Ақпаратты қорғау және акпараттық қауіпсіздік

Қорғаныш тәсілдерінің бірі - құпия ақпаратпен жұмыс істегеннен кейін жедел жадыда немесе аралық жадыны тазалау. Жақсы әдіс деп тегерішті нығыздау программаларын қолдануды да санауға болады.

Мәселен, принтерлердің аралық жадында құжаттардың бірнеше беті сақталып қалуы мүмкін. Олар басу үрдісі аяқталған соң да жадыда қалып қояды. Сондықтан оларды арашықтан шығарып тастау үшін арнаулы шаралар қолдану қажет. Әдетте кездейсоқ биттер тізбегін үш қайталап жазу жеткілікті болады.

«Субъектілерді қайтадан пайдаланудың» қауіпсіздігі жайында да қамдану керек. Пайдаланушы ұйымнан кеткен кезде оны жүйеге кіру мүмкіншіліктерінен айыру және барлық объектілерге оның қатынас құруына тиым салу керек.

Қауіпсіздік тамбасы.  Қатынас мәжбүрлі басқарудың кезінде субъектілер және объектілер қауіпсіздік тамғасы арқылы байланысады. Субъектінің тамғасы оның шүбәсіздігін сипаттайды. Объектінің тамғасы оның ішіндегі сақталатын ақпараттың жабықтық деңгейін көрсетеді.

Қауіпсіздік таңбасы екі бөліктен тұрып: құпиялылық деңгейі және категориялар.

Құпиялылық деңгейі реттелген жиынтық құрайды және әр түрлі жүйелерде құпиялылық деңгейлер жиынтығы әр түрлі болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік құпия құрайтын мәліметтердің үш құпиялық дәрежесі тағайындалған және осы дәрежелерге сәйкес аталған мәліметтердің тасушыларына мынадай құпиялылық белгілері берілген: «аса маңызды», «өте құпия», «құпия», ал қызметтік құпия құрайтын мәліметтірге «құпия» деген құпиялылық белгісі беріледі.

Санаттар реттелмеген жиынтық құрайды. Олардың міндеті - деректер жататын аймақтың тақырыбын сипаттау.

Қауіпсіздік таңбалардың тұтастығын қамтамасыз ету оларға байланысты негізгі проблемелардың біреуі болып табылады. Біріншіден, тамғаланбаған субъектілер мен объектілер болмау керек. Әйтпесе тамғалық қауіпсіздікте (қолдануға ыңғайлы) саңылаулар пайда болады және қаскүнем осы жағдайды пайдаланып қорғанылатын ақпаратқа заңсыз қол жеткізуі мүмкін. Екіншіден, қорғалынатын деректермен қандайда болмасын операциялар орындалмасын, қауіпсіздік тамғалары өзгермей қалуы керек.

Қауіпсіздік тамғаларының тұтастығын қамтамасыз етуші құралдардың біреуі - құрылғыларды көп деңгейлік және бір деңгейлік деп бөлу. Көп деңгейлік құрылғыларда әр түрлі құпиялық деңгейлі ақпарат, ал бір деңгейлік құрылғыларда тек бір құпиялық деңгейі бар ақпарат сақталады.

Қатынас құрудың мәжбүрлі басқару. Қатынас құруды басқару мәжбүрлі деп атаудың себебі - қатынас құру мүмкіндігі субъектінің ерігіне тәуелді емес. Мұндай басқару субъектінің және объектінің қауіпсіздік тамғаларын салыстыру негізінде жүргізіледі.

Ерге субъектінің құпиялылық деңгейіобъектінің құпиялылық деңгейінен кем болмаса, ал объектінің қауіпсіздік тамғасында көрсетілген барлық санаттар субъектінің тамғасында болса (яғни, осындай екі шарт орындалса), онда субект объектіден кез келген ақпаратты оқи алады. Мысалы, «өте құпия» субъект «өте құпия» және «құпия» файлдарын оқи алады. Бұл жағдайда «субъектінің қауіпсіздік тамғасы объектінің қауіпсіздік тамғасынан басым» деп атайды.

