ДӘРІС Пәнге кіріспе. «E-Learning» электронды оқыту

 

 

 

2 ДӘРІС. Бульдік алгебра. Логикалық амалдар. Формулалар жəне оларды түрлендіру.

 

  Электронды  есептеуіш машиналары берілген  программа бойынша есептеу амалдарын  орындауға арналған құрылғы.  Электрондық машина - дегеніміз ақпаратты жеткізетін, сақтайтын, өңдейтін электрондық аспап. Бұл машиналардың электрондық деп аталатын себебі олар электрондық элементтерден құралған.  Әрбір элемент ақпаратты өңдеу немесе сақтаудың белгілі бір функциясын атқарады. Мұндай элементтер жиынтығы - нтегралдық схема болып табылады.

         Есептеуіш машиналарда сандармен  орындалатын математикалық амалдар,  электр токтарының немесе кернеулердің  әр түрлі түрленуімен алмастырылады.  Жай электр тогының көмегімен  қосу, азайту және т.б. математикалық  амалдарды орындауға болады. Есептеуіш машиналар қарапайым амалдарды орындайтын бөлек элементтерден құралады. Элемент – ол әдетте электрондық схема. Есептеуіш машиналардың барлық элементтерін атқаратын қызметтеріне байланысты топтарға бөлуге болады:  логикалық, есте сақтаушы, күшейтетін және арнайы элементтер. «Логикалық элемент» деп аталуының себебі, жеке дара элементтің анықталған байланысты жүзеге асыруға мүмкіншілік беруінде немесе жеке логикалық функцияны орындауында.

      Логика – бұл адам ойлауының  түрлері мен заңдары туралы, оның ішінде дәлелдеуге болатын пікірлердің заңдылықтары туралы ғылым. Пікір дегеніміз – жалған немесе ақиқат болуы мүмкін қандай да бір пайымдау.  Математикалық логиканың саласы пікірлер алгебрасын  алғаш рет XIX ғасырдың ортасында ағылшын математигі Джордж Буль өз еңбектерінде пайдаланған.  

       Логика алгебрасының математикалық  аппараты компьютердің аппараттық  құралдарының жұмысын сипаттауға  өте қолайлы, өйткені компьютердің  негізі екілік санау жүйесі  болып табылады, онда екі цифр: 0 мен 1 қолданылады. Бұл компьютердің бір ғана құрылғылары екілік санау жүйесінде ұсынылған сандық ақпаратты да, логикалық айнымалыларды да өңдеу және сақтау үшін қолданыла алады дегенді білдіреді. Демек, компьютерді конструкциялағанда, оның логикалық функциялары мен  схемаларының жұмысы айтарлықтай жеңілденеді және қарапайым логикалық элементтердің саны азаяды. Компьютердің негізгі тораптары ондаған мың осындай логикалық элементтерден тұрады.

Компьютердің  логикалық элементтері

        Компьютердің логикалық элементі – элементар (қарапайым) логикалық функцияны жүзеге асыратын электрондық логикалық схеманың бөлігі.

       Компьютердің логикалық элементтері  дегеніміз – ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС  электрондық схемаларын айтамыз.

        Бұл схемалардың көмегімен компьютер  құрылғыларының жұмысын сипаттайтын  кез келген логикалық функцияны жүзеге асыруға болады. Логикалық өрнектер электрондық схемалар құрудың басты негізі. Әдетте, вентильдердің екіден сегізге дейін кірісі және бір немесе екі шығысы болады. Вентильдердегі «1» және «0» болатын екі логикалық жағдайды көрсету үшін оларға кірістік және шығыстық сигналдарында кернеудің белгіленген екі деңгейінің бірі сәйкес  болады.  Әдетте  жоғарғы деңгей – «ақиқат» (1) мәніне, ал төменгі  деңгей – «жалған» (0) мәніне сәйкес болады.

       Әрбір логикалық элементтің өзінің логикалық функциясын көрсететін  шартты белгісі болады. Бұл күрделі логикалық схемаларды жазуды және түсінуді жеңілдетеді.

      Әрбір логикалық амал үшін  ақиқат кестесі қолданылады.   Ақиқаттық кестесі – бұл логикалық операцияның кестелік түрде ұсынылуы. Логикалық элементтердің жұмысын ақиқаттық кестелердің көмегімен сипаттайды.

       Компьютердің негізгі бөліктерін  құрайтын әртүрлі интегралдық  микросхемалардың арғы физикалық  түбірі-осы күрделі  логикалық өрнектер  болып табылады.

ЖӘНЕ  элементі

       ЖӘНЕ  элементінің  көмегімен  қарапайым екі Х1 мен Х2 айтылымдарының  бір  құрамдасқа бірігуі логикалық  көбейту немесе конъюнкция (латынша  conjunction-біріктіру),  ал операцияның  нәтижесі – логикалық көбейтінді  деп аталады.

Белгіленуі:    Х1ÙХ2,       Х1&Х2,       Х1×Х2,         Х1 AND Х2,        Х1 және Х2

 

ЖӘНЕ схемасы  екі немесе одан көп логикалық  мәндерінің конъюнкциясын жүзеге  асырады. Құрылымдық схемаларда екі  кірісі бар. ЖӘНЕ схемасының барлық кірістерінде бірлік болғанда, тек сонда ғана оның шығуында бірлік болады. Ал кірістердің ең болмаса біреуінде нөл болса, онда шығуында да нөл болады.  

