Компьютердің құрылғылары

диаметрі 3,5 дюймдік  дискеттер, яғни дискеттің диаметрі 89

мм болады.

IBM PC XT, AT компьютерлері  үшін диаметрі 5,25 дюймдік

(133 мм) дискеттер  қолданылған болатын.

Мәлімет жазу не оқу үшін дискет жүйелік блоктағы

дискжетектің  ұясына салынады. ДЭЕМ-дерде бір немесе екі

дискеггер ұясы болуы мүмкіа Дискеттер алмалы-салмалы  қүрал

болғандықтан, олар әрі мәліметті сақтау үшін, әрі

компьютерлер  арасында мәлімет алмастыру үшін де қажет.

2.3-суретте дискеттердің  осы екі түрі да көрсетілген.

5,25 дюймдік дискеттер дайындалу сапасына қарай 720 кб

шмесе 1,2 Мб информация сақтай алады.

3,5 дюймдік дискетте  екі түрлі көлемде информация

жазылады, 1,44 Мб және 720 Кб. 1,44 Мб мәлімет жазылатын

дискеттің төменгі  оң жақ шетінде кішкене төртбұрышты

қосымша ойық болады, ал 720 кбайт көлемді дискетте ол

болмайды. Дискеттер  қатты пластмасса қорапта орналасады,

сол себепті  олар әрі ұзақ, әрі сенімді қызмет атқарады. Соңғы

шығып жатқан ДЭЕМ-дерде 3,5 дюймдік дискеттер ғана

қолданылады. 

Дискеттерді мәлімет жазудан  сақтау. 5,25 дюймдік

дискеттерде мәлімет  жаздырмау үшін арнайы ойық бар (2.3 -

суретті қараңыз). Егер осы ойықты қағазбш желімдеп жауып

койса, онда оған мәлімет жаза алмайсыз, яғни бүрынғы

информация өзгеріссіз сақталады. Ал 3,5 дюймдік дискеттерде

жаңағыдай ойықтың  үстінде жылжымалы ілгек бар, оны

жоғары-төмен  қозғай отырып, мәлімет жазуға немесе

жаздырмауға болады (2.3-суреттегі жоғарғы жақ шеттегі  кішкшг

тіктөртбүрыш). Суретте ілгек рүқсат етілген  тәртіпте түр,

мүндайда ойық жабық түрады. Ойықты ашатын болсақ, оған

мәлімет жазуға болмайды. 

Дискетті  форматтау (белгі салу). Дискетті алғаш рет

пайдалану алдында, оны арнайы тәсілмея форматтайды, яғни

беттеріне белгі  салады. Форматтау операцияльщ жүйенің

командасымш жүргізіледі.

ДЭЕМ-дерде бұлардан басқа лазерлік компакт-дискі,

магниттік оптикалық дискі немесе Бернулли дискілері тәрізді

қүрылғылар болуы  мүмкін. 

Қазіргі ДЭЕМ-дерде  көптеген көлемді программалар CDROM

компакт-дискілеріне жазылады. CD-ROM дискілерінің

мәлімет оқу  жыдамдықтары әртүрлі болады, мысалы,

жәйжылдамдықты, екі еселенген, төрт еселенгее, т.с.с.

жылдамдықта бола береді. Соңғы кездері шыққан 6-8

жылдамдықты компакт-дискілер қатты магнитгік дискімен бірдей

жылдамдықта жүмыс  атқара алады. 

Қарапайым компакт-дискінің көлемі 650 Мб, яғни оған 650

миллион символ сияды, бірақ бұдан тек мәлімет оқуға болады,

ал жазуға болмайды. Компакт-дискілерге мәлімет жаздыратын

кұрылғылар әзірше қымбат түрады, сондықтан дербес

компьютерлер  ондай құрылғылармен жабдықталмайды.