 

 

 

 

 

Ақпараттық техналогия және маман қызметі

 

 

 

«Ақпараттық технология» деген терминді В. Тлушков енгізді. ол оған былай анықтама береді: «Ақпараттық технология дегеніміз -- ақпаратты өндеумен байланысты үрдістер». Сонда оқытуда ақпараттық технологиялар үнемі қолданылған деуге болады, себебі оқыту дегеніміз -- ақпаратты оқытушыдан тәлімгерге немесе оқушыға жеткізу. В.Апатова, В.Глушковтың берген анықтамасын жоққа шығармай, оны нақтылай түседі: «Ақпаратгық технология дегеніміз -- ақпаратты өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар мен әдістер жиынтығы».

Д.Матрос «жаңа ақпараттық технология» ұғымын қарастыра отырып, кез келген әдістер немесе педагогикалық технологиялар ақпаратты тәлімгерлер, оқушылар меңгеру үшін қалай өңдеу және жеткізу керектігін суреттейді, яғни, оның анықтамасы бойыңша, кез келген педагогикалық технология дегеніміз -- бұл ақпараттық технология.

Оқу үрдісінде компьютерді пайдалану нәтижесі «компьютерлік технология» терминінің пайда болуына әкелді. Бірақ та есептеуіш техниканың белсенді түрде дамуы және жаңа аппаратты, бағдарламалық құралдардың пайда болуы компьютерді қолдану аясын кеңейтті. Білімді ақпараттандыруды тәлімгерлердің, оқушылардың мәліметтер және білім базасында, электронды мұрағаттарда, аныктамаларда, энциклопедияларда белсенді түрде жұмыс істеуі деп анықтауға болады. Осыдан оқытудың ақпараттық технологиясын анықтауға болады: оқытушылық іс-әрекетті және құралды іске қосу, олардың жұмыс істеуі кезіндегі пайдаланылатын электрондық және бағдарламалық құралдар жиынтығы.

Кез келген ұйымда басқару қызметтері нәтижелі ақпаратты, қорытылған мәліметтердің қайта құру технологиясына негізделеді. «Технология» ұғымының (мағынасының) өзі өнеркәсіптік өндірісте қолданылады және өндіріс үрдісінде өнімді әзірлеу тәсілдерінен және өзара байланысқан материалдарды өңдеу жүйесі ретінде анықталады. Әдістер жүйесі техникалық құралдарды пайдалану негізінде ақпараттық жинау, жіберу, өндеу, жинақтау. сақтау тәсілдерін қолдану арқылы ақпараттық технологияны анықтаймыз.

Ақпараттық технологиялар ақпараттық үрдістердің әр қилылығына байланысты мынандай технологияға жіктеледі:

- ақпаратты жинау;

- ақпаратты жеткізу;

- ақпаратгы өндеу;

- ақпаратгы жинақтау;

- ақпаратты сақтау;

- ақпаратты ұсыну;

- ақпаратты паидалану;

- ақпаратты қорғау.

Нақты ақпараттық технологияны жүзеге асыру үшін мынадарды орындау қажет:

- ақпараттық үрдістің өзін жүзеге асыратын тиісті техникалық құралдардың кешені;

- техникалықкешенмен басқару құралдарының жүйесі;

- техниқалық құалдардың барлық іс-әрекеттерінің жүзеге асырылуын байданыстыратын ұйымдастырушылықты әдістемелік қамтамасыз ету. Қазіргі заманғы басқарма қызметін қамтамасыз ететін ақпараттық үрдістердің әр түрлерін жинақты түрде пайдалануға негізделген, Соған байланысты көбінесе қазіргі заманғы немесе жаңа ақпаратгық технология деп компьютерлік ақпараттық технологияны ұғынамыз.

