Партызанскі і падпольны рух на тэрыторыі Беларусі

    Такім чынам можна сказаць, што існавалі некалькі асноўных форм паступлення  гаспадарчай прадукцыі на партызанскія бызы. Аснгоўнымі з’яуляюцца паступленні  ад сялянскіх гаспадарак і захопу фашысцкіх абозаў. Таксама з цягам часу атрады нажывалі сваю гаспадарчую базу на якой займаліся нарыхтоўкай харчавання. 
 
 
 
 
 
 

Падпольная барацьба 

 Адначасова з узброенай партызанскай  барацьбой  разгортвалася падпольная антыфашысцкая дзейнасць у гарадах і іншых населеных пунктах. Патрыёты, якія там засталіся, нягледзячы на тэрор, не скарыліся ворагу. Яны  сабаціравалі   гаспадарча-эканамічныя, палітычныя і ваенныя мерапрыемствы захопнікаў, здзяйснялі шматлікія дыверсіі.

Гэтая барацьба з ворагам абумоўлівалася і тым, што па прычыне розных акалічнасцей не ўсе жадаючыя процідзейнічаць агрэсару маглі пакінуць сваё жыллё і пайсці ў лясы, каб уключыцца ў партызанскія сілы. Адначасова яны ўсведамлялі ролю палітычнага і сацыяльна-эканамічнага фактару ў распачатай  вайне: гарады і населения пункты — гэта варожыя гарнізоны, пушчаныя ў ход акупантамі, уцалелыя прадпрыемствы,      чыгуначныя вузлы, гаспадарчыя ўстановы, фашысцкая адміністрацыя і г. д.

   Да таго ж партыйна-савецкія ўлады напярэдадні акупацыі Беларусі паклапаціліся аб тым, каб пакінуць заканспіраваныя групы, арганізаваць яўкі, распрацаваць розныя віды сувязі. Ме-навіта на гэта арыентавала дырэктыва ЦК КП(б)Б ад 30 чэрвеня 1941 г. аб пераходзе на падпольную работу партарганізацый раёнаў, занятых ворагам. Да поўнай акупацыірэспублікі ў 89 раёнах Мінскай,Віцебскай, Магілёўскай, Гомельскай, Палескай і Пінскай абласцей былі арганізацыйна аформ-лены раённыя падпольныя парт-органы начале з сакратарамі або членамі былых парторганаў.

    У   чатырох   абласцях — Гомельскай, Магілёўскай, Мінскай і Пінскай — заставаліся абласныя   парторганы. Толькі  для арганізацыйна-кіруючай    дзейнасці ў тыле ворага было пакінута   звыш 1200   камуністаў, у тым ліку 8 сакратароў абкомаў і 120 сакратароў гаркомаў і райкомаў партыі. Усяго ж для нелегальнай работы ў Беларусі заставалася звыш 8500 камуністаў.   Кіраўніцтва   камсамола рэспублікі на акупаванай тэрыторыі   пакінулаі 73   кіруючых работнікаў, болыш за 1400 ячэек, у якіх у агульнай колькасці налічвалася звыш 5 тыс. чалавек. Па задумцы партыйнага і кам-самольскага кіраўніцтва, пакінутыя ў тылецворага камуністы і камсамольцы павінны былі з'явіцца тым палітычным ядром, вакол якога належала згуртавацца ўсім свядомым сілам каб стварыць невыносныя для акупантаў умовы, паўсюдна распальваць агонь народнай барацьбы супраць прышэльцаў. Як і партызанскія фарміраванні, папярэдне  створанае   ісамастойна ўзнікшае падполлеадразу ж прыступіла да дыверсійна-баявой і палітычнай дзейнасці. У Мінску ўжо ў другой палове   1941   г.  падпольшчыкі ўзрывалі склады са зброяй і ваеннай маёмасцю, цэхі і майстэрні па рамонту баявой тэхнікі, вырабу харчавання, знішчалі варожых чыноўнікаў, салдат і афіцэраў. У снежні 1941 г., 
у час  напружаных  баёў  пад Масквой, яны ажыццявілі паспяховую дыверсію на чыгуначным вузле: вынікам яе з'явілася тое, што замест 90—100 эшалонаў у суткі адсюль на фронт адпраўлялася толькі 5—6.

