Крамер формулалары

 
 

2.4 Сипаттаушы   қызметші   сөздер: 

Қызметші   сөз	Орысша  аудармасы	Қазақша   аудармасы
array case const file function label packet procedure program set record type var	Массив Вариант константа файл фукнция метка упакованный процедура программа множество запись тип переменная	массив вариант тұрақты,   константа файл фукнция белгі ықшамдалған процедура программа жиын жазба типі айнымалы

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.5 Стандартты   функциялар

№	функция	Функцияның    жазылуы	Аргументтің типі	Функцияның   мәнінің  типі
1	çхç	ABS(x)	R,1	R,I
2	x2	SQR(x)	R,1	R,I
3	Sin x	SIN (x)	R,I	R
4	Cos x	COS (x)	R,I	R
5	ex	EXP (x)	R,I	R
6	ln x	LN (x)	R,I	R
7	Öx	SQRT (x)	R,I	R
8	arctg x	ARCTG (x)	R,I	R
9	Санның   бүтін  бөлігін  бөлу	TRUNC (x)	R	I
10	Санды   дөңгелектеу	ROUND (x)	R	I
11	Алдыңғы   элементті   табу	PRED (x)	I,C,B	I
12	Келесі  элементті   табу	SUCC (x)	I,C,B	I
13	Символдар   жиынындағы х - ң  реттік   нөмерін  анықтау	ORD (x)	C,B	I
14	Реттік   нөмірі  арқылы символдар   жиынын символды   табу	CHR (x)	I	C
15	Тақ  санды   анықтау	ODD (x)	I	B

                   I –Integer, R-real,  C-char,  B-boolean

2.6 Паскаль   тілінде   программалау.

Программа   құрылымы. Қарапайым  программа

    Алгоритм  сызықтық , тармақталу және   циклді  болып кездеседі. Оның   жалпы   жазылу  түрі:

   алг   <атау> (айнымалылар сипаттамасы).

        басы

              <алгоритм  денесі>

        соңы,

      Машинаға   түсінікті   тілдердің   бірінде   жазылған  алгоритмді   программа  деп   атайды.

   Паскаль  тілінде   программаның    структурасы  

proqram <аты>;

таңбалар   бөлімі (label);

тұрақтылар  бөлімі (const);

типтер  бөлімі (type);

айнымалылар  бөлімі (var);

процедуралар  және  функциялар   бөлімі (procedure,function);

операторлар  бөлімі. 

      Input, output-стандартты  атаулар.  Input (ендіру)-программаға   клавиатурадан ендіру операторы. Оutput (шығару)-экранға не  қағазға басып шығару    операторы енгізілген кезде   жазылады. Оларды  жақшалармен қоса  программа тақырыбына   енгізбей   кету мүмкін,  компьютер  оларды  тақырыпта   бар  деп  автоматты   түрде   қабылдайды.. Программаға  операторлар  бөлімінен  басқа  бөлімдердің   енгізілуі міндетті    емес. Олар  қажеттілігіне   қарай   енгізілуі  тиіс.

                    

Паскаль операторлары:

-  меншіктеу   операторы;

• ендіру  (read);
• шығару   операторы (write);

-  құрама   оператор ;

• шартты   оператор (if);

-  таңдау   операторы (case);

• "әзірше"   циклінің   операторы (while);
• "үшін"   циклінің   операторы (for);
• "дейін"  циклінің  операторы (repeat);
• көшу   операторы (goto);
• бос   оператор  т.б.

 

  Оператор   құрамына  бір  не  бірнеше   қызметші   сөз   енуі   мүмкін.  Олардың   біріншісін  жай,  екіншісін   құрылымды   опрератор   деп   атайды.  Паскальдағы  меншіктеу, ендіру,  шығару,  көшу   және  бос   операторлары - жай,  қалған  операторлар  құрылымды.

  Операторлар   бөлімі  жай  және  құрылымды   операторлардан   тұруы  мүмкін. Ол BEGIN-  нен  басталып, END  -пен  аяқталады  да,  олардың  аралығы   нүктелі   үтір  арқылы   ажыратылып,  орындалушы   операторлар   жазылады. END   қызметші   сөзінің  соңына    нүкте   қойылуы  тиіс, ол  - программаның   аяқталу  белгісі. BEGIN 

(басы), END (соңы)–ашу, жабу  жақшаларының  ролін   орындайтын  қызметші  сөздер.Меншіктеу   операторының  жазылу   үлгісі:

<айнымалы   атауы>:= <өрнек >

Мысалы: x:=65,25;    y: =x;    u:=5/x +4*y; y=4-5*cos(x)+6*sin(z); Pi:=3,14;

       Оперативті   жадыдан  мәндерді  монитор  экранына  шығару WRITE операторы арқылы   беріледі. Мысалы,  х,у айнымалыларының  мәндерін  экранға   шығару операторы – write(x, y), мұнда  х,у  айнымалыларын WRITE (жазу) операторының  параметрі деп  те  атайды.  Параметрлері   үтір  арқылы  бөлініп, жай  жақшалар  ішінде   жазылады.