Ақпараттық технологияның қалыптасу кезендері және негізгі ұғымдары

Қоғамның қазіргі заман дәуіріңдегі ғылыми-техникалық прогрестің дамуына байланысты адам іс-әрекетінің барлық сферасында компьютерлік және желілік технологиялардың бірігуінен пайда болған ақпараттық технологияны пайдалану кең етек жайды. Қоғамды компьютерлендіру, техника құралдарының белсенді түрде енуі оқу орны мен кез келген ғылым саласы алдыңда бірқатар көкейкесті міндеттер қоюда. Ол міңдеттер оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін тарылатуда, компьютерді пайдалану мүмкіндіктерін зерттеуге байланысты.

Әрине, білім беруді компьютерлендіру оқу-тәрбие үрдісінің көптеген аспектілеріне мәнді, әрі маңызды әсерін тигізеді. Ол компьютерлердің және бағдарламалық құралдардың дидактикалық потенциалына байланысты. Қазіргі заманғы ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдалану оқу үрдісінің тиімділігін арттыру үшін, яғни әрбір сабақ үшін бағдарламаның бір түрін ғана жасау қажет емес, сонымен қатар атқару қызметі бойынша бір-бірінен бағдарламалар (бақылаушы, бақылаушы-оқытушы т.б.), сабақтың әр кезеңінде қодданылатын (дәрістер, зертханалық сабақтар, практикалық сабақтар, өзіндік жұмыс, курстық, дипломдық жоба немесе жұмыс, ғылыми-зерттеу жұмысы т.б) бағдарламалар жасау қажет. Яғни, әр сабақ түрі үшін компьютерді пайдаланудың ұлымды немесе тиімді әдісін және нысанын тандау қажет.

Дербес компьютердің негізгі бөліктері құрылысы

Жүйелік блок дербес компьютердің электроникасының негізгі компоненттерінен тұрады. Жүйелік блок ішінде келесілер орналасады: ток көзін қамтамасыз ету блогы, аналық плата (оперативтік зерде, процессор т.б.), қатгы диск, желдеткіш, диск қозғаушысы және дискеттерді бақылау, бейнебақылауыштар т.б.

Ток көзін камтамасыз ететін блогы желіден келетін жоғары кернеуді токты кіші кернеуді тұрақты токқа айналдырады да аналық платаға, желдеткішке т.б. ішкі қондырғыларға береді.

Аналық платада микропроцессор (үлкен интегралды схемалар тобы), оперативтік есте сақтағыш (схема) қондырғысы, тұрақты есте сақтағыш қондырғысы (схема) және сыртқы қондырғыларды (монитор, принтерлер) басқаратын платаларды (бақылауышты) орнататын ұялар орнатылған.

Венчестер, немесе қатты диск, арнайы нақты жабылған қорапшада орнатылады. Бұл дискте операциялық жүйенің бағдарламалары, түрлі қолданбалы бағдарламалар жазылады (бағдарламалық жабдық).

Монитор -- компьютердің ақпарат шығаратын эмбебап стандартты кұралы.

Монитор (дисплей) -- мәтіндік және графикалық ақпаратты бейнелейді. Моіштор теледйдарға ұқсайды, себебі олар кинескоп арқылы бейнеленеді, бірақ та олардың іштей айырмашылықтары

Люминофор -- ол фосфор негізіңдегі химиялық қосындылар. Электрон түні түсқен люминофор шағылысады. Электронды сэуле электромагнитгі әріспен басқарылады. Түрлі-түсті мониторда бейне 3 түстен кұрылады: қызыл, жасыл, көк. 3 электронды пушка орнатылады. Әр электронды сәуле жеке басқарылады, зкраі түсті люминоформен жабылады. Сондықтан бейнеба-қылауыш бейнеқұрады, содан кейін араластырып жібереді

- монитордың электроңды сәулелі құбырлардың жол-жол мен және кадр-кадрмен бейнені шығаруын;

- бейнелердің жарықтығын;

- бейненің түстерін араластырады.