    Акупацыйная адміністрацыя ў Мінску атрымлівала звесткі аб актыўнай дыверсійна-баявой дзейнасці падполынчыкаў Брэста, Гродна, Мазыра, Віцебска, іншых гарадоў Беларусі. За верасень — кастрычнік у Беластоку было спалена тры вайсковыя склады, у Брэсце — адзін харчовы, у Вілейцы — склад са зброяй і боепрыпасамі. У пачатку лістапада гомельскія падпольшчыкі на чале з Ц. С. Барадзіным, Р. I. Цімафеенка і I. Б. Шылавым схавалі скрынку з узрыўчаткай і мінай з часавай наводкай. Калі там сабраліся нямецкія афіцэры, каб ушанаваць поспехш войск вермахта пад Масквой, грымнуў магутны выбух, які знішчыў дзесяткі афіцэраў і аднаго генерала.

    Небяспечную для свайго жьцця дзейнасць у акупаваным Магілёве праводзіла група медыкаў-падпольшчыкаў. У яе склад уваходзілі ўрачы У. П. Кузняцоў, А. I. Паршын, Ф. I. Пашанін (усе загінулі), сярэдні і малодшы медперсанал. Знішчыўшы сапраўдныя медыцынскія карткі і сфабрыкаваўшы новыл, яны здолелі паспяхова адправіць за горад сотні стаўшых на ногі байцоў і камандзіраў Чырвонай Арміі, а таксама цывільных асоб.

    Апрача   дыверсій   і   баявой дзейнасці (знішчэнне жывой сі-лы  і  баявой тэхнікі  ворага) падпольшчыкі ўжо ў першыя месяцы  акупацыі сабаціравалі розныя мерапрыемствы захопнікаў. Метады іх дзейнасці былі самымі рознымі: утойванне сваіх прафесій, псаванне абсталявання і інструменту і  нясвоечасовы выхад на працу, хаванне сабранага ўраджаю. Акты саботажу наносілі эначныя страты ворагу, што аслабляла яго сілу, аблягчала становішча Чырвонай Арміі.

Пасля перамогі ў Маскоўскай бітве  падпольная   барацьба   ў  гарадах  і   населеных   пунктах Беларусі шырылася і паглыбля-лася. Відавочную ролю ў гэтым адыграў той фактар, што была праведзена работа па ўстанаўленню сувязі кіраўніцтва падполля з Вялікай зямлёй, адкуль праз  аэрадромы  партызанскіх фарміраванняў падпольшчыкам паступалі не толькі неабходныя звесткі, але і значная дапамога зброяй, мінна-ўзрыўной тэхнікай, медыкаментамі.  Умацавалася сувязь падполля з насельніцтвам, партызанскімі атрадамі і групамі. Усё гэта разам самым станоўчым чынам адбіласяіна дзейнасці падполля.

Мінскія падпольшчыкі  ў 1942 г. сваю ўвагу засяродзілі на масава-агітацыйнай рабоце сярод жыхароў горада, сістэматычных дыверсіях на розных аб'ектах, зборы для партызан разведвальных звестак, вызваленні ваеннапалонных і патаемнай адпраўцы іх у лес да партызан. Не абышлося і без цяжкіх страт.  У  сакавіку — красавіку 1942 г. гітлераўцам удалося нанесці сур'ёзны ўдар па мінскім падполлі, калі за турэмныя краты трапіла больш за 400 чалавек, у тым ліку члены падпольнага ГК КП(б)Б

С. I. Заяц (Зайцаў), I. П. Казінец, Г. М. Сямёнаў. 7 мая гэтага ж года яны, у ліку 28 іншых патрыётаў, былі павешаны. У гэты ж дзень былі расстраляны  яшчэ  251   чалавек.

