Шпаргалка по истории Беларуси

В. Тяпинский (1530 – 1603?). Бел. писатель, гуманист. В своем родовом имении Тяпино основал типографию, где в 1580м издал Евангелие на бел. языке. Это Евангелие явилось одним из первых примеров бел. политической публицистики. 

ВОПРОС№20:Люблинская уния и образование РП.

ВКЛ во второй половине 18в. оказалась в очень тяжелом положении. Началась Ливонская война. И войско Ивана Грозного захватили ряд городов Беларуси. Со стороны Польши велась активная католическая пропаганда. Польские магнаты терроризировали наше население приграничный земель, делали набеги, грабили. При этом поляки оказывались безнаказанными, так как польское правительство поддерживало своих, заявляя, набеги прекратятся как только земли будут присоединены к Польше. Жигимонт 2 Август (ВКЛ) стоял на стороне поляков. В этой ситуации поляки обещали, что как только ВКЛ будет присоединено к Польше вся наша православная знать получит те же пава, что и католики. Население ВКЛ не хотело ликвидации самостоятельности государства. Наши феодалы вели переговоры с Польшей только про более тесный союз государств, но при условии равноправия. 1563 г. – виленский сейм утвердил специальные инструкции для переговоров с поляками, в которой делегатам поручалось охранять интересы ВКЛ. По этой инструкции допускалось существование единого правителя и созыв совместных сеймов для решения общих дел. Но при этом в каждом государстве должны быть самостоятельный органы власти, отдельные вооруженные силы, казна и законодательство. Идею унии с Польшей на условиях равноправия поддержало большинство княжества. Они видели возможность укрепить свое положение внутри своей страны и получить помощь от России.

Расхождения были только в условиях унии. В декабре 1568 г. Жигимонт Август издает грамоту, в кот. клянется охранять права и интересы ВКЛ, и не принуждать представителей ВКЛ к унии. Уговоры а также надежда получить помощь в войне скланяли представителей княжества приехать в Люблин на переговоры (так как дела на Ливонской войне были очень тяжелые).

10 января 1569 г. начались заседания  люблинского сейма. С первых  часов сейма поляки заявили , что желают полной ликвидации княжества и подготовили документ, с требованием подписать его без всякого обсуждения. Представители ВКЛ не сдавались, особенно сопротивлялись М. Радзивил, Я. Хадкевич и Я. Волович. Наши делегаты не подчинились решению сейма. И первого марта они покинули Люблин, а в след на ними уехали все делегаты представляющие наше государство. Чтобы привести к послушанию наших делегатов, Жигимонт Август пошел на предательство интересов ВКЛ: 5го марта был издан незаконный акт об отлучении польской земли от ВКЛ. 26 мая к Польше подключается Подолье и Клевщина. Эти акты были незаконными так как в соответствии со статутом ВКЛ от 1566 года Великий князь не имел право уменьшать территорию гос-ва без согласия рады и сейма. После потери значительной территории ВКЛ не могло дольше самостоятельно вести войну и вынуждено было подписать унию на условиях продиктованных поляками. 1 июля 1569 г. было утверждено решение люблинского сейма Привилей-договор. Согласно условиям унии:

• ВКЛ и королевство Польское объединяются в одно гос-во – в Речь Поспалитую
• РП должна иметь единого короля, он выбирался на общем сейме и короны польской, и ВКЛ.
• рада и сейм должны быть общими для Польши и ВКЛ
• отдельных сеймов для ВКЛ король собирать не должен.
• все законы, действовавшие ранее в обоих гос-вах оставались в силе.
• для обоих гос-в предусматривалась общая внешняя политика и единая денежная система.

Эта уния превратила династическую  унию между Польшей и ВКЛ в  государственную. Для ВКЛ после  унии ничего не изменилось. ВКЛ не перестало существовать, сохранило свою территорию (но без Украины), ВКл имело свою административную систему, органы власти, гос. язык. В концепцию нового гос-ва РП входили вопросы совместной международной политики и совместной обороны. Объединение ВКЛ и Польши повлияло на ход ливонской войны. В 1582 г. между Россией и РП был заключен мирный договор сроком на 10 лет.

ВОПРОС№21:Государственный  строй РП.

РП представляло собой конфедерационное многонациональное государство. Высшими  органами гос-ва были короли и сейм.

Король: свободно выбирался сеймом. Права, обязанности короля определялись общим гос. законом – генриховскими  артикулами. Каждый заново избираемый король обязан был их подписывать.

