Швейцария

 

Жоспар: 
1. Швейцария туралы жалпы мәлімет  
1.1 Климаты 
1.2 Географиялық орны 
2.Әкімшілік бөлінуі

2.1 Экономикасы

2.2 Халқы

3 Швейцария банк жүйесінің ерекшеліктері

3.1Банктік жүйенің швейцариялық стилі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Швейца́рия (нем. Schweiz, фр. Suisse, итал. Svizzera, ромш. Svizra), ресми атауы — Швейцария Конфедерациясы (нем. Schweizerische Eidgenossenschaft, фр. Confédération suisse, итал. Confederazione Svizzera, ромш. Confederaziun svizra) — Орталық Еуропадағы мемлекет. Солтүстігінде Германиямен, батысында Франциямен, оңтүстігінде Италиямен, шығысында Австрия және Лихтенштейнмен шектеседі.

Халқы 7,7 млн. (2008), оның 65%-ы — неміс тілді швейцарлар, 18%-ы — француз тілді швейцарлар, 10%-ы —италиян тілді швейцарлар, 1%-ы — реторомандықтар, т.б. Дінге сенушілердің 50%-ы католиктер, 48%-ы протестанттар.

Астанасы — Берн қаласы. Негізгі қалалары: Цюрих, Женева, Лозанна, Санкт-Галлен, Базель.

Швецария — федеративтік парламенттік республика. Мемлекет басшысы  — Президент, жоғарғы заң шығарушы органы — екі палаталы Федералдық жиналыс (Ұлттық кеңес пен кантондар кеңесі). Мемлекеттік тілі — неміс, француз, италиян тілдері. Ұлттық мейрамы — Конфедерацияның негізі қаланған күн, 1 тамыз (1291).

Швейцария — Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымның, Еуропалық кеңестің (1963) мүшесі. Ақша бірлігі — швейцария франкі.

Табиғаты

Швейцария — таулы ел, көпшілік бөлігі Альпі таулары аумағында орналасқан (ел аум-ның 60%-ын құрайды). Оңтүстігінде Пеннин Альпісі, Лепонтин, Ретийя Альпісі мен Бернин массиві орналасқан. Бұл таулар бір-бірінен жоғарғы Рона мен алдыңғы Рейннің терең көлденең аңғарлары арқылы бөлінген. Негізінен кристалдық жыныстардан қалыптасқан биік, тегіс емес, қармен жабылған таулар терең шатқалдармен бөлшектенген.

Таулардың басында көптеген фирндік алаңдар мен мұздықтар бар (ел аум-ның 10%-ы). Негізгі асулары (Үлкен Сен-Бернар, Симплон, Сен-Готард, Бернина) 2000 м-ден биік орналасқан. Солтүстік пен солтүстік-батысқа қарай Альпі аласара түсіп, мұздықтар сирей бастайды. Альпіден солтүстік-батысқа қарай ел аум-ның 1/3-іне жуығын алып жатқан Швейцария қыраты орналасқан. Ол 1000 — 1200 м-ден 400 м-ге дейін аласарады (Рейн мен Ааре өзендерінің аңғарлары). Мұнда ел халқының басым бөлігі шоғырланған, ірі қалалар мен өнеркәсіп орталықтары орналасқан. Сондай-ақ мұнда ең құнарлы а. ш. жерлер мен жайылымдар бар. Елдің солт.-батысында қатпарлы Юра таулары (Швейцария шегіндегі ең биік жері — Мон-Тендр тауы — 1679 м) жатыр.

Швейцарияның жануарлар  дүниесі адамның шаруашылық қызметінің ықпалын күшті сезініп отыр. Қар құры мен ақ қояндар кең тарағанымен, таулардың жоғ. бөлігіне тән елік, бұғылар мен альпі суырлары сирек кездеседі. Жабайы жануарлар дүниесін қорғау жөнінде көп жұмыстар атқарылуда. Австриямен шекарада орналасқан Швейцария Ұлттық саябағын еліктер мен бұғылар, тауешкі мен түлкі мекендейді, сондай-ақ ақ құр мен жыртқыш құстардың бірнеше түрі кездеседі.

Швейцария - теңiзге шығусыз  ел, аумағы үш табиғи аймаққа жiктеледі:

• Солтүстігіндегі Юра таулары,
• Отралығындағы Швейцария үстірті,
• Оңтүстігінде Швейцарияның 61% жерін алатын Альпі таулары.