   Нягледзячы на цяжкія страты, мінскае падполле знайшло ў сябе сілы не толькі выстаяць, але і   зноў  узняцца  на  барацьбу. Члены гаркома і актывісты, што пазбеглі арышту, у маі 1942 г. правялі нараду, дзе прааналізавалі прычыны правалу, абагуль-нілі дзесяцімесячны вопыт барацьбы, вызначылі   меры   па далейшаму  разгортванню падполля. У гаркоме былі створаны аддзелы: разведкі, агітацыі і прапаганды, ваенны, арганізацыі дыверсій, сфарміраваны пяць падпольных райкомаў партыі, шэраг падпольных  партыйных і камсамольскіх арганізацый на прадпрыемствах і ва ўстановах. Падпольшчыкі выпускалі газету «Звязда», лістоўкі, мелі сувязь з падполлем Асіповічаў, Оршы, Бабруйска, Дзяржынска, Узды, Калодзішчаў, Смалявічаў, іншых гарадоў і населеных месц Беларусі.

   Але ў верасні — кастрычніку 1942 г. на мінскае падполле акупанты абрушылі новы ўдар. У ноч на 26 верасня пачаліся арышты яго ўдзельнікаў. У засценкі СД былі кінуты сотні змагароў. Большасць арыштаваных загінула ў «душагубках», на шыбеніцах, была расстраляна ці закатавана ў лагерах смерці. Сярод іх — сакратар падпольнага гаркома I. К. Кавалёў, члены камітэта Караткевіч, В. К. Нікіфараў, К. I. Хмялеўскі, сакратары райкомаў Н. Я. Герасіменка (з сям'ёй), М. К. Каржанеўскі, I.І. Матусевіч, М. А. Шугаеў, кіраўнікі падпольных арганізацый і груп, актыўныя падпольшчыкі Л.Я. Адзінцоў, М.А. Багданаў, Н.Н Баранаў і іншыя.

Удар,  нанесены мінскаму    падполлю    восенню 1942   г.,   быў   вельмі   цяжкім, але і ён не прымусіў патрыётаў скарыцца. Сведчаннем таму былі расклееныя 21 кастрычніка 1942 г. больш чым у 300 месцах горада лістоўкі з заклікам яшчэ мацней біць акупантаў. Не маючы магчымасці знішчыць падполле шляхам жудаснага тэрору, гітлераўскія спецслужбы выкарыстоўвалі розныя сродкі, каб падарваць яго. З гэтай мэтай была  распрацавана  версія  па дыскрэдытацыі кіраўніцтва ГК КП(б)Б, у першую чаргу яго сакратара I. К. Кавалёва. На жаль, гэтай фальшьіўцы гітлераўскіх спецслужб паверылі ў ЦК КП(б)Б, і на доўтія гады над мінскім падполлем навісла чорная хмара недаверу,  якая была развеяна толькі нядаўна.

   Мінскае падполле і пасля другога правалу працягвала сваю дзейнасць. Цесную сувязь з ім мелі шэраг партызанскіх брыгад. У горадзе практычна не было ніводнага прадпрыемства ці ўста-новы, дзе б ні дзейнічалі патрыёты. Дзесяткі дыверсійных груп былі створаны на Мінскім чыгуначным вузле. У другой палове 1943 г. тут было праведзена больш за 50 дыверсій. Па ўдакладненых даных, у складзе мінскага падполля самааддана змагалася звыш 9 тыс. чалавек. прадстаўнікоў 25 нацыяналь-насцей былбга СССР, больш тысяч камуністаў і звыш 2 тысяч камсамольцаў, антыфашысты замежных краін. За час акупацыі ў Мінску было праведзена звыш 1500 дыверсій. Тут нашлі сваю пагібель многія высокапастаўленыя асобы, у тым ліку генеральны камісар Беларусі В.Ч. Кубэ.

   У Віцебску ў 1941—1942 гг. дзейнічала 56 падпольных груп. Адной з іх з кастрычніка 1942 г. кіравала В. 3. Харужая, якая была накіравана сюды Беларускім штабам партызанскага руху. 13 лістапада 1942 г. фашысты схапілі і пасля доўгіх допытаў закатавалі   яе а   таксама С. С. Панкову, Е. С. Суранаву, К. Д. Балдачову, сям'ю Вера-б'ёвых. Пасмяротна В. 3. Хару-жай  прысвоена  званне  Героя Савецкага Саюза.

