Крамер формулалары

         write (’a, b, c=?’);

         read (a, b, c);

         P:=(a+b+c)/2;                                

         S:=SQR (p*(p-a)*(p-b)*(p-c));         

          write (’p:=’,p:4:2,‘s:=’,s:4:2)               

  end. 

    WRITE, READ-  Паскальдың   стандартты   атаулары.   Кейде   олардың    соңына LN    жалғауын   қосып, WRITELN, READLN    түрінде   жазу   қажет.  Мысалы:

   readln (a, b, h);

  writeln (x: 6: 2).

  Мұндай   оператор   орындалған   соң   курсор   экранда   өзінің   тұрған   орнынан   келесі   жолдың   басына   ауыстырылады   да,   кезекті    оператордың   орындалуы   экранда   осы   жерден   бастап,    көріне   бастайды.  Егер келесі   жолды   бос   күйінде   тастап   кету   қажет   болса,   программаға   соңғы   орындалатын LN   жалғаулы    операторлардан  соң   параметрсіз WRITELN    операторын   енгізсе   болғаны. 

1.3 - мысал. x, у  үшін  х²-sin(у)  мәнін экранға   шығару   программасын  құру  керек.

program f;

uses crt;

var    x, y, p: integer;

begin

clrscr;

write('x, y='); 

readln (x, y);

p: =sqr(x) -sin( y);

writeln;

write('p:=',p)

end. 

Программаның  орындалуы     экранда  мынандай  түрде  болады.

{Ctrl+F9   (компиляцияға жібереміз)}

 x, y=

   45   

   45

{Alt+F5   (жауабын аламыз)}

   p=57

Мұндағы   clrscr (clear screen-экранды   тазалау).

Uses crt, keupressed  Турбо  Паскальдағы    тиісті   жүйелік программалардың crt атаулы   бөліміндегі   экранның  текстік   режимін басқару құралдары.

Символдық  шамаларды  жолмен  және   бағана  бойымен  жазу.

program semia;

uses crt;

begin

clrscr;

writeln('Ernur,', 'Ainur,');

writeln('Adiljan,', 'Aisulu,');

writeln ('Marat,', ' Aknur');

writeln('Leila,', 'Timur,');

       writeln;

          end.

   Түсініп   оқуға   жеңіл   болу  үшін   күрделі  программның   әр   жеріне  түсініктемелер   жазылады.  Олар   { }  не  (*)   символдарының   аралықтарына   орналастырылады, мысалы: {Аудан}, {*Периметрдің   жартысы*}. Компьютер түсініктемені   оқымай  тастап   кетеді,  ол  тек   программаны    оқуды   оңайлату    үшін   ғана   қажет. 

   1.4  - мысал. Write   операторын   пайдаланып ,  өрнектер , тақырыптар  орнаменттер  салу  процедурасы 

PROGRAM   х ;

BEGIN

WRITELN ('       х   ' );

WRITELN ('     x   x     ' );

WRITELN ('   x      x ' );

WRITELN (' x х х х х x ' );

END .                                          

              Баспасы                   х  

        x    x    

                x      x

                                                                            x х х х х x     болады.

  1.5- мысал.  А,В  сандарының   арифметикалық   және   геометриялық   ортасын  анықтайтын   программа   жазыңдар,    а, в    санының   арифметикалық  ортасы    (а+в)/2;   в, а санының геометриялық   ортасы:    

PROGRAM   Esep;

VAR

A,B,P,S :REAL;

BEGIN

READ ( A,B );

P=SQR(A*B); 

S;=(A+B)/2;

WRITELN (' P= ',P);

WRITELN (' S= ',S);

END.

1.6- мысал. Тік бұрышты үшбұрыштың катеттері берілген. Оның гипотенузасын және ауданын табатын программа құр. A²+B²=C²; C=  

PROGRAM   Esep-1;

VAR

      A,B,С,S:REAL;      { айнымалыларды сипаттаймыз}

BEGIN

         READ (A,B );             {айнымалыларды енгізу}

C:=SQRT(SQR(A)+SQR(B));    {есептеу}

S:=A*B/2;

WRITELN(‘S=’, S);

WRITELN ('C=',C);               {Жауабын шығару}

END.

1.7- мысал.  х   және y   нақты сандары берілген. есептейтін программа құр.

PROGRAM   Esep-2;

VAR

      X,Y,Z :REAL;      { айнымалыларды  сипаттаймыз}

BEGIN

WRITELN(‘X=’);

         READ (X );               {X-ті енгіземіз}

WRITELN(‘Y=’);

         READ (Y );           {Y-ті енгіземіз}

 Z:=(ABS(X)-ABS(Y))/(1+ABS(X*Y));   

WRITELN (' Z= ',Z);              

END. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.9 Шартты  Оператор.  Жай Шарт.

Шартты   көшу  операторы.