2 .4-сурет Мәліметтерді  оқуға әрі жазуға болатын CD-ROM

дискісінің сыртқы түрі 

Қазіргі кезде  компакт-дискілерде өте сапалы фотосуреттер,

фильмдер мен  бейнеклиптер жазылып таратылады. Әртүрлі

дыбыстық эффектілермен, музыкамен безендірілген ойындар,

компьютерлік  энциклопедия., үйренуге арналған әртүрлі

программалар - барлығы CD-ROM дискілерінде (2.4-сурет)

болады. 

Принтерлер  мен плоттерлер

Принтер (баспа құрылғысы) мәтіндік және графикалық

мәліметтерді  компьютердің жедел жадынан қағазға  басып

шығаруға арналған. Ол рулон қағаз түрінде де, парақ  та бола

береді

Принтерлердің негізгі артықшылығы - олар көптегш қаріп

түрлерін пайдаланып, күрделі мәтіндерді басып бере алады.

Шрифт түрлеріндегі әріптердің биіктігі, ені, олардың

Ара қашыктығы, интервалдары әртүрлі болады. Әрбір адам

мәтінді қағазға  шығарар алдында өзінз керекті  қаріп түрін және

басқа баспа  параметрлерін таңдап, қағаздың мөлшері  мен

жолдың енін сәйкес күйге келтіріп алуы тиіс. Осыған

байланысты матрицалық принтерлердің тар (стандартты бір  бет

қағаз үшін) және кең күймелі (қатар түрған екі  бет қағаз үшін)

түрлері бар. Жүмыс  кезінде компьютердегі мәліметтің (мәтін

теруге арналған компьютер жадындағы кеңістік) өте

көлемді болатынын  білген дүрыс, ол экран мөлшерінэі

әлдеқайда үлкен  болып, мыңдаған жолдардан түра алады,

оның көлемі тек компьютер жадындағы бос  орынмен

және программа ерекшеліктерімен анықталады. Сол себепті

мәлімет қағазға  басыларда, әр жолдың ені анықталып, қаріп

ерекшеліктері мен интервалдарға, шеттегі бос  орындарға

байланысты мәтін  беттерге бөлінеді. 

Принтерлер графиктік  сызбаларды, суреттерді түрлі түсті

етіп басып бере алады, соған байланысты олардың көптеген

модельдері бар. 

Қазіргі кезде  принтерлердің матрицалык, лазерлік, сия

бүріккіш  және термографиктік түрлері бар.

Соңғы кезге  дейін ең көп таралған, арзан, әрі  пайдалануға

қолайлы лазерлік принтерлер болып саналады, оларда қағазға

таңба салу лазерлік сәуле арқылы жүзеге асырылады.

Матрицалық принтерлерде баспа тиегі қағаз жолдарымен

жылжи отырып, керек  кезінде бояйтын (көбінесе қара бояу)

лшта арқылы қағазды символ суретіне сөйкес нүқып  отырады.

Арзан принтердің баспа тиегінде 9 ине бар, бүлардың сапасы

орташа болады: сапасын арттыру үшін инелер бір  жолда

жағалап бірнеше  рет жүріп өтуі тиіс. Бүларға қарағанда 24 не

48 инелі принтерлер  басылымының сапасы жоғары болады.

Матрицалык принтерлердің  жүмыс өнімділігі 10-60 секундта

бір бет аралығында (секундына 20 - 400 символ) болады, бірақ

олардың кағаздағы  сапасын арттырғымыз келсе,

жылдамдықтан  үтыламыз. Принтерлерді таңдау кезінде

олардың латын  әрпінен өзге үлттық әріптерді (қазақ, орыс,

үйғыр) баса алатын мүмкіндігіне көп көңіл бөлінеді. Мүндайда

екі түрлі жағдай болуы ықтимал:

а) орыс, казақ  әріптерінің бейнелері принтер  жадына алдын

ала қондырылған, сондықтан принтер тоқ көзіне қосылысымен

бірден ұлттық әріптерді баса береді. Егер принтердегі

әріптердің кодтары компьютердегімен бірдей болса,

операциялық жүйелер  командаларымен (PRINT, COPY)