Солтүстiк шекарасы Швейцария  Альпiлерiнiң ортасынан басталып Боден көлi мен Рейн бойымен орталығында  бастайтын және шығыс шекарасының  бөлiгiн құрастырған Рейн бойынша  жартылай өтедi. Батыс шекарасы Юра  таулары арқылы өтедi, оңтүстiк - Италиялық  Альпiлер және Женевалық көлі бойымен.

Үстірт ойпатта жатыр, бiрақ оның көп жағы теңiз деңгейiнен 500 метр жағарыда орналасқан. Орманды  жоталардан (1600 м дейін) тұратын жаңа қатпарлы Юра таулары Франция  мен Германия аумағына дейін созылған. Швейцарияның ең биік нүктесі Пеннин Альпісінде орналасқан — Дюфур шыңы (4634 м), ең аласа нүктесі — Лаго-Маджоре өзені — 193 м.

Швейцарияда Еуропаның тұщы судың 6% орналасқан. Ең ірі өзеңдері - Рона, Рейн, Лиммат, Аaре.

Швейцарияның ең ірі он көлі:

• Женева көлі (582,4 км²)
• Боден көлі (539 км²)
• Нёвшатель көлі (217,9 км²)
• Лаго-Маджоре (212,3 км²)
• Фирвальдштет көлі (113,8 км²)
• Цюрих көлі (88,4 км²)
• Лугано (48,8 км²)
• Тун (48,4 км²)
• Бильск көлі (40 км²)
• Цугск көлі (38 км²)

Әкімшілік бөлінуі

Толық мақаласы: Швейцарияның әкімшілік бөлінуі

 

Вале

Тичино

Граубюнден

Женева

Во

Нёвшатель

Юра

Берн

Тургау

Цюрих

Аргау

Люцерн

Золотурн

Базель-Ланд

Шаффхаузен

Ури

Швиц

Гларус

Санкт-Галлен

AI

AR

Обвальден

Нидвальден

Цуг

Фрибур

Базель-Штадт

Франция

Италия

Лихтен.

Австрия

Германия

Граубюнден шығыс кантонындағы, Сент ауылындағы қысқы көрініс

Швейцария — 26 кантоннан (20 кантон және 6 жартылай кантон) тұратын федеративтік республика.

Кантон	Ең ірі қаласы	Ауымағы, мың. км²
Цюрих (Zürich)	Цюрих (Zürich)	1,7
Берн (Bern)	Берн (Bern)	5,9
Люцерн (Luzern)	Люцерн (Luzern)	1,5
Ури (Uri)	Альтдорф (Altdorf)	1,1
Швиц (Schwyz)	Швиц (Schwyz)	0,9
Обвальден (Obwalden)	Зарнен (Sarnen)	0,5
Нидвальден (Nidwalden)	Штанс (Stans)	0,3
Гларус (Glarus)	Гларус (Glarus)	0,7
Цуг (Zug)	Цуг (Zug)	0,2
Фрибур (Fribourg)	Фрибур (Fribourg)	1,7
Золотурн (Solothurn)	Золотурн (Solothurn)	0,8
Базель-Штадт (Basel-Stadt)	Базель (Basel)	0,04
Базель-Ланд (Basel-Land)	Листаль (Liestal)	0,4
Шаффхаузен (Schaffhausen)	Шаффхаузен (Schaffhausen)	0,3
Аппенцелль  — Ауссерроден (Appenzell-Ausserrhoden)	Херизау (Herisau)	0,2
Аппенцелль  — Иннерроден (Appenzell-Innerrhoden)	Аппенцелль (Appenzell)	0,2
Санкт-Галлен (St. Gallen)	Санкт-Галлен (St. Gallen)	2,0
Граубюнден (Graubunden)	Кур (Chur)	7,1
Аргау (Aargau)	Арау (Aarau)	1,4
Тургау (Thurgau)	Фрауэнфельд (Frauenfeld)	1,0
Тичино (Ticino)	Беллинцона (Bellinzona)	2,8
Во (фр. Vaud)	Лозанна (фр. Lausanne)	3,2
Вале (Valais)	Сьон (Sion)	5,2
Нёвшатель (фр. Neuchâtel)	Нёвшатель (фр. Neuchâtel)	0,8
Женева (фр. Genève)	Женева (фр. Genève)	0,3
Юра (фр. Jura)1	Делемон (Delemont), нем. Дельсберг (Delsberg)	0,8

¹ 1979 жылы құрылған.