  Шартты   көшу   операторы,  белгілі   бір   шарттардың   орындалуына  байланысты,   операторлардың   орындалу   тәртібін   өзгертіп   отырады. Бұл     операторларды   екі   түрде   жазуға  болады; 

Толық   түрі                              Толық   түрі  Паскаль  тілінде

Егер   шарт                                           IF-THEN-ELSE

         онда  1 -серия                     if A then B  else

      әйтпесе  2-серия                 жазылу  үлгілері                                 

бітті                                         IF (шарт) THEN(оператор1 )ELSE(оператор 2)    

  Екі   серияның   біреуі   ғана   орындалады. Егер   шарт   сақаталатын болса, онда   1 - серияны, ал  шарт   орындалмаса, 2 - серияны   орындау керек.                    

  
 
 
 
 

Қысқаша  түрі                                                       Паскальда

егер  шарт       онда  серия бітті

IF-THEN(қысқартылған  түрі) Жазылу  үлгісі IF(шарт) THEN(оператор) Бұл   жағдайда   шарт   сақталса,  онда   серия   орындалады,  ал  қарсы   жағдайда   серияны   аттап   өтеді.

  Мұндағы IF (егер), THEN (онда), ELSE (әйтпесе) - қызметші  сөздер 

  ELSE сөзінің  алдындағы  оператордың  соңына  нүктелі   үтір  қойылмайды.

  Толық  түрде   берілген IF  опрераторының   орындалуында   шарттың   мәні   ақиқат болса,   басқару   бірінші   операторға,  жалған  болса,  екінші   операторға  өтеді. Қысқартылған    түрде   берілген IF  опрераторының   орындалуында   шарттың   мәні   ақиқат  болса,  басқару   операторға,  жалған  болса,  оны  аттап  өтеді. 

2.1  мысал. Функцияның   мәнін   есептеу   керек.

          х²+3, x<1

  y=

          sinx +4, x>=1

Программа:

program man;

(*функцияның   мәнін  есептеу*)

var x, y: real;

begin write(‘x=?’);

readln(x);

if x<1 then y:=sqr(x)+3

else y:=sin(x)+4;

write(‘  y’,y:6:3)

end. 

2.2.   мысал. Экранға екі санның   үлкенін шығару  керек.

      program Esep–1;

      var x, y: Integer;

      begin

      Writeln ('екі  санды   енгіз');

      { бос  орын  тастап екі   бүтін  сан  енгіземіз} 

      readln (x,y);

      If x>y then  writeln (x)

      { егер х, у-тен үлкен болса, онда х-ті   шығарамыз }

      else writeln (y)

      { әйтпесе  y – ті   шығарамыз}

      readln;  end.

      2.3-мысал. Клавиатурадан енгізілген  сандар (0;5) интервалына жататындығын не   жатпайтыныдығын анықтайтын   программа   жазайық.

      program Esep–2;

      var x: integer;

      begin

      writeln (‘x  санын  енгіз ‘);

      readln (x);

      if (x>0 and x <5)

      then writeln (x,  ’(0,5) –  ге  жатады ‘)

      else writeln (x,  ‘ (0,5) – ге  жатады’) 

      end.  

2.4-мысал. a*b-(a-b)*a/b өрнегінің  мәнін 0.01 дәлдікпен  студенттің есептегенін дұрыстығын тексеру керек. 

program urnek;

a,b,c,t,z:real;

begin

writeln(‘ а мен  b енгіз ’)

readln(a);

readln(b);

c:=a*b-(a-b)*a/b;

t:=round(c*100)/100;

write (‘0.01 дәлдікпен  есептелген  мән, студенттің   есептегені=?’);

readln(z);

if z=t then write(‘жарайсың  дұрыс!’);

else write (‘дұрыс  емес!’);

end. 

  Мұндағы  t - өрнек  мәні  0.01 - ге   дейінгі   дәлдікпен   меншіктелінетін   айнымалы (мәнді   есептеу   мен   дәлдіктеуді   машина  орындайды);

Z-студенттің 0.01 дәлдікпен   дайындаған  жауабы.  

2.10 Құрама   оператор

  Кейде then, else  қызметші   сөздерінен  соң   бірнеше   операторлар   енгізілуі  мүмкін. Паскальда осы   сияқты   бір серияда   орындалатын   операторлар тізбегі   бір оператор   түрінде   қарастырылады да,  оны   құрама  оператор   деп атайды.  Құрама   оператор   да Begin, END   операторлық жақшаларына   алынып  жазылады  және END  -тен соң    нүкте   қойылады. 

  Мысалы:

begin x:=5.2; y:=3*x+7

write(‘y=”;y’)

end.

2.5-мысал  ах²+вх +с=0 теңдеуінің   нақты облыстан  алынған түбірлерін  табу  керек.

Программа:

program kvi :