мәтіндерді қағазға  баса беруге мүмкіндік бар. Егер кодтар

әртүрлі болса, онда оларды сәйкестендіретін драйвер-

программалар  қажет;

ә) үлттық әріптер  принтер жадында жоқ болғанда, алдын

ала компьютерге  үлттық әріптерді принтерге шығара алатын

драйверді (басқару  программасын) жүктеу керек. Принтерді

шмесе компьютерді  тоқ көзіжн ағытатын болсақ, ол мүмкіндік

жоғалады. 

Сия бүріккіш принтерлерде (2.5-сурет) қағаздағы бейне

арнайы сия тамшыларын бүрку арқылы шығарылады. Бірақ

олар қалыңырақ  қағазды және тұрақты түрде қадағалап  қарап

тұруды керек  етеді. Бұл принтерлер матрицалық принтерлерден

жақсы, сапалы әрі  дыбыссыз жүмыс істейді, көптеген қаріп

түрлерін қамтиды, дегенмен жоғары сапалы қағаз түрлерін және

сияны жиі керек  етеді. 

Лазерлік  принтерлер (2.5-сурет) - ксерография принципін

қолданатын қүралдарға жатады, бүларда әріп бейнелері

электрлік тәсілмен бояу жұқтырылған доңғалақ арқылы қағазға

түседі. Доңғалаққа әріптер бейнесіндегі бояу жұқтыру

компьютер командалары  арқылы лазерлік сәулелермен

жүргізіледі. Қағаз  бетіндегі бір дюйм аумаққа 300-ден 2400

нүктеге дейін  салу мүмкіндігі бар, сол себепті  таңбалар сапасы

жоғары болады. Сонымен, лазерлік принтерлер өте сапалы

басылым бере алады жәнз жылдамдықтары да жоғары - орташа

есеппен алғанда, секундына 330 символ (бір бетті 3 ^ 1 5

секундта) басып  бере алады. Бірақ лазерлік принтердің бағасы

кішігірім ДЭЕМ-нің  бағасымен бірдей.

Плоттер де (график сызғыш) мәліметтерді, негізінен

графиктік информацияны қағазға шығарады.

График сызғыштар  жобалаужұмыстарын автоматтандыруда әртүрлі сызба (чертеж) түріндегі бейнелерді басып алу үшін қажет. Бұлар бір түсті, түрлі түсті болып және де сызу сапасына қарай бірнеше топтарға жіктеледі.

2.5-сурет. Сия бүріккіш және лазерлік принтерлер: 1 -түрлі түсті

лазерлік принтер; 2 - түрлі түсті сия бүріккіш принтер. 

Компьютерге информация енгізу кұрылғылары

Пернелік  тақта. ЭЕМ-ге мәлімет енгізетін ең жгізгі күрылғы

пернеліктақта болып саналады, ол арқылы мәтіндік

информациянытеріп, әртүрлі командалар енгізіп орындауға

болады. Пернеліктақтаның мүмкіндігімен келесі сабақта

толығырақ танысамыз.

"Тышқан тәрізді қол тетік" пернелікпен бірге ЭЕМ-ді

басқаруға арналған. Бүл - тегіс стол бетімен жылдам жылжи

алатын, қажет болғанда оның екі-үш батырмасының бірін баса

отырып, белгілі  бір әрекетті орындауға болатын  қолмен

басқарылатын  кішкеяе тетік.

Сканер  (ізкескіш) - қағазға жазылған мәліметтің кез келген түрін

(сурет, сызба,  кітап мөтіні) оптикалық негізге  сүйене отырып

компьютерге жылдам енгізе алатын қүрылғы. Бірақ енгізілген

информация графиктік  түрге айналып, оны бірден

өңдеу ісін жүргізу  қиынырақ болады. Ол суреттерді,

сызбаларды компьютер  жадына енгізе алады, мәлімет енгізу