Генриховские артикулы:

1. власть короля была ограничена. Король обязан был собирать сейм один раз в два года на 6 недель.
2. не созывать общее ополчение без согласия сейма.
3. король обязан был иметь при себе совет из 16 сенаторов-резидентов
4. король не имел права вводить налоги  без согласия сейма.
5. если король действовал наперекор своим обязательствам, то шляхта имела право не подчиниться королю и выступить против него.

Сеймы: - обычные которые созывались королем 

• экстренные, кот. созывались руководителем католической церкви в результате смерти короля и его отречения от престола.    

В компетенцию сейма входили  следующие вопросы:

• созыв ополчения
• объявление войны.
• заключение мира.
• установление налогов.

Экстренные сеймы собирались для  избирания короля:

• конвукационный сейм. на нем определялось время и место выбора короля
• избирательный сейм, на нем проводились выбору и заключался договор с королем.
• коронационный сейм, на нем проходила торжественная коронация и принесение присяги королем.

Таким образом король в РП не обладал  ни законодательной, ни исполнительной, ни судебной властью. В сейме РП состояло 3 сословия: король, сенатор, посольская изба.

В сенат входили все епископы, архиепископы и воеводы, а также  некоторые другие служебные чины Польши и ВКЛ (150 сенаторов). Посольская изба состояло из избираемых представителей шляхты от повета. Собирались сеймы  один раз в полгода в Варшаве, а с 1673 года – каждый третий сейм проходил в Гродно. Для принятия решения на сейме требовалось его единогласное одобрение. Каждый депутат сейма имел право запретить любое решение сейма (обладал правом свободного вета). Либерум вета – было вызвано ослаблением центральной власти и позволяло даже одному делегату сорвать сейм. Дело доходило до того, что из 55 сеймов, кот. созывались с 1652 года по 1764 год 42 сейма были сорваны правом вета. Для контроля за поступлением и расходованием денежных средств ВКЛ по решению сейма создавался отдельный от Польши финансовый трибунал, который состоял из представителей ВКЛ.

    В ВКЛ в этот период  также существовало полное безвластие. Магнаты Радивилы и сапеги  постоянно вели войны, шляхта  притесняла мещан и крестьян, католики- некатоликов, десиденты не имели помощи от гос-ва, обращались к иностранной помощи. Особенно обострилась ситуация когда умер последний из избираемых королей РП. Развернулась борьба за трон.

ВОПРОС№22 Знешняя палітыка РП. Войны.

  Першай вайной Рэчы Паспалітай была Лівонская. У падзеле Лівоніі пачынаюць праяўляць зацікаўленасць: Швецыя, Польшча, ВКЛ, Данія і Расія. Згодна з пагадненнем паміж Расіяй і Лівонскім Ордэнам ордэн абавязваўся не заключаць дагавораў з Польшчай. Але ён парушае гэта пагадненне. Гэта падштурхнула Івана Грознага пачаць у 1558 г. ваенныя дзеянні супраць Лівоніі.У выніку Лівонскай вайны аказалася спустошанай і зруйнаванай паўночна-усходняя частка Беларусі, загінула шмат насельніцтва, знішчаны культурныя каштоўнасці.Да актыўнай рускай палітыкі феадалаў падштурхнула “смута” ў Расіі. Таксама спрыяльныя ўмовы для правядзення актыўнай рускай палітыкі склаліся і ў тым, што памёр брат цара Дзмітрый. У ролі самазванца выступіў беглы манах.Праз год падман пачаў выкрывацца і масквічы зверглі Лжэдзмітрыя з прастолу. Праз некаторы час з’яўляецца новы Лжэдзмітрый, які нібыта ў другі раз цудам выратаваўся ад смерці. На дапамогу яму прыходзяць атрады польскіх магнатаў. Але ж і ён пацярпеў паражэнне.У 1609 г. польскі кароль Жыгімонт III распачаў адкрытую інтэрвенцыю супраць Расіі.Масква апынулася ў руках інтэрвентаў.У 1611 г. у Ніжнім Ноўгарадзе ствараецца народнае апалчэнне супраць інтэрвентаў. У кастрычніку 1612 г. апалчэнцы вызвалілі Маскву. У 1613 г. на расійскі прастол быў абраны Міхаіл Раманаў.Вайна 1654–1667 гг. – гэта нацыянальна-вызваленчая барацьба беларускага народа супраць польскіх паноў і каталіцкай экспансіі за ўз’яднанне з Расіяй. Амаль адразу былі заняты 33 гарады.Летам 1655 г. амаль уся Беларусь была занята рускімі войскамі.Не абмінула Беларусь і Паўночная вайна (1700–1721). Данія, Расія, Саксонія і Рэч Паспалітая  заключылі саюз супраць Швецыі.Ваенныя дзеянні распачаў Аўгуст II. Праз некаторы час Данія церпіць параженне ад Карла XII.Пасля адной бітвы пад польскім горадам, дзе рускія атрымалі перамогу, галоўныя шведскія войскі накіраваліся на Беларусь. Пры набліжэнні шведаў беларускае насельніцтва хавала збожжа, жывелу. Шведскае войска галадала.Бітва паміж Левенгаўптам і Пятром І, які ўзначальваў атрад з 12 тыс. чалавек, адбылася  1708 г. Шведы пацярпелі паражэнне.Генеральная бітва Паўночнай вайны пачалася 27 чэрвеня 1709 г. наступленнем шведаў пад Палтавай. Руская армія атрымала бліскучую перамогу.Беларусь у выніку вайны страціла 700 тыс. жыхароў, многія паветы былі спустошаны.Такім чынам, войны Рэчы Паспалітай у другой палове XVII – XVIII ст., якія закранулі і Беларусь, не прынеслі і не маглі прынесці якіх-небудзь здабыткаў. 

