Топырақ, топырақтану және топырақ түрлері

     Қазіргі егіншілік жүйесі топырақ құнарлылығын қолдауға, арттыруға бағытталған. Осы  мақсатта топыраққа түрлі тыңайтқыш  қосады, қышқыл топырақты әктейді, өңдеу  процесін механикаландырады, егін егу  айналымын ғылыми тұрғыдан негіздейді, топырақты азотқа байыту үшін ауыспалы бұршақ тұқымдас шөп егуді қолданады.

     Жеді  мелнорациялау шаралары: құрғату, суландыру, эрозияға қарсы шаралар т.б. қолданылады. Топырақ өндіріс құралы ғана емес, еңбек өнімі де болады. Кейбір топырақтардың  өзгертілуі соншалық оларды ерекше типке  бөлуге болады.

     Осыларға  Қырымдағы жүзім өсіруге екі  мың жыл бойы пайдаланып келе жатқан плантаждалған топырақтар, Орта Азияның  ежелгі суармалы жазиралары жатады.

4. Топырақтың  пайдалы қазбаларды іздеудегі  маңызы. 

     Топырақта болып жатқан процестерді зерттеу  гоехимиялық іздеу әдістерін  жетілдіру үшін маңызды. Бұл әдістер  халық шаруашылығының минерал шикізатқа  мұқтаждығына байланысты ерекше мәнге  ие.

     Минерал шикізат жер қойнауының терең  не тайыз тереңдігінде жатқандықтан, ғылымдар геохимиялық әдістерді  дайындап, топырақты зерттеп, пайдалы  қазба кен орнының бар жоғын  анықтайтын арнайы аппараттар ойлап  шығаруда.

     Мысалы, топырақ ауасын зерттеп мұнай-газ  жиналуын, радиоактивті элементтер қорын  анықтауға болады. Осындай іздеу  әдістерін дайындау үшін, топырақта  жүретін процестерді жақсы білу қажет. Сондықтан бұл салада топырақ  танушылар да үлкен қызмет етеді.

     30-жылдарда  геохимиктер металл рудасы кен  орындарының айналасында руда  элементтері шашырап кездесетінін  ашқан. Қай жердің топырағында  осы металл құрамы көптеп кездессе, сол жерде кен орны бар екені  анықталған. Бұл әдіс металлометрия  деп аталады. Бұл әдіс әлем  елдерінде пайдаланылады.

     Көптеген  геологтар экспедициялары металлометриялық сынақтар алып, лабораторияда арнайы анализден өткізіледі. Алынған нәтижелерді  математикалық есептеп, картаға  түсіреді және химиялық элементтің кен  орнын табуға қолданады.

     Металломертиялық  жұмыстарды дұрыс жүргізіп, нәтижесін  қатесіз талдап, түсіну үшін сынақ  алынған топырақтың ерекшелігін  білу керек. Жер қыртысы түзілген химиялық эементтер топырақ профилі  бойынша заңды түрде таралып  орналасады.

     Кейбір  топырақ горизонтында олар жайылып  ағып кетеді не ағып кетеді. Түрлі топырата бұл түрлішеболады. Егер олардың  таралу ауданын сынақты топырақ  профилі құрылысын ескермей қалса, алынған сынақ үлгісінде тек измус горизонтының сынағы кем болады, ал онда кен орнына байланыссыз – ақ металл құрамы жоғары болады.

     Сонымен қатар кен орнына жақын жерден алынған топырақта руда элементтері  сумен шайылып кетіп, сынақта  металл мөлшері аз болуы да мүмкін, нәтижесінде алынған деректер геологтарды  шатастыруы мүмкін.

     Бұдан да анық деректерді топырақтың түрлі  фракциялары мен сығындыларын тадау  кезінде алуға болады. Сіңірілген катион анализін геохимиялық іздеу  үшін пайдалану әрекеті болған.

     Жер қыртысы түзілу процестері топырақтың беткі жыныстарының физика-химиялық қасиеттерін өзгертеді. Сондықтан  аэродром, автомагристраль, теміржолдар  салу үшін инженерлік ізденістер жүргізген  кезде кейбір жер қыртысын түзуші процестердің топырақтың құрылыстық сипаттамасына  әсер етуін бағалау өте үлкен  маңызыға ие болып отыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Қорытынды 

     Тақырыбымды қорыта келе топырақтың адам өмірі  үшін пайдасы өте ерекше. Топырақсыз адам өмір сүру мүмкін емес және де оның құнарлылығына да аса берген жөн. Топырақ құнарлы болса өсімдік  өсіп, өнімді өте көп өлшерде береді. Ал топырақтың құнарлығы аз болса, өсімдік  ауырып одан алынатын түсім де азаяды.

     Топырақтың  құрамында тыңайтқыштың үш түрі болады. Органикалық, минералды және бактериялық  тыңайтқыштар. Оларды кез келген жерге  пайдаланбай топырақта қай түрі жетіспесе соны пайдаланған жөн. Мұның көп пайдасы бар. Топырақ  құнарлығы деп оның табиғи және мәдени өсімдіктердің қалыпты өсуі мен  дамуын қамтамассыз ету қабілетін  айтады. әр табиғат зонасында топырақтың құнарлығы әр түрлі.

     Қара  топырақ - ең құнарлы топырақ. Ол орман  және орманды дала зонаснда орналасқа. Топрақтың құрамы сол жердің табиғатына, яғни, өсімдіктің, жан-жануарлар дүнисіне күннің түсуіне тікелей байланысты. Топырақтың құрамында қара шірік  көп болса, ол құнарлы топырақ  болып саналады. Біздің Атырау облысы шөл және шөлейт зонада орналасқан. Топырағының құнарлығы өте төмен.

     Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев 2003-05 жылыдарды  ауыл жылы деп атады, бұл әрине  ауылшаруашылығын көтеру деген сөз. Қазір жерге де көңіл бөлінуде. Осындай игілікті стер осы жылдан әрі қарай өз жалғасын табады деген  үміттемін. 
 
 
 
 
 
 

     Қолданылған әдебиеттер тізімі: 

1. «Земледение с основами почвовединие и агрохимии»

2. А.М.Лыков,  А. А. Коротко, Т. Г. Громокова

«Земледение с почвоведеним»

3. А.  М. Дурасов, Т. Т. Тазабеков  «Почвы Казахстана»

4. В.  В. Добролький География почвы»

5. Х.  П. Миримонян «Почведение»

6. «Общее  земледения с почвоведеним»

7. М.  Құспанов «Топырақ, өсімдік, тыңайтқыш»

8. Н.  А. Димо «Шөлейт облыстарда»

9. Н.  А. Каинский «Топырақ, оның қасиеттері  және тіршілік» 1959 ж.