Компьютердің құрылғылары

жедел жадының  кеңейтілгш бөлігі (extended) мен қосымшасы

(expanded) пайдаланылады. 

INTEL фирмасының 80286, 80386SX және 80486SX сияқты

процессорлары 1-16 Мб жедел жад көлемімен, ал 80386 және

80486 процессорлар - 4-8 М6 көлемімен жұмыс істей алады.

Бірақ операциялық  жүйе үлкен келемді жадты толық  пайдалана

алмайды. Қосымша  жадты пайдалану үшін арнаулы

программалар - "драйверлер" жасалынады, олар қолданбалы

программадан  тапсырма алады да, процессордың "қорғалған

режим" жүйесіне көшеді. Тапсырманы орындаған соң, драйвер

алғашқы режимге  көшуді қамтамасыз етеді де, микропроцессор

жүмыстың қалыпты  режиміне ауысады. 

Процессордың  өте жылдам істейтін тағы бір шағын  көлемді

жады бар, оны  кэш-жад (Cash) немесе бүркеме-жад деп атайды.

Ол жедел жад  пен процессордың жұмысын жылдамдату үшін

аралық дәнекер  жад ретінде пайдаланылады. Процессордан бөлек компьютер қүрамында: - ЭЕМ құрамына кіретін (дисплей, диск жәнз т.с.с.) әртүрлі қүрылғылар және олардың жұмысын басқаратын электрондық схемалар (контроллерлер);

- енгізу-шығару  порттары, олар жүйелік блокқа  әртүрлі

принтер, графиксызғыш, тышқан тетігі тәрізді шеткері

құрылғыларды тіркейтін көпразрядты байланыс құрылғылары

түрінде болады. 

Енгізу-шығару порттары ішкі негізгі кұрылғылармен

байланыс жасайтын арнайы порттан және шеткері

құрылғылармен (принтер, тышқан тетігі т.с.с.)

байланыстыратын жалпы мақсаттағы порттардан тұрады.

Жалпы мақсаттағы порттар LPT1 - LPT3 деп белгіленетін

параллель және COM1 - COM3 болып белгіленетін тізбекті

бөліктерге жіктеледі. Параллель порттар жұмысты жылдам

істейді, бірақ  байланысу үшін көбірек сым шоғырларын керек етеді

(принтермен  жалғасатын порт параллель, ал  модеммен телефон

желісі арқылы байланысатын порт тізбекті түрге жатады). 

Графиктік адаптерлер

Монитор немесе дисплей - ДЭЕМ-ге міндетті түрде қажет

шеткері құрылғы, ол компьютердің жедел жадында өңделетін

информацияны  экранда көру үшін кажет. Экран түстеріне  қарай

дисплейлер  монохромды (ақ-қара) және түрлі-түсті болып, ал

экранға шығарылатын  информация түрлеріне байланысты

символдык (тек символдық информация) және графиктік

(символдық және  оған қоса графиктік информация) болып

бөлінеді. 

ЭЕМ-нің бейнелік құрылғысы екі бөліктен: монитор мен

адаптердан  түрады. Біз тек мониторды көреміз, ал адаптер

ЭЕМ қорабының ішінде орналасқан мониторды басқару блогы.

Монитордың өзінде тек электрондық-сәулелі түтікше  бар. Ал,

адаптерде бейне  сигналдарын беретін логикалық  схемалар

орналасқан. 

Электрондық сәуле  экранда секундтің 1/50 бөлігінде  жүріп

өтеді, бірақ  экран бейнесі одан жәй өзгереді. Сондықтан

экранның бір  көрінісі үшін бейне сигналды бірнеше  рет қайталап

беріп отыру  керек. Адаптерде бейнелер көрінісін  сақтауға

арналған бейнелік жад бар. 

Көбінесе символдық режимде дисплей экранына 80 таңбадан

тұратын 25 жол  мәлімет шығарылады (барлығы - 2000

таңбадан тұратын  стандартты машинка қағазындағы

символдар саны), ал графикалық режимдегі экранның бейжлеу

(көрсету мүмкіндігі) қабілеті адаптер тақшасын жүйелік

блокпен байланыстыру қүрылғысының мүмкіндіктеріне сәйкес

болады. 

Экрандағы кескін көрінісінің сапасы графикалық

адаптердің  типіне қарай өзгеріп отырады.

Кең тараған  адаптерлерге мыналар жатады: EGA, VGA жәге

SVGA. Қазіргі кезде  VGA және SVGA (Super VGA) кеңінен

қолданылады, SVGA-ның  көрсету қабілеті өте жоғары.

Адаптерлер бейнелерді айқындап көрсету қабілетімен

ерекшеленеді. 

Адаптердің бейнелеу қабілеті оның графикалық режимде

экранда көрсетіле  алатын бір жолдағы нүктелер (пиксельдер)

санына байланысты. Мысалы, 720*348 мүмкіндікті немесе одан

да жоғары монитор  вертикаль (тік) бағытта 348 жол-нүктені

көрсете алады, ал оның әр жолында 720 нүкте бар. Баспахана

жүйелерінде 800*600 және 1024*768 мүмкіндікті немесе одан

да жоғары мониторлар қолданылып жүр.  