   Шырокі размах набыў падпольны рух у Асіповічах, Бары-саве, Бабруйску, Оршы, Жлобіне, Петрыкавё, Полацку, Брапне,   Добрушы, Калінкавічах, Мазыры, іншых населеных пунктах. Асабліва актыўна дзейнічалі падпольшчыкі  на  чыгуначным транспарце. На тэрыторыі Беларусі фактычна не было ніводнай колькі-небудзь значнай станцыі, дзе б ні змагаліся патрыёты. Шырокую   вядомасць   набылі баявыя подзвігі обальскіх падполыпчыкаў. Падпольная камсамольская арганізацыя «Юный мсціўцы» на чыгуначнай станцыі Обаль Віцебскай вобласці была створана вясной 1942 г. Былая работніца   віцебскай   фабрыкі «Сцяг  індустрыялізацыі»  камсамолка Ефрасіння   Зянькова ўзначальвала гэту арганізацыю. У  склад  яе  ўваходзіла  каля 401 чалавек. Усяго маладыя падпольшчыкі зрабілі 21 дыверсію: спалілі льнозавод, пілараму, электрастанцыю, дабывалі   і   перадавалі партызанам зброю, медыкаменты, раўсюджвалі   лйггоўкі,   зводкі Саўшфармбюро і інш.. Варожыя разведслужбы  вьішуквалі патрыётаў. Было арыштаваяы і закатаваны да смерці Н. А. Азоліна, М. П. Аляксеева, Н. М. Давыда, Я. Я. Езавітавы, маці  Ефрасінні Зяньковай і іншыя. Пасля вайны Ефрасіння   Зянькова  Героя Савецкага Саюза [1, с.295-297]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Чыгуначная  барацьба 