Әр бейнебақылауышқа сэйкес монитор типті болуы керек. Монитор сапасы келесілермен сипатталады:

- бейнедабыл өпсізу жолының еңі. Ол дегеніміз -- бейнеба-қылауыш платасынан монитордың басқару сигналдарын қабылдау жылдамдығы. Кең жолды монитордың бейнелері өте анық болады;

- шығару жылдамдығы. Ол бір уақытта электронды сәуленің экран бетінен жүгіріп өтуі;

- шепгу қабілеттілігі.

Люминофор нүктелерінің арақашықтықтары, яғни нүктелер арасы өте жақын болса, нүктелер тығыз орналасады, яғни бейнені кішкентай бөліктері анық көрсетіледі. 640×480 горизонталь бойыңша, 1 дюймде 640 нүкте. Көлденең бойында 1 дюймде 480 нүкте. Өте үлкен кәсіптік мониторда 1600×1280 нүктеге дешн болады.

Пернелер тактасы -- тұтынушыдан компьютерге ақпаратты ешізуге арналған құрал. Пернелер тақтасының 101 немесе 102 пернесі бар. Дайындалу технологиясына байланысты пернелер тагасы механикалық және мембраналы болып бөлінеді. Бірақ та мембраналы пернелер тақтасына қарағанда механикалық перне-лер тақтасы сапалы болып келеді.

Тышкан -- қазіргі заман жүйелерімен және бағдарламаларымен жұмыс істеу үшін қолданылатын қүрылғы,

Кей жағдайда тышқанды басқа қүрылғьшармен ауыстырады: трекбол, сенсорлы тақта (панель) т.б. Бүл құрылғыларды, бағыт-тауыш қуралғылар деп атайды. Бағыттауыш құрылғыларысыз тугыігушы жұмысы өте қиынболады, яғни мүмкін емес.

Тышқан дегеніміз -- кішігірім қорапша түріндегі (көбінесе сүр түсті), екі немесе үш батырмадан тұратын манипулятор.

Құрылғьшық принциптеріне байланысты тышқан мынадай болады:

1) механикалық;

2) оптомеханикалық;

3) оптикалық»

Оптомеханикалық тышқан механикалық тышқанмен салыстырғанда әлдеқайда сенімді, себебі оларда қозғалыс бөліктері аз. Оптикалық тышқаң өте сенімді.. Оптомеханикалық және оптикалық тышқан механикалық тышқанға қарағанда қымбат.

Тышқан стол бетіңде тайғанамау және кірленбеу үшін кілемше қолданылады.

Тышқанның 2 немесе 3 батырмасы болады. Үш батырмалы тышқанның ортасындағы батырманы қолданбайды. Бірақ та көп батырмалы тышқандарда да бар, мысалы: 40 батырмаға дейін бар. Ол тышқаңдар жұмыс өнімділігін арттырады.

Трекбол -- қойғыштағы (подставкадағы) шар түріңдегі манипулятор. Бағыттауыштың қозғалуы трекбоддың шарьш қолмен қозғалту арқылы жүзеге асырылады.

Жүйені іске қосу

І.Жүйелік блоктың желілік қосқышын «ашу» жағдайына келтіру..

2. Перифериялық құралдардың қосқыштарын жағдайға келтіру.;

3. Келесілерді тексеру:

а)ток көзінің жұмысшы кернеуінің қосқышы керекті жағдайда тұруы керек;

б) жүйелік блоктың қақпағы жабық па, монтаждың винттері аяғына дейін бұралған ба?

4. Монитор мен пернелер тақтасының қосылуына ауысымды.