 

 

 

Еcкі Швейцариялық Конфедерациясы.1291 жылдан (көк сұр) 16 ғ. дейін (ал күрең) және оның бірлестіктері (көк)

Швейцарияны ежелгі заманда  мекендеген адамдардың көптеген қоныстары  сақталған (Драхенлох, Бирзек, т.б. палеолиттік үңгірлер, мезолиттік қоныстар, сырғауылды құрылыстар, т.б.). Швецария тұрғындары жөніндегі алғашқы жазбаша деректер б.з.б. 2 ғ-ға жатады. Бұл кезде Ш-ның көпшілік бөлігін кельттердің гельвет, шығысын рет тайпалары мекендеді. Б.з.б. 58 жылы Бибракт түбінде гельветтерді Г.Ю. Цезарь әскері талқандап, Римге тәуелді федераттарға айналдырды. Кейінірек б.з.б. 15 ж. рет тайпалары да Рим империясына толық бағындырылды. 5 ғасырда ел аумағын алеманн, бургунд, остгот тайпалары басып алды. 7 ғасырда Швейцария жері франктер корольдігінің бір бөлігіне айналып, жергілікті тұрғындар христиан дінін қабылдады.

Федеральдік чартер.1291 жылы

10 — 11 ғасырларда Швейцария  “Қасиетті Рим империясының” құрамында болды. 13 ғасырда Габсбургтер Орталығы Еуропаны Италиямен байланыстыратын тау асуларын бақылап отырған “тау кантондарын” (Швиц, Ури, Төм. Унтервальден) өздеріне толық бағындырмақ болды. Габсбургтермен күрес қызған кезде 1291 жылы тамызда бұл кантондар Швейцария одағының (конфедерациясының) негізін қалаған “мәңгілік одақ” құрды. 1315 жылы Моргартен түбіндегі шайқаста австриялықтарды жеңу нәтижесінде Швейцария конфедерациясы өз тәуелсіздігін сақтап қалды. 1499 жылы Ш. “Қасиетті Рим империясынан” толық тәуелсіздік алды, бұл 1648 жылы Вестфаль бейбіт келісімінде ресми түрде бекітілді.

16 ғасырда елдің экон. жағынан дамыған қалаларында Ж.Кальвин, У.Цвингли бастаған Реформация орталықтары пайда болды. 1798 жылы ел аумағына француздардың баса-көктеп кіруі нәтижесінде Швейцарияда Гельветия қуыршақ республикасы құрылды. Н.Бонопарттың жеңілуіне байланысты 1814 жылы Швейцария егеменді кантондардың тәуелсіз конфедерациясына айналды. 1815 жылы Вена конгресі Швейцарияның “Мәңгілік бейтараптығын” жариялады (ел соғыстарға қатысудан, әскери одақтарға еніп келісім жасасудан, өз аумағын кеңейтуден бас тарту жөнінде мәлімдеме жасады). Вена конгресінде Ш-ның қазіргі шекарасы да анықталды. 1848 жылы қабылданған конституция бойынша Швейцария астанасы Берн қаласы болған біртұтас конфедерац. мемлекетке айналды. 1- және 2-дүниежүзілік соғыстарда Швейцария өзінің бейтараптығын сақтады. 20 ғ-дың 2-жартысында Еуропа елдерінің саяси және экон. интеграциясы барысында Швейцарияның рөлі біршама артты. Дегенмен, 1986 жылғы референдумның нәтижесінде халық Швейцарияның БҰҰ-ға кіру ұсынысына өз келісімін бермеді. 2-дүниежүз. соғыстан кейінгі кезеңде ел көптеген халықар. ұйымдардың жұмысына белсене қатыса отырып, бейтараптық саясатты ұстап келеді. 1991 жылы желтоқсанда Швейцария Конфедерациясы Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігін таныды. 1992 жылы Қазақстан мен Швейцария арасында дипломаттық қарым-қатынас орнатылды (ноталар алмастырылды). 1996 жылы Бернде Швецариядағы Қазақстан Республикасының, 1993 жылы [[Алматы|Алматыдаъъ Швейцария Конфедерациясының консулдық агенттігі ашылды (1999 жылы Бас консулдық болып қайта құрылды).