ВОПРОС23:Сацыяльна-эканамічнае  становішча беларускіх зямель у другой палове XVI-XVIII ст.

Напярэдадні Люблінскай уніі на Беларусі пражывала 1 800 тыс. жыхароў, якія па свайму сацыяльна-эканамічнаму становішчу адносіліся да трох саслоўяў: шляхты, сялян, мяшчан. Шляхецкае саслоўе дзялілася на групоўкі. Найбольш буйнымі былі магнаты. Яны складалі сенатарскае саслоўе і валодалі ў большасцю сялянскіх гаспадарак.Самай шматлікай была група дробнай шляхты, але ў яе руках былі толькі 28% сялянскіх гаспадарак.У сярэдзіне XVI ст. шляхта, як ваенна-служылае саслоўе, пачынае разлагацца знутры: шукала багацця праз рамяство і гандаль. У 1633 г. сейм абвясціў, што не толькі шляхціч, але і яго нашчадкі назаўсёды будуць пазбаўлены шляхецкіх правоў за гандаль ці шынкарства.Самым шматлікім саслоўем феадальнага грамадства былі сяляне. Аграрная перабудова гаспадаркі была вызначана каралём у 1557 г. Незалежна ад мясцовых асаблівасцей рэформы, яе вынікі ўсюды былі аднолькавыя: заснаванне фальварачнай гаспадаркі, канчатковае запрыгоньванне сялян, павелічэнне сялянскіх павіннасцей, рост даходаў дзяржаўнага скарбу і шляхты.У выніку рэформы адбыліся змены ў прававым становішчы сялян. Пасля рэформы сяляне дзеляцца на наступныя катэгорыі: цяглыя, асадныя, сяляне-слугі.У выніку аграрнай рэформы адбыліся амаль што рэвалюцыйныя змены:1) Была разбурана сялянская абшчына ў Цэнтральнай і Заходняй Беларусі, дзе пачало ўкараняцца падворнае землекарыстанне;2) змяніліся катэгорыі сялян, іх прававое і эканамічнае становішча;3) сялянская гаспадарка пачала ўцягвацца ў рыначныя адносіны;З другой паловы XVII ст. пачынаецца эканамічны заняпад Беларусі. Ён быў выкліканы ўзмацненнем феадальнага прыгнёту, разбурэннем гаспадаркі, як у выніку антыфеадальнай, нацыянальна-вызваленчай барацьбы, так і знешніх войнаў. Аднаўляць разбураную гаспадарку пачалі з раздачы зямлі сялянам і перавод іх на грашовы і натуральны аброк.З аднаўленнем гаспадаркі вяртаецца паншчына і павялічваюцца павіннасці.Яшчэ адным саслоўем былі мяшчане – жыхары гарадоў. Саслоўе мяшчан павялічвалася за кошт вольных сялян, уцекачоў і прыгонных.Да першай паловы XVIII ст. магдэбургскае права мелі ўсе буйныя гарады.Саслоўе мяшчан складалася з заможных вярхоў, сярэдняга пласта і беднаты.Асновай эканамічнага жыцця гарадоў былі рамёствы і гандаль.У той час пачынаюць стварацца ўласныя карпарацыі рамеснікаў – цэхі.Пашыраўся гандаль як унутраны, так і знешні. Найбольш трывалыя сувязі былі з Расіяй, Польшчай, Левабярэжнай Украінай, Рыгай, з краінамі Заходняй Еўропы.У 1784 г. было завершана будаўніцтва канала Агінскага, які злучаў Нёман з Прыпяццю. У 1781 г. пачалося будаўніцтва Днепра-Бугскага канала.Такім чынам, сельская і гарадская гаспадарка Беларусі да сярэдзіны XVIII ст. была ў асноўным адноўлена.