З першых жа дзён ўварвання ворага пачалася і  ўсё пашыралася барацьба беларускіх партызан і падпольных арганізацый  на яго чыгуначных камунікацыях. 1 ліпеня на арт. Негарэлае быў падарваны  склад з боепрыпасамі і вялікая  колькасць рэек. На працягу ліпеня на лініі Негарэлае-Мінск рэйкі падрываліся шматкроць. На арт. Пагост пад Оршай былі падарваныя стрэлкі і 200 м рэек, на ўсход ад і заходней Воршы - чыгуначныя масты, паўночней таварнай станцыі Орша - четырехпутный мост, на лініі Орша-Смаленск на арт. Краснае - стрэлкі, пуцявыя гаспадарка, мост і ў кіламетры на ўсход ад станцыі разбурана чыгуначнае палатно. 
Спецгруппа К. В. Сидякина ў верасні-снежні толькі на чыгуначным участку Мінск-Орша правяла сем буйных дыверсій, у выніку чаго рух быў спынены на 116 гадзін. Выбухамі было знішчана 5 паравозаў, пашкоджана 95 вагонаў і больш за 600 м шляху. На лініі Орта-Крычаў-Унеча падарвана 6 чыгуначных мастоў. 
Значна ўзмацніліся дыверсіі беларускіх партызан і пад польщиков на жалезных дарогах у перыяд Маскоўскай бітвы. Камандаванне 707-й пяхотнай дывізіі, накіраванай на барацьбу з партызанамі і для аховы дарог, даносіў: «1941/10/04 г. паблізу Рудзенску на ж. в Мінск-Асіповічы сышоў з рэек склад з гаручым ... За 06/09 Кастрычніка 1941 г. на дарогах у тыле групы армій «Цэнтр» было выведзена са строю 10 паравозаў, учынена 9 буйных дыверсій, закрыць рух на 34 гадзіны. Выбух моста на дарозе Гомель-Чарнігаў прыпыніў рух больш чым на 160 гадзін. 1941/10/08 г. на ж.-д. лініі Баранавічы-Асіповічы прыпынены рух на працяглы час. 1941/10/11 г. на ж.-д. ўчастку Мінск-Барысаў - сутыкненне двух цягнікоў. У пачатку лістапада 1941 г. на ж.-д. ўчастку Орша-Смаленск паблізу арт. Осиповна ў выніку выбуху мін былі пушчаныя пад адхон 18 вагонаў. 3 вагоны разгарнула-папярок двухколейного шляху. 6 вагонаў наскочылі адзін на аднаго. Перакручаныя на працягу 100 м ж.-д. шлях і разбітыя вагоны закрылі гэтую важную магістраль амаль на суткі ». 
У ліпені-верасні ў дзённіку Гальдера зробленыя сістэматычныя запісу аб дзеяннях партызан у тыле групы армій «Цэнтр» на чыгуначных камунікацыях менскага кірунку. Гальдэр наракае, што частыя крушэнні цягнікоў перашкаджаюць нармальнаму забеспячэнні войскаў. У запісе ад 26 верасня адзначаецца: «Становішча з забеспячэннем. 6-я армія будзе цалкам забяспечвацца праз районы групы армій "Поўдзень". Прычына - выснова з ладу дарог партызаннамі » 
Занепакоены дзеяннямі партызан начальнік генштаба падчас паездкі на фронт у групу армій «Цэнтр» асоба інтарэсывался забеспячэннем і аховай жалезных дарог ад партызан, 12 лістапада ў Мінску ён заслухаў па гэтым пытанні камандзіра 707-й охранной дывізіі, начальніка жалезных дарог і начальніка паліцыі акругі, 14 лістапада ў Маладзечна - камандзіра ахоўнага палка і неякіх камандзіраў ахоўных батальёнаў. 
Па плане за суткі ў Гомель павінны былі прыбываць 10 эшалонаў. З 22 па 27 лістапада, т. е. за шэсць дзён, замест 60 эшалонаў прыбыло усяго 26, або 42,5%. B цэлым у групу армій «Цэнтр» за 14 дзён пры штосутачна патрэбы ў 31 эшалон прыбывала ў сярэднім па 16 эшалонаў , або 51%. Прычына - разбураечэнне і сутыкненні цягнікоў, разбурэнне шляхоў у выніку дзеяння партызан. 
Ужо ў 1941 г. партызаны захапілі шэраг раёнаў Беларусі і ўтварылі партызанскія краю, якія яны ўтрымлівалі да канца вайны. Гэтыя краю адыгралі вялікую ролю ў арганізацыі і расшырэння партызанскай і падпольнай барацьбы на тэрыторыі рэспублікі. Аднымі з першых такія краю паўсталі на шырокай тэрыторыі на захад ад Дняпра аж да Мінска. Яны бесперапынна ўзмацняліся і пачынаючы з вясны 1942 г. мелі 8 пастаянных аэрадромаў, на каторые садзіліся савецкія самалёты з грузам зброі, боепрыпасаў і вывозілі параненых партызан [5, с.56]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Некаторыя сучасныя пункту гледжання на партызанскі рух у Беларусі

     
 
У апошнія гады нярэдка маюць месца спробы маральнай дыскрымінацыі, дэідэалагізацыі, абразы гонару і годнасьці вядомых усяму свету палітычных дзеячаў - удзельнікаў і арганізатараў антыфашысцкага супраціву, партызанскага руху ў Беларусі, ўкладу ваеначальнікаў, радавых салдат у вызваленне Беларусі, у цэлым ратнага і працоўнага подзвігу ўсяго беларускага народа. 
 