Экран бетінің  мөлшері диагональ стандарт (14 дюйм -

Ідюйм = 2,54 см.) бойынша жасалады, үлкейтілген (15 дюйм)

және теледидар (17, 20 және 21 дюйм - диагоналы бойынша

54 см-ге дейін)  тәрізді болып та жасалғандары  кездеседі, олар

түрлі түсті (16 млн-нан  бірнеше ондаған млн түстерге дейін)

немесе ақ-қара (монохромды) болып та шығарыла береді.

Адаптерлер стандартты түрлі түсті монитордағы түстер

палитрасын (жиынын) анықтайды: CGA (ескі модель)

стандартты режимде 4 түспен, EGA - 64 түспен, VGA - 256

түске дейін, ал SVGA - миллионнан аса түстермен жұмыс  істей

алады. Бірақ __________символдық режимде көрсетілген стандарттағы

экрандардың барлығы  да 16 түсті ғана қолданады. 

Монитор типін ЭЕМ-де цойылган мацсатқа байланысты

таңдау  керек. Егер тек мәтіндік информациямен жумыс

істейтін  болсац, онда монохромды символдъщ монитор

жеткілікті. Ал, егер де автоматтандырылган жобалау

жүмыстарымен  айналысу цажет болса, онда турлі тусті

графикалъщ  монитор цажет  болады. Бірац көптеген

программалармен жумыс істеу кезінде  турлі туспгі

графикальщ  мониторларды крлданган  өте ыңгайлы екенін есте

сацтаган жөн. 

Дискідегі информация жинақтауыш

Информация  жинақтауыштар - кез келген ЭЕМ-нің

қажетті бөлігі - оларды көбінесе информацияның сыртқы

жинақтауыштары  немесе компьютердің сыртқы жады дейді.

Олар көлемді  информацияны ұзақ уақыт сақтау үшін қажет

және ондағы мәліметтер ЭЕМ-нің жүмыс күйіне байланысты

болмайды. Сыртқы жадта кез келген программа немесе жәй

мәліметтер сақтала  береді, сол себепті оны әрбір  адамның

мәліметтерінің  кітапханасы деуге болады. 

ДЭЕМ-дерде информацияны жинақтауыш рөлін магниттік

дискілердегі  жинақтауыштар  атқарады, оларда мәліметтерді

тікелгй оқуға  не жазуға болады. Соңғы кездерде ДЭЕМ-дер  үшін

магниттік таспадағы  жинақтауыштар - стримерлер шықты,

бірақ олар өте  көлемді мәлімет сақтай алғанмен, оқу-жазу

жүмыстары бірте-бірте  тізбектей ізд^ арқылы жәй жүргізіледі.

Сол себепті  стримерлер магниттік дискідегі  жинақтауыштарды

ауыстыра алмайды, тек толыктырады. 

Магниттік дискідегі жинақтауыштар (НМД - накопитель

на  магнитных дисках) екі түрлі болады: иілгіш магниттік

дискідегі жинақтауыш (ИМДЖ) (НГМД - накопитель на

гибких  магнитных дисках) және қатқыл магниттік дискідегі

жинақтауыш (ҚМДЖ) (НГМД - накопитель на жестких

магнитных дисках). 

Қатты дискідегі мәлімет  жинақтауыштар (винчестер)

информацияны  тұрақты сақтауға арналған. 80286 процессорлы

ЮМ РС-де қатқыл дискшің мәлімет сиымдыльгы 20 - 40 Мб, 80386

SX, DX және 80486 SX (SX - бір процессорлы, DX - екі

процессорлы) - 300 Мб-ға шейін, 80486 DX - 500 - 600 Мб, ал

Pentuim - 1-40 Гб-қа  шейінгі деңгейде езмесе одан  да жоғары

болады. 

Қатқыл диск орнынан алынбайды, ауа кірмейтіндей жабық

қорпусқа салынып, жүйелік блокта орналасады. Ол екі  жағына да

мәлімет жазылатын  бір дестеге біріктірілген бірнеше  дискілердш

тұрады. Иілгіш алмалы-салмалы дискетке карағанда  винчестерге өте

көп мәлімет  көжмі сияды, сондықтан оны пайдалану өте ынуайлы

(2.2 - сурет).

2.2-сурет. Қатты  дискідегі мәлімет жинақтауыштар

(винчестер) 

Иілгіш  дискідегі (дискеггегі) жинакгауыштар бір компьютерден

екінші компьютерге  мәлімет алмастыру үшін, әзір жұмысқа  қажет

емес информацияны сакгап қою үшін, катқыл дискідегі мәліметгердің

архивтж (тығыздалған) көішрмесін алу үшін керек (2.3 -сурет).

Жұмыс процесінде әр адам өзінің мәліметтері мен

программаларының  дискіде алатын көлемін білуі  тиіс және

дискіде қанша  бос орын қалғанын қадағалап, дискінің

көлемін тиімді пайдалануға тырысуы қажет.

Иілгіш диск (дискет) - табақша пішінді, бетіне қабыршық

түрінде магнитті қоспа жағылған иілгіш диск. Дискеттің

пластамассадан  жасалған қапшығында оған мәлімет

ясаздырмауға  болатын кішкене тіктөртбүрышты ойық бар және

мәлімет жазу-оқу  кезінде дискінің бетімен байланыс жасайтын

магниттік бастиектің жылжитын орны пластмасса қапшықта

ашық болады. 

Дискеттің негізгі  параметрі - оның диаметрі, қазіргі

шығарылатын дискеттер  үшін бір ғана стандарт бар - ол