Экономикасы

The Omega Speedmaster, Швецариялық сағат^[1]

Швейцария — жоғары дамыған өнеркәсібі мен өнімді ауыл шаруашылығы бар мемлекет. Швейцария дүние жүзінде капиталды шеттен тартудан алғашқы орындардың бірін иемденеді, дүние жүзіндегі ең ірі қаржы орталықтарының бірі саналады. Щвейцария банкілерінің сейфтерінде дүние жүзіндегі ең дамыған елдердің, барлық құнды қағаздарының жартысы жатыр. өнеркәсібі жоғары сапалы, қымбат және ғылым жетістіктерін қажет ететін өнімдер шығаруға маманданған. Ел экономикасында ірі трансұлттық монополиялар үстемдік жағдайға ие. Щвейцария туризм мен өз аумағы арқылы өткізілетін транзиттік жүктерден көп пайда табады. Өнеркәсібі сырттан әкелінетін шикізаттарға тәуелді және дайын өнімдерді экспорттауға бейімделген. Жетекші салалары — машина жасау мен металл өң-деу, химия, тамақ өнеркәсіптері. Машина жасауда ұсталық-престеу жабдықтарын, дәлдігі жоғары металл өңдеу станоктарын (оларды шығару мен экспорттау бойынша Щвейцария дүние жүзіндегі жетекші орындардың бірін иемденеді, өнімнің 80%-ына жуығы сыртқа шығарылады), дәл өлшеу аспаптарын (күрделі медициналық аппараттар, дәл таразылар, оптик. аспаптар, т.б.), сағаттар (дүниежүз. өндірістің жартысынан көбі, өнімнің 95%-ы экспортталады) шығару неғұрлым жоғары дамыған. Щвейцария тоқыма (тоқу, иіру, тігін машиналары, дүниежүз. экспорттың 1/5-і), полиграф. (баспахана машиналары, түптеу станоктары, т.б.; өнімнің 90%-ы экспортталады), тамақ, сағат өнеркәсібі үшін құрал-жабдықтар өндіру мен экспорттау жөнінде дүние жүзіндегі ең алдыңғы орындардың бірін иеленеді. Ш-ның компьютерлер мен оларды бағдарламалық қамтамасыз ету өндірісіндегі, күзеттік (видеобақылау, банкноттар мен бағалы қағаздарды қорғау жүйелері) және орау құрал-жабдықтарын, егін жинау техникасын, құрылыс саймандарын өндіру салалары да жақсы дамыған.

Үлкен Цюрих облысы 1.5 млн адамдардың және 150-ден астам компаниялардың үйі.^[2]

Химия өнеркәсібінде дәрі-дәрмектер (дүние жүзінде 2-орын, өнімінің 90%-ы  — витаминдер, дәрілік құралдар, тазалық бұйымдары экспортталады; “Роше” мен “Сандос” фирмалары фармацевтевтикалық трансұлттық корпорациялардың алғашқы бестігіне кіреді), агрохимикаттар (дүние жүзінде 1-орын), тағамдарға иістік және дәмдік қоспалар, парфюмерлік бұйымдар, тоқыма өнеркәсібі үшін бояғыштар, химиялық талшықтар мен пластмассалар шығару да неғұрлым жоғары дамыған.

Швейцариялық ірімшіктер, шоколад, кофе, балалар тағамдары, қоюлатылған  сүт, тағамдық концентраттар (“Нестле” концерні дүние жүзінде нидерландық “Юнилеверден” кейін 2-орын алады) бүкіл дүние жүзіне танымал өнімдер болып есептеледі.

Тоқыма (өнімінің 50%-ына жуығы  экспортталады), тігін, аяқ-киім өнеркәсібі дамыған.

Жылына 57,2 млрд. кВт/сағ электр қуаты өндіріледі (негізінен СЭС-терде, 4 АЭС жұмыс істейді). Темір жолдарының барлығы электрлендірілген, ең биіктегі т. ж. бекеті теңіз деңгейінен 4000 м-ден жоғары орналасқан.

Ауыл шаруашылық — жоғары өнімді, ел сұранысының -ін бөлігін  қанағаттандырады. Ауыл шаруашылық мақсаттары үшін ел аум-ның 11%-ы пайдаланылады. Жетекші сала — мал өсіру (а. ш. өнімдерінің -ін бөлігін береді), оның ішінде сүтті ірі қара (симменталь және швиц тұқымдары) мал өсіріледі. Негізгі дәнді дақылдар: бидай (бүкіл  жыртылатын жердің жартысынан көбіне егіледі), қара бидай, жүгері, сұлы. Сондай-ақ қант қызылшасы, картоп, азықтық шөптер мен тамыржемістілер өсіріледі. Жүзім, жеміс-жидек өсіру де дамыған.