Да якіх толькі выдумкі ні звяртаюцца сённяшнія наваяўленыя «рэвізоры» партызанскага руху! Маўляў, падарвана чыгуначных шляхоў больш, чым іх было ў наяўнасці. Спытаем: «І што тут не так?» Бо партызаны выбухнулі, а немцы аднаўлялі адны і тыя жа шляху шматкроць; больш таго, гітлераўцы вымушаныя былі дастаўляць ў Беларусь шпалы і рэйкі з Польшчы, Балгарыі, Германіі, паколькі пасля партызанскай «работы» яны ператвараліся ў металалом. Ісьціна ў тым, што, як адзначана намі вышэй, не более 1/3 жывой сілы і баявой тэхнікі ворагу ўдавалася дастаўляць да сваёй лініі фронту праз Беларусь. Так, гітлераўскае кіраванне шляхоў паведамленні групы армій «Цэнтр» неаднаразова данос па інстанцыях: «Дзеянні партызан і днём і ўначы канчаткова зрываюць пастаўкі ўзбраення на перагонах Мінск - Жлобін - Гомель; Брэст - Лунінец - Гомель; Жлобін - Магілёў». [10, c .14] 
 
Толькі на другім этапе «рэйкавай вайны» («Канцэрт») восенню 1943 года для вядзення баявых дзеянняў супраць гітлераўцаў было прыцягнута 678 партызанскіх фармаванняў у складзе 120 тыс. байцоў. Было падарвана больш за 90 тыс. рэек, пушчаны пад адхон 1041 эшалон, пабіта 807 паравозаў, знішчана 72 чыгуначных маста, зьнішчаны 32 тыс. і параненыя 19 тыс. акупантаў. Усё гэта, вядома ж, спрыяла вырашэння асноўных задач Савецкага Вярхоўнага галоўнакамандавання, адной з якіх было і больш хуткае вызваленне Беларусі ад фашысцкай паскуддзя. [11, c.99] 
 
Спынімся яшчэ на адным «арыгінальным» меркаванні: Чаму беларускія партызаны былі такімі храбрымі ў бязбожнай, калгаснай, галаднаваты краіне? Гэта - вынік савецкай дрэсіроўкі сялянства голадам, знішчэннем і страхам ў 30-я гады, калі многім ўжо самой жыцця як апошняй уласнасці стала не шкада. Загнаны ў кут сялянства немцы заганялі яшчэ глыбей. Таму беларусы, маўляў, падобна зацкаваны сабаку ці ваўку, у адчаі накінуліся на іх, што і з'явілася крыніцай гераізму рэспублікі-партызанкі. Па-першае, прадваенны тэрмін «савецкай дрэсіроўкі», абмяжоўваўся адным, максімум - двума дзесяцігоддзямі, у той час як беларускае сялянства мае тысячагадовую гісторыю, на працягу якой не раз адстойвала свае землі, праяўляючы пры гэтым уласцівыя яго ментальнасці мужнасць і кемлівасць. Па-другое, лічыць, што беларускія партызаны справакавалі жорсткасць заваёўнікаў - значыць зграшыць супраць ісціны. Дастаткова ўспомніць бамбёжкі, накіраваныя на адыходзяць мірных жыхароў у першыя дні вайны - безабаронных бабулек, маці з дзецьмі ... Яны-то і «адгыркнуцца» не маглі; ўзносячы рукі да пану, прасілі абараніць і адпомсціць за іх пакуты ката. Па-трэцяе, калі б не было партызанскіх фармаванняў, страты беларускага мужчынскага насельніцтва прызыўнога ўзросту былі б больш значнымі (загінулі 44791 партызан), яшчэ больш моладзі было б вывезена ў Германію ў рабства. Партызаны ставілі задачу - выйграць бой, захоўваючы жыцця свае і насельніцтва. Па-чацвёртае, бандыцкай можа быць група марадзёраў, але не ўся партызанская рэспубліка, якая стала адзіным фронтам на барацьбу з ворагам. [10, c.14] 
 