ЖӘНЕ схемасының ақиқаттық кестесі

Кірістік шамалар		Шығуы
Х1	Х2	У
0	0	0
0	1	0
1	0	0
1	1	1

 

• Пікірдің екеуі де ақиқат болғанда, Х1 және Х2  конъюнкциясы  ақиқат.
• Х1 немесе Х2 пікірлерінің бірі немесе екеуі де жалған болса, онда Х1 және Х2 конъюнкциясы жалған болады.

Техника жүзінде, конъюнкция конъюнктор  деп аталатын құрылғысының көмегімен іске асырылады. Конъюнтордың қарапайым моделі болып, бірнеше электрлік кілттердің тізбектеліп қосылуы табылады.Бұл жағдайда қарапайым ақиқат пікірге кілттің тұйықталуы, ал ақиқат күрделі пікірге жанып тұрған электр

шамы сәйкес келеді.                                                                                                                            

Біріктіруші мағынада қолданылатын НЕМЕСЕ  элементінің  көмегімен қарапайым Х1 және Х2 айтылымдарының бір  құрамдасқа  бірігуі логикалық  қосу немесе дизъюнкция (латынша disjunction-бөлу), ал операцияның нәтижесі – логикалық қосынды деп аталады.

Белгіленуі:    Х1ÚХ2,       Х1\Х2,       Х1+Х2,         Х1 OR Х2,        Х1 немесе Х2.

НЕМЕСЕ схемасы  екі немесе одан көп логикалық  мәндерінің

дизъюнкциясын  жүзеге  асырады. Құрылымдық схемаларда екі

кірісі бар НЕМЕСЕ  схемасының шартты  белгіленуі 

төмендегі  2- суретте көрсетілген.                                           

НЕМЕСЕ  схемасының кірісінің ең болмаса біреуінде  бірлік болғанда, шығуында да бірлік болады                                                                                                                

НЕМЕСЕ схемасының ақиқаттық кестесі

Кірістік шамалар		Шығуы
Х1	Х2	У
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	1

• Х1 немесе Х2 пікірлерінің ең болмағанда біреуі ақиқат болғанда,  Х1 және Х2 дизъюнкциясы жалған
• Х1 және Х2 пікірлерінің екеуі де жалған болғанда, Х1 және Х2 дизъюнкциясы жалған.

Техника жүзінде, дизъюнкция  дизъюнктор деп аталатын құрылғының көмегімен іске асырылады. Дизъюнктор қарапайым моделі болып, бірнеше электрлік кілттердің параллель қосылуы  болып табылады.

Бұл жағдайда акиқат қарапайым пікірге кілттің тұйықталған  күйі, ал күрделі ақиқат  пікірге  жанып тұрған электр шамы сәйкес келеді. Көрініп тұрғандай, бір тұйық  кілт болғанның өзінде де, шам жанып  тұрады.                                                                                                                                        

Дизъюнктордың шығысында 1 болады, егер ең болмағанда кірісінің біреуінде 1 болғанда. Бұл  физикалық тұрғыдан  қосылғыштардың параллель  жалғануы  арқылы сипатталады.

       Бұлардан  басқа да логикалық алгебрада  көптеген басқа да логикалық  амалдар кездеседі Типтік логикалық  қүрылғылар. Типтік логикалық құрылғыларға: триггер, сумматор, регистр, шифратор, дешифраторлар жатады. 

        Логикалық элементтерден триггер деп аталатын, кең таралған  есептеуіш машина элементін құрастыруға болады. Ол екі тұрақты қалыпта бола алады және бір екілік ақпарат бірлігін сақтауға қабілетті.   Жадының қазіргі кездегі микросхемаларында миллиондаған триггерлер бар.

        Бірнеше триггерден тұратын қалыптар  жүйесі  және ол көпразрядты  екілік кодты қысқа уақытқа  сақтауға арналған болса регистр деп аталады.Регистр енгізген ақпаратты есте ұстайды және оны қажетті уақытқа дейін сақтайды.

       Сумматорлар (қосындылауыш)  екілік сандарды қосуды орындайтын электрондық схема. Қосындылауыш, ең алдымен компьютердің арифметикалық- логикалық құрылғысының орталық торабы қызметін атқарады, сонымен қатар ол машинаның басқа құрылғыларында да қолданылады.

Бақылау сұрақтары:

1. Visual Prolog-та жұмыс атқару
2. Пролог тілінің синтаксисі және программаның құрылымы
3. Мысалдар мен түсіндірмелер.
4. Жасанды интеллектің даму тарихы.
5. Жасанды интеллектің даму бағыты.
6. Жасанды интеллект жүйесінің классификациясы.
7. Сараптық жүйелердің жалпы құрылымы.
8. Негізгі анықтамалары және түсініктері.
9. Сараптық жүйелердің классификациясы.
10. Сараптық жүйелердің құрамы және сипаты.

Әдебиеттер:

1. Анин Б.Ю. Защита компьютерной информации.-СПб.:БХВ-Санкт-Петербург, 2000.
2. Барсуков В.С., Водолазкий В.В. Современные технологии безопастности.-М.:Нолидж, 2000.
3. Баричев С.Г., Гончаров В.В., Серов Р.Е. Основы современной криптографии.-М.:Горячая 
4.       линия-Телеком, 2001.
5.   Гаврилова Т.А., Хорошевский В.Ф. Базы знаний интеллектуальных систем.-СПб.:Питер, 2000 г.
6. Столингс В. Основы защиты сетей. –М.:Издательский дом «Вильямс», 2002.
7. Хорев П.Б. Методы и средства защи<span class="dash041e_0431_044b_0447