Швейцарияда жылына 12,5 млн-дай  турист демалады. Мейманханалық іс, сонымен бірге арнаулы мейрамханалық  құрал-жабдықтар шығару жоғары дамыған. Швейцариядағы ұлттық табыстың жан  басына шаққандағы жылдық мөлшері 53.400 АҚШ долларына тең (2005).

Сыртқа машина жасау мен  металл өңдеу өнімдерін, сағаттар, дәрі-дәрмек және химия өнеркәсібі өнімдерін, азық-түлік, жоғары дәлдіктегі аспаптар, тоқыма тауарларын, киім-кешек шығарады. Импортын ауыр машина жасау өнімдері, автомобильдер, ауыл шаруашылық мен орман өнеркәсібінің  өнімдері, құрылыс материалдары, минералдық отын, химия өнеркәсібі өнімдері, тоқыма мен киім-кешек құрайды.

Негізгі сауда серіктестері: Германия, Франция, Италия, Ұлыбритания мен Еуро Одақтың басқа да елдері, АҚШ, Жапония.

Швецария Қазақстанның Батыс Еуропадағы ең ірі сыртқы сауда серіктесі болып табылады. Оның үлесіне Қазақстанның еур. елдермен жүргізілетін сауда айналысының 11%-ына жуығы тиеді. Қазақстан мен Ш. арасындағы сауда айналымы 2005 ж. 5710,6 млн. долл-ды құрады. Қазақстанда бүгінгі күнге дейін швейцариялық капиталдың қатысуымен 108 компания тіркелген.

Халқы

Швейцария халық санының  динамикасы (1970 жылдан 2005 жылға дейін). Халық саны: мың адам.

 

Швейцарияның халық саны - 7.7 млн адам. Оның ішінде 3,8 млн ер адамдар және 3,9 млн әйелдер.

Тұрғындардың жас шамасына байланысты құрылымы:

0-14 жас: 15, 8%

15-64 жас: 68, 2%

65 жастан үлкенi: 16%

Тұрғынның орташа жас шамасы

орташасы: 40, 7

еркектер: 39, 6

әйелдер: 41, 7

 ҰЖТ, экономикалық өсудiң екпiндерi, басқа статистикалық көрсеткiштер көлем

Валюта	Швейцариялық франк
Халықаралық ұйымдар	ДСҰ, МВФ,букіләлемдік  банк, ОЭСР
ВВП(атаулы) [1]	491,3 млрд. долларов  АҚШ
ВВП по ППС[1]	317,6 млрд долларов АҚШ
ҰЖТ өсу қарқыны [1]	3,1 %
ҰЖТ бойынша  әр адамға шаққанда ПОҚ [1]	41 257 долларов АҚШ
ҰЖТ секторларға [1]	Ауыл шаруашылық1,5% Өнеркәсіп34%   Көрсетiлетiн қызметтер саласы 64,5%
Экономикалық тұрғыдан белсендi халық	3 950 000
Секторлар бойынша жұмыспен қамтылған халық	Ауыл шаруашылық 4,6%   Өнеркәсіп 26,3%; Көрсетілген қызметтер саласы 69,1%
Жұмыссыздық деңгейі	3,8%
Инфляция екпіні	1,2
Экспорт	172,7 млрд долл.(2008год)
Импорт	212,8млрд долл. (2008 год)
Негізгі экспорт мақалалары	Химия өнімі33,4%, машина жасау электроник20,9%, сағат және зергелік бұйымдар 17,2%, металл өнімі 7,5%, аулы шаруашылық өнімі 3,6%
Негізгі импорта мақалалары	Химия өнімі21,4%, машина жасау және элоктроника18,2%, металл өнімі 9,6%, көлігі құралдар 8,9%,сағат және зергелік бұйымдар 7,1%
Бастаушы нарықтық экспорта[2]	Германия 20,3%, АҚШ 9,7%, Италия 8,8%, Франция 8,3%, Англия5,1%
Бастаушы нарықтық  импорта[2]	Германия 32,6%, Италия 10,7%, Франция 9,5%, АҚШ 5,8%, Нидерланды 4,6%