Ісьціна ў тым, што менавіта радавыя жыхары Беларусі, усякі на свой лад, ўключыліся ў барацьбу з захопнікамі. Вяскоўцы памятаюць, як у першыя тыдні вайны доўгімі патокамі ў суправаджэнні нямецкіх салдат з аўчаркамі брылі праз беларускія вёскі калоны змучаных чырвонаармейцаў; часам на іх ахоўнікаў нападалі невялікія групы якія апынуліся ў лясах таварышаў па зброі - і дзесяткі ваеннапалонных беглі разам з імі. Але «супраць сілы не папрэш». І зноў, як гэта бывала ў гісторыі раней, спрацавала ментальнасць беларусаў: зразумеўшы, што ворага адолець можна будзе няхутка, яны сакрэтна ўсталявалі свае «маральныя крытэрыі паводзін», сутнасць якіх у наступным: вораг на чужой, а мы на сваёй тэрыторыі, і мы маем перавагі; калі ворага пакуль нельга перамагчы, яго трэба перахітрыць; ў адзіночку з такім ворагам не справіцца - трэба на яго наваліцца ўсёй дружнай гмахам; выжыць можна толькі дапамагаючы адзін аднаму; нельга пасароміць свой род, вёску, пасёлак, горад; ганебныя асабістага ганьба і здрады нічога не бывае; ні днём, ні ўначы вораг не павінен жыць спакойна; для яго страх, паніка - горш адкрытага бою; фашысцкая гадзіна будзе раздушана; вораг моцны, але перамога будзе за намі, бо Расея і ўвесь Саюз - з намі; з намі Бог, ён бачыць, што не мы, а на нас напалі, і наша справа - правае.[12,c.154] 
 
Яшчэ адзін з дискутируемых ў наш час пытанняў - гэта роля Камуністычнай партыі ў партызанскім руху. ЦК КП (б) Б, нягледзячы на складаны перыяд восені-зімы 1941 г., адсутнасць устойлівай сувязі з акупаванай Беларуссю, усё-такі не страціў кантроль за сітуацыяй. Ужо з вясны 1942 г. праз ўтварылася пралом у лініі фронту - «Віцебскія вароты» - кіраўніцтва рэспублікі мела сувязь з партызанскімі фарміраваннямі, падпольнымі партыйнымі арганізацыямі і фактычна накіроўвала народны супраціў. У 1943 г. ва ўсіх дзесяці абласцях акупаванай рэспублікі дзейнічалі падпольныя абкамы, 168 райкамаў, у партызанскіх фарміраваннях налічвалася больш за 1200 першасных партарганізацый. Кампартыя працягвала заставацца стрыжнем грамадства нават ва ўмовах фашысцкай акупацыі. Яна была той сілай, якая не дазволіла народнаму супраціву спаўзці на ўзровень «партызанкі» у горшым сэнсе гэтага слова, ператварыцца ў некантраляваную анархісцкая сілу, ўпэўненую ў сваёй беспакаранасці па прынцыпе «вайна ўсё спіша». Партыйныя камітэты нястомна змагаліся з негатыўнымі праявамі ў партызанскіх атрадах, строга пыталіся партызанскіх камандзіраў і байцоў за выпадкі парушэння дысцыпліны, баязлівасць і здрада. Як крайняя мера за марадзёрства і гвалт у адносінах да мірным жыхарам прымяняўся расстрэл. У той жа час партыйныя камітэты змагаліся супраць перавышэння камандзірамі сваёй улады, з незаконнымі расстрэламі партызан, мірных жыхароў, савецкіх разведчыкаў, што, на жаль, мела месца ў некаторых партызанскіх брыгадах. 
 
Важнейшай дзейнасцю Камуністычнай партыі на акупіраванай тэрыторыі была ідэалагічная праца. Усе тры гады акупаваная Беларусь з'яўлялася арэнай не толькі ўзброенага, але і ідэалагічнага супрацьстаяння дзвюх сістэм - фашысцкай і савецкай, камуністычнай. Барацьба вялася літаральна за кожнага чалавека. Нямецкай прапагандысцкай машыне, пазапаўнялі Беларусь сваімі выданнямі, а таксама нацыяналістычным калабарацыянісцкага арганізацыям, разгарнуўшыся сваю дзейнасць пад крылом акупантаў, удалося прыцягнуць на свой бок нейкую частку насельніцтва. Сцвярджаць, што калабарацыі ў Беларусі не было, дурное. Гэта з'ява, таксама як і супраціў, было і будзе ў любой вайне, калі захопліваецца чужая тэрыторыя. Асабліва моцнай ідэалагічнай адпрацоўцы падвяргалася моладзь Беларусі.