Монитор жүйелік блокқа бейнебақылауыш арқылы жалғастырылады. Бейне бақылауыш әдетте жүйелік блокішінде орналасады.

5. Мониторды қосарда қосқышы «ок» жағдайда болуы керек.

6. Сигналды кабельді бейнебақылаушы платасына жалғастырып, кабельдің екі винтімен бекітеміз.

7. Егер монитордың кабелінің вилкасы болса; ол тікелей ток көзіне қосылады Вижа орнына басқа қосқыш болса, онда ол жүйелік блокқа жалғасады.

8. Пернелер тақтасы жүйелі блокқа жалғастырар алдыңда жүйелік блокты ток көзінен алып тастау керек. Пернелер тақтасы қосатын ұя (разъем) компьютердің моделіне байланысты жүйелік блоктың аддыңда немесе артында орналасады.

9. Пернелер тактасыңда АТ-ХТ қосқыштары болуы мүмкін. Компьютердің модификациясына байланысты керекті жағдайға қойылады»

10. Жүйелік блоктың желіге қосатын кабелін ток көзіне қосамыз.

11. Ақпараттардың қосқыштарын қосу жағдайына келтіру. Сыртқықоңдырғылардан кейін жүйелік блок қосылады.

 

Модемдер және факс-модемдер

Модем -- ол басқа компьютерлермен телефонды желі арқылы ақпаратпен алмасуға арналған құрылғы. Немесе модем дегеніміз -- сигналдардың модуляциясын жэне демодуляциясын қамтамасыз ететін функционалды құрылғы. Модемдер өз функцияларын жылдан-жылға жоғарылатуда, модемдер факстарды жібереді және қабылдайды. Модемдер нарығы уақыт ағысымен кеңеюде.

Ақпаратты жеткізу жылдамдығы жоғарылауда.

Стандартты модемдерді бекітетін мынадай фирмалар бар:

1. Телефонды, электроника және есептеуіш техника аясындағы бірінші стандарттар АТ&Т фирмасының комитетімен бекітілген.

2. Місrocom Networking Protocol (оның стандарты МЬNР атпен әйгілі) т.б. Кейбір модемдердің дауысты мүмкіншіліктері бар, яғни телефонды желіден дауысты хабарды қабылдайды, хабарды файлға жазады және дауысты файлды телефонды желіге ауыстырады.

Конструктивті қолданыстағы модемдер мынадай турлі -бөлінеді:

- ішкі -- электронды плата түрінде болады, қомпьіотердщ жүйелі шинасына қосылады;

- сырткы -- жеке қүрылғытүрінде болады, компьютердің тізбесі порт арқылы жалғанады; .

- РС-парталар түрінде болады, портативті комиьютерге жалғанады;

Күннен-күнге модемдердікСіде саны Жэне функциясы да өсуде. Модемдердің қолдану аясы кеңеюде (факстарды қабылдау және жеткізу), ақпаратты жеткізу жылдамдығыда өсуде.

Факс-модем -- ол модем мүмкіндіктерін орындайды және факсимильді бейнелерді басқа факс-модемдермен жәйе қарапайым телефаксты аппараттармен алмастыру құралы. Немесе факс-модем дегеніміз факсимильді хабарды қабылдауға және жіберуге мүмкіншілік беретін модем. Модемдердің кейбір түрлері факсимильді хабар жеткізуге және алуға мүшіншілік береді.

Егерде жай модем құжатты дауысты сигнал ретінде жіберсе, ал факс-модем оның бейнесін жібереді. Факсимильді алғаннан кейін оны монитор экранынан көруге немесе баспадан да шығарып алуға болады. Бірақ мұлдай жағдайда сіз мэтінмен жұмыс істей алмайсыз, себебі ол тек бейнесі. Бірақта кейбір факс-модемдердің символды оптикалық танудың (ОСК) арнайы бағдарламасы да бар, ол факсимильді компыотерде берінділер ретінде траңсляция жасайды.