ВОПРОС№24:Политический кризис РП, попытки реформирования. Разделы РП и присоединение Бел земель к Российской империи.

      На фоне эканамiчнага развiцця еурапейскiх краiн у XYII-XYIII ст.Рэч Паспалiтая выглядала застылай у летаргiчным сне.Узровень канца XYI ст.застауся вышэйшай адзнакай гаспадарчай i ваеннай магутнасцi краiны.Каб рушыць паперад - патрэбны рэформы у грамадстве:палiтычныя,ваенныя,эканамiчныя.Неаб-

   ходнасць была i у канцынтрацыi улады у руках манарха-дыктатара.Шляхта ж нежадала паступiцца сваiм усеуладзем,якое перарастала у разгул анархii.Вольны Сойм "дзякуючы" "лiберум вета" стау недзеяздольным.

      Такое становiшча у Рэчы Паспалiтай старанна апекавалi суседзi:Прусiя,Аустрыя i Расiя.Iм было выгадна мець суседам слабую краiну. Але з 60-х гадоу   XYIII ст. у Польшчы "РП" пачала праводзiцца iнтэнсiуная рэфармацыйная дзейнасць.Дзякуючы рэформан Тызенгауза на пауночным захадзе Беларусi з'явiлася значная колькасць мануфактур,скасоуваецца шэраг прывiлей шляхты,арганiзуец

   ца i працуе "адукацыйная камiсiя". У 1764 г. было уведзена  абмежаванне на  ужытак права "лiберум вета",але ужо гэтыя рэформы прывялi да незадаволенас   цi з боку магнатау якiя iмкнулiся як i раней панаваць у краiне. Грамадства   аказалася расколатым на варожыя групоукi,якiя шукалi падтрымкi у больш моцных суседзяу:Расii,Аустрыi,Прусii.З дапамогай апошнiх пачалi стварацца канфедэрацыi "узброенныея  арганiзацыi": у 1767 г.у Слуцку i Тарунi ( Расiя i  Прусiя).У адказ на гэта была створана канфедэрацыя у Бары ( Украiна 1768г)

   Пачалiся межусобныя войны.Расiя  для абароны праваслауных увяла  40 тыс.войска,якое i разбiла барскiх  канфедэратау у 1771 годзе.Пасля  гэтых падзей адбываецца у  1772 годзе першы падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшла Усходняя частка Беларусi з гарадамi Полацк, Вiцебск, Ворша, Магiлеу, Рагачоу,Гомель

      Але нават гэта трагiчная падзея  не астанавiла варагуючыя магнацкiя  гру

   поукi.Выратаваць Рэч Паспалiтую  магла толькi цэнтралiзацыя.Такая спроба была зроблена 3 мая 1791 года, падчас прыняцця канстытуцыi Рэчы Паспалiтай  першай у Еуропе. Канстатуцыя 3 мая заклала асновы вываду Рэчы Паспалiтай з  палiтычнагу крызiсу i ставiла яе на шлях буржуазнага развiцця. Але час рэфармавання быу упушчаны.Ды гэтыя мерапрыемствы выклiкалi незадаволенасць у  Расii Аустрыi i Прусii.У сярэдзiне мая 1792 года Расiя  накiравала у Польшчу 100 тыч. войска.Пад час баявых дзеянняу войскi Рэчы Паспалiтай панеслi  паражэнне Опсай, Мiрам, Зельвай, Бярэсцем.Рэч Паспалiтая капiтулiравала, канстытуцыя 1791 года была адменена.А у студзенi 1793 года  Прусiя, Аустрыя i  Расiя ажыццявiлi другi падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшлi землi Беларусi па лiнii Друя-Пiнск.Стала зразумела,што ад канчатковага падзелу Рэчы