WRITE операторының  түрлі  түрде  жазылу  мысалдары: 

1) WRITE (x);

2) WRITE(x,‘    ‘, y);      (‘ ‘) - бос орын  белгісі

3) WRITE (3*x+5,’   ‘, y+2);

4) WRITE (x:n:m);  WRITE(x/2:7:3)

5) WRITE (‘х-ті   енгіз.);

  Паскальда   белгілі  мақсатта  пайдаланылатын  жүйелік   файлдар  бар. Олардың  стандартты  атаулары:

INPUT- клавиатурадан  ендіру   файылының  аталуы

OUTPUT-экранға   шығару файылының  аталуы

LST-принтерде   басып  шығару файылының   аталуы   т.б.

  Паскаль  тілінде   құрылатын   программада   операторлар  мүмкіндігінше   нөмірленбейді(белгі   қойылмайды); әр  опрератордан  соң   нүктелі  үтір  таңбасы қойылады (ол операторларды  ажырату  белгісі );   бір  жолға  сыйғанша  бірнеше   операторды   орналастыру  мүмкін. Операторларды  жол  басынан  бастап  жазу,  бір  жолға   бірнеше   операторды   орналастыру  және ЕND   қызметші  сөзінің  алдындағы   оператор  соңына  нүктелі  үтір  таңбасын   қою  міндетті  емес. Программаны  оқуға  ыңғайлы  етіп   орналастырса  болғаны. Қызметші  сөздер  мен  атауларды   жазуға   үлкен  не  кіші  латын   әріптерін   пайдаланудың  айырмашылығы  жоқ. 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.7 Берілгендерді   сипаттау

  Бүтін  типтер - жадыда  1 ден 4  байтқа   дейін   орын  алатын  мәнді айтады. Бұл   мәндер    кейбір  арифметикалық    операциялар   орындай алады. 

Тип	Диапазон	Жадыда  керек  орын
Byte	0..255	1
Shorint	-128..127	1
Integer	-32768..32767	2
Word	0..65535	2
longint	-2147483648..2147483647	4

Бүтін типтерге келесі арифметикалық операциялар  орындайға болады:

+, -, /, *, div, mod  және <><=>=стандартты функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

Нақты типтер – жадыда  4-ден 6 байтқа дейін орын алатын мәнді айтады.  Бұл мәндер  арифметикалық операциялар орындайды. 

Тип	Диапазон	Жадыда  керек  орын
Real	2.9*10E – 39..1.7*10E38	6
Single	1.5*10E – 45..3.4*10E38	4
double	5.0*10E – 324..1.7*10E308	8
Extended	1.9*10E – 4951..1.1*10E4932	10
comp	-2E+63+1..2E +63-1	8

 

Бүтін типтерге келесі арифметикалық операциялар  орындайға болады:

+, -, /, *, div, mod  және стандартты функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б. 
 

2.8 Сызықтық  алгоритм

  Сызықтық   алгоритм  негізінде   құрылған   программаны  сызықтық  деп,  оның   жай  типті   айнымалыларды   пайдаланып  құрылған   түрін   қарапайым   деп  те  атайды. 

1.1-мысал . 854 пен 456  сандарының қосындысын табу керек болсын.

  

Program kos;                          схемасы

    var a, b, s:  real;

   begin

   а:=6.5;  b=3.9;

   S:=a + b;

   write(’s:=’, s:7:5);

   end.

    

   

  Барлық  меншіктеу    операторларын   пайдаланып,  айнымалылардың   түрлі   мәндерімен   жұмыс   істеу   ыңғайлы емес,  себебі  әр  жолы ,  меншіктелінетін   мәндерді   алмастыру   керек.

  Программаны  өзгертпей   жұмыс   істеу  үшін READ (оқу)   операторын   пайдалану  ыңғайлы. Оның   жазылу   түрі:

       READ (x1,х2,...,хк)

  Мұндағы  хі (і=1,2,3,...,к)    ендірілетін мәндерді   сәйкес   түрде   қабылдайтын   айнымалылар.

   Енді   мысалды  READ   операторын  пайдаланып,  программаны   жалпы   жағдайға   лайықтап   жазайық. 

program  kos;

 var a, b, s :real;

begin

        write (’a, b=’);

        readln (a,b );

        S:= a+b;

        write (’s:=,’s:9:4)

end.

 

  Программаның  орындалу   барысында READ   операторы кездессе,  машина   айнымалылар мәндерін  ОЖ- ға   ендіруді   күтіп, тоқтап  қалады.  Мәндерді   клавиатурадан   аралықтарына   бос орын    қалдырып   теріп, Enter   пернесін  басса,  программаның  орындалуы одан  әрі   жалғасады.

  READ   опреторының  алдында   мәндерді  ОЖ   ендірілуі  тиіс   айнымалыларды WRITE   операторы   арқылы   экранда    көрсетіп  қойған   жөн.

  1.2 мысал. Қабырғалары   берілген,  үшбұрыштың   ауданын   табу  керек.

   program  audan;

  var

     a, b, c, p, s: real;                      

  begin