  мен олардың әрекеттерін басқарады.  Мысалы, Compiz – графиалық эффектілерді  ұсынады.

Desktop Environment – жұмыс үстелінің  ортасы, негізгі үші түрі бар: KDE, GNOME, XFCE. Құрамында бағдарламалар  жинағы болуы мүмкін. Мысалы, мәтіндік  редактор ретінде Gnome ішінде gedit, ал KDE ішінде Kwrite болып келеді. Жай  ғана бағдарламалар жинағы емес, өзара тығыз байланыстырылға  болады, мысалы, медиаплейерде ойнап  жатқа өлең атын жедел хабарламалармен  алмасу бағдарламасы көрсете  алады.

Десте – бағдарламалық қамтама  файлы, құрамында бағдарламаның  өзі, қосымша мәліметтер болады (лицензия мәтіні, мысалға). Десте атауы әдетте стандартты болады, бағдарлама аты, нұсқасы, архитектурасы көрсетіледі. Сонымен  қатар, Linux әлемінде қолданатын дестелер түріне сәйкес дистрибутивтер екі үлкен  топқа бөлінеді. Ең көп таралғандары deb және rpm дестелер түрлері. Алайда, кейбір дистрибутивтер өздік пішімдердегі дестелерді қолданады.

Дестелер менеджері – БҚ дестелерін басқаруға арналған бағдарлама. Бағдарлама дестелерін іздеу, орнату, өшіру, жаңарту  мен т.с.с. әрекеттерді орындайды  Мысалы: dpkg, rpm. Archlinux үшін дестелер менеджері – pacman.

Репозиторий – БҚ дестелері орналасатын жер. Ол интернеттегі серверде, жергілікті компьютерде, не компакт-дисктерде орналасуы мүмкін. Репозиторийден дестелер менеджері дестелер туралы ақпаратты оқып, оларды жүктеп ала алады.

Бастапқы код – бағдарламаның «шикі» түрі, яғни, бағдарламалау тілінде жазылған код файлдары мен қосымша құрама (суреттер, құжаттама, т.с.с.). Бағдарлама осы түрінде пайдасыз, қолдану үшін оны «жинау» керек, бұл үрдіс компиляция деп аталады.

Скрипт – командалық өңдеуіш орындайтын командалар жазылған файл. Мысалы, командалар тізімін қайта-қайта тере бермеу үшін оны скриптке жинауға болады.

Unix түрлері.Unix-тің көптеген түрлері  бар. Ең танымалдарына SUN Microsystems корпорациясының Solaris (бұрынғы SunOS), IBM компаниясының  DEC  AIX,  DEC,  SCO фирмасының Unix,  UnixWare түрлері және тағы басқалары. Жоғарыда айтылғандардың барлығы коммерсиялық түрі болып табылады және оларға көбінесе жоғарғы баға береді. Олар әр түрлі архитектураларда (Intel, Sparc, Alpha, PowerPC және т.б.) жұмыс жасайды. Бірақ бүгінгі заманда адамдардың үлкен қызығушылығын ашық кодқа құрылған,мәселен, Linux сияқты операциялық жүйелер тудырып отыр. Linux алғашында еркін таралатын Unix версиясы ретінде жасалған болатын. 1991 жылы Хельсинки университетінің студенті Линус Торвальдс Linuxтің алғашқы версиясын жасады. Ол Minix операциялық жүйесіне  – сұйығ кристалға арналған Unix-тің  шектелген аналогына негізделіп істелген. Бірінші «қателігі аз» версияның шығарылуынан кейін  1992 жылдың наурызында көптеген әлемнің программистері бұл операциялық жүйенің өңделуіне үлес қосты және ол дами бастады. Бүгінгі күнде Linux Unix-тің жартылайфункционалдық, ашық және аздап тегін аналогы болып саналады. Бірақ егер GNU жобасының көлемінде программалық қамтамасыз етілу болмаса  (GNU’s  not  Unix,  GNU  – бұл Unix емес), бұл жағдай орындалмас еді. Linux  тексерулер, мәтіндік редакторлар, баспа утилиттері және тағы басқаларды қосқанда көптеген  GNU утилиттерінен, көптеген программалау тілдерінің трансляторларынан (C,  C++,  Fortran,Pascal,  LISP,  Ada,  BASIC,   Perl,  PHP  және т.б.) тұрады. GNU жобасы еркін таралатын программалық қамтамасыз ету қорының көмегімен дамып жатыр.Ол қордың аты – Free Software Foundation (FSF) деп аталады.

Linux, Linux ядросы, Dos интерфейстері және Windows дегеніміз не? Linux ол Unix-ке ұқсас еркін таралатын көп-есепті көпқолданушылы  операциялық жүйе болып табылады. Linux арнайы сұйық кристалды  платформа үшін жасалған болатын және сәулет басымдылықтарына байланысты Unix жұмыс станциялары қуатымен салыстарғандағы  Linux  өнімділікке қол жеткізуге көп мүмкіндік береді. Linux сонымен қатар басқа да платформаларға көшірілген, бірақ бұл нұсқалар сұйық кристалға арналған нұсқаларға ұқсас. Операциялық жүйені бір тұтас комплекс ретінде қарастырайық. Linux ядросы : 

Ядро  ­ бұл операциялық жүйенінің негізгі өзегі. Ол жадының таралуына, процесстерді және  құрылғыларды басқаруға жауап береді. Оперативті жадының көп бөлігін компьютерде физикалық орнатумен салыстарғанда  қолдау үшін ядро қатаң дискіге парақтың оперативті жадысын орналастыру арқылы ауа беру облысын қолдануға мүмкіндік береді. Linux  ядросы    FAT,  FAT32  қосқанда көптеген файлдық жүйелерді қолдайды. Linux  (ext2fs  и ext3fs) меншікті файлдық жүйелері дискілік кеңістікті оптималды түрде қолдану үшін жасалған. DOS және Windows Интерфейстері : Linux  сұйық кристалды компьютерлерге арналғандықтан, өңдеушілер оны   MS­DOS программасымен біріктіруді қамтамасыз етуді қажет деп тапты. Linux-та  дистрибутив бөлігі ретінде DOS эмуляторы көрсетілген. Ол DOS­қосымшаларды тікелей Linux көмегімен орындауға мүмкіндік береді. Microsoft Windows  программасын жіберу үшін бірнеше шаралар өңделген болатын. Ішіндегі ең танымалы – WINE – Windows API еркін реализациясы. Wine  сонымен қатар көптеген Linux дистрибутивтеріне кіреді.Linux еш қиындықсыз DOS және  Windows файлдық жүйелер арасындағы  файлдарды тасымалдауды қамтамасыз етеді, олар кейбір баптауларды қажет етсе де, дискідегі сәйкес тарауларға көңіл бөлуге мүмкіндік береді.