Өрт сөндіру

Сол сияқты тиін «рационында» бүлдірген, қарақат, итмұрын жемістері мен  саңырауқұлақтр болады.

Таудың  субальпі және альпі  белдеулерінде  суыр да  мекендейді. Бірақ бұл кемірушінің саны аз. Суыр  қоныстнған шаңда қызыл шақылдақ немесе  түйеқұлақта тіршілік етеді. Шақылдақ тышқанның бір ерекшелігі-ол мұнда ін қазбай, өзінің ұясын жас қуыстарына немесе тас астына салады. Зерттеулерге  қарағанда, бір ұяда тіршілік ететін 5-6 түйеқұмақ 10-20 килограмға дейін қысқа азығын жинап алады. Сол азық қорын пайдалану арқылы бұл  тышқандар қыстан аман шығады. Әрі қыс айларында бұлар бағалы аңдар-сусар, құндыз-аң қалақтардың негізгі  қоректері болып табылады.

Қорықтың  жабайы алма мен өрік  бақтарында  қарақас жиі кездеседі. Осы қоныста  бұл аң жақсы өнім –(өсуге) өсіп, жақын учаскелерге жарап, жылдан-жылға  молайып келеді.

Қорықтық  шөлді  өңірінде кездесетін аңның  бірі-қарақұйрық. Онда –бұл тұрақты  аң  мекендеуге  жарамды 7 мың гектардай  жер бар. Табиғаттағы  қорғаудың  халықаралық «Қызыл кітабына» енген  бұл аңның қорық территориясында  сананың өспей отыруының басты  себебі-олар  қорықпен  көршілес  жерлерге кетіп қалады да, онда  браноньерлерге оңай олжа болады. Сондай-ақ, қорғауға алынған қорықтың шөлді бөлігінде  жабайы  мысық түрі-сабаншы кездеседі. Саны  мардымсыз ғана.

Құстар  мен аңдардан басқа Іле Алатауының етегінде  кездесетін қалқантұмсық жылан тау жоталарының күнегей  беткейін ала отырып, 2000-200 метрге  дейінгі биіктікке өрмелеп шығады. Көбіне жастар арасында  ұшырасып қалады. Қорықта «Алтай кесірткесі» деп аталатын  кішкентай кесіртке .....альпі  белдеуіне  дейін таралған. Қосмекенділер өкілінен мұнда  шөл бақа мен жасыл  құрбақа  таралған.

Сол сияқты Алматы қорығында омыртқасыз жәндіктердің  алуан түрлері тіршілік етеді. Олардың  да пайдалы және зиянды түрлері бар. Пайдалы  жәндіктерден жабайы араны, құмырсқа түрлерін атауға болады.

Жалпы алғанда  Алматы қорығының  жануарлар дүниесі  әр алуан. Жан –жануарлар-табиғат көркі, ел дәулеті екендігін , оларды қорғау  