Ұлт зиялылары Қазақстанда кеңес өкіметі орнауы туралы

« Екіншісінің (Қазан  көтерілісі) түсініксіз болуын оп –  оңай ұғындыруға

болады : қазақтарда капитализм де, таптық жіктелуге де жоқ: тіпті  жеке

меншіктің өзін басқа  халықтардағыдай айдар тағып ажырату қиын ; көптеген пайдалану бұйымдары оларда қауымдық дәулет болып саналады ... Қазақтардың күн көріс жағдайына, таптық жіктелудің жоқтығына және жеке

меншіктік заттарда белгілі  меже болмауына байланысты қазақтар арасында олардың өзіне тән социализм мен коммунизмнің орын алуы қазақ  халқына

әзірше социалистік  қоғамға деген мұқтаждықты қажет еттірмей отыр»[7]. Енді А. Байтұрсыновтың Орынбор комитетіне жолдаған арызына келер болсақ: Төменде біз Қырғыз өлкелік Ревкомының және Бүкілресейлік Орталық атқару комитетінің мүшесі Ахмет Байтұрсыновтың Ресей Коммунистік Партиясы мүшелігіне өту туралы арызын айтып отырмыз.

«Совет өкіметі қырғыздар арасына күшпен таңылуда, мұнда коммунизм мен социализм үшін мүлде орын жоқ дейтін адамдар болған және болып отыр,- деп жазады.» Осы мәселеге қатысты Кеңес Нұрпейісов «Алаш һәм Алашорда» еңбегінде талдау көрсетеді:

Енді А. Байтұрсыновтың пікірін Кеңес Нұрпейісов белгілі  тарихшы- ғалым былайша талдаған: Ресейдің орталық аудандарында большевиктік қозғалыстың қалай өткендігі қазақтарға белгісіз, шет аймақтарда ол барлық жерде зорлау, қиянат жасау және ерекше диктаторлық өкімет билігімен жүргізіледі. Тоқ етерін айтқанда, ол қозғалыс шет аймақтарда көтеріліс емес, барып тұрған анархия болды... Егер бұрын патша чиновниктері аталған адамдар тобы қазақтарды ешбір шектеусіз езіп – жаншыған болса, енді мұндай әрекеттерді большевиктер – коммунистердің атын жамылған адамдар тобы жүргізіліп отыр » дейді [8].

Кеңес Өкіметіне қызмет еткен  Тұрар Рысқұловтың пікірі де жоғары да айтылған зиялылар тұжырымдарымен үндес Т.Рысқұлов 1984 жылы Таңдамалы шығармаларында бастапқыда былай деген: «Егер Түркістан пролетариат құрылысында Кеңес өкіметінен өзгесі келсе, оны толық күйреу күтіп тұр. Біз езіп жаншылған Шығыстың еңбекші халқы өзіміздің қолымыздан Кеңес Өкіметін жібермеуіміз керек. Біз Кеңес Өкіметі билігі идеясын Хиуа мен Бұхара жұмысшыларының арасында таратуға тырысуымыз керек» деп, сонымен қатар «Шығыстағы Қызыл әскер» атты мақаласында «Своеобрана была история борьбы Красной Армии в Туркестане и во всей Средней Азии. Советская власть в Туркестане существует беспрерывно с самого начала Октябрьской революции. Русский пролетариат Туркестана и туземная беднота создали из своих недр сперва Красную гвардию, потом – Красную Армию, которая выдержала небывалую борьбу на всех фронтах Советского Туркестана, когда последный был оторван от Центральной России и предоставлен самому себе.

 Основная заслуга  трудящихся Туркестана и тогдашней  Красной Армии перед всей российской  и мировой революцией заключается в том, что они своей беспримерной борьбой не дали возможности осуществиться плану мировой контрреволюции, преследовавшей цель объединения армии Деникина и Колчака через Туркестан с образованием из последнего их основной военно – стратегической базы против Советской России. С прибытием Красной Армии из Центра окончательно упрочивается Советская власть в Туркестане и ликвидируются всякие остатки туркестанских фронтов за исключением басмаческого движения борьба с которым составляет особую историю деятельности Красной Армии в Средней Азии.... Да здравствует друг угнетенных народов – Красная Армия! Да здравствует революция на Востоке!» - деп мәлімдеді. «Первые шаги Советов В Семиречье» атты 1935 жылы 23 сәуірде жарық  көрген мақаласында: «История революционного движения как в Средней Азии в целом, так и особенно в Семиречье, еще мало изучена. За это время выпущена лишь несколько небольших брошюр и отдельных статей в виде воспоминаний, в частности воспоминания Г. Трофимова. В то же время над искажением ее немало потрудились тройкисты вроде Г. Сафарова и др. В разделах «Семиречье накануне Октября» и «Белоказачья диктатура» кратко описывается общее состояние области накануне Октября и подчеркывается, какой степени достигла классова дифференциация среди всех групп сельского населения. Павильно указывается, что именно в Семиречье наиболее свирепо хозяйничала царская колониальная власть. К 1913 г. у коренного населения было изъято для колнизационных целей около 4 193 520 дес. удобной земли»[9].

Байтұрсынов өз еңбектерінде Кеңес өкіметінің қазақ халқы арасында күшпен таңылып, басқару диктаторлық жүйемен жүргізілуде деп толықтай ашып жазса, ал Тұрар Рысқұлов алғашында Кеңес өкіметін қазақ даласында орнауын позитивті деп бағалау себебі оның ойынша Кеңес өкіметі орнағанда бейбіт өмір сүріп, капитализм шырмауынан шығамыз және пролетариат диктатурасын орнатамыз деп мәлімдеген. Бірақ оның көзқарасының күрт өзгеруіне өзінің қызметі барысында өз көзімен көрген ащы шындықты  көргеннен кейін ол мәлімдемелеріде өзінің қате пікірде болып, Кеңес өкіметінің саясатын қолдамайтынын көрсеткен.

Қорытындылай  келе, Кеңес өкіметі орнау тұсында қазақ арасынан шыққан жарық ұлы тұлғалар өздерінің еңбектерінде қазақ даласында Кеңес өкіметін орнауы бейбіт түрде емес, керісінше күшпен орнағандығын мәлімдеген.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қара А. Мұстафа Шоқай: Өмірі. Күресі. Шығармашылығы. – Алматы.,  2004. 273 – 277б.
2. Шоқай М. Туркестан под властью Советов. – Париж.,1935.
3. Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. – Алматы.,1995. 233-234 бб.
4. Шоқай М. Таңдамалы. – Алматы. – Т.1.- 1998. – 100-101 бб. 
5. Сафаров Г. Колониальная революция. [Опыт Туркестана]. – Москва., 1921.- 75 – 80бб.
6. Ә. Бөкейхан. Таңдамалы ( Избранное) / Гл. ред. Р. Нургалиев. – Алматы., 1995.
7. Байтурсынов А. Революция и киргизы, жизнь национальностей,. 1919. 3 тамыз, №29(37).
8. Нұрпейісов К. Көрсетілген еңбегі. 7б. 
9. Рыскулов Т. Р. Избранные труды. – Алматы.,1984. - 64 – 68; 92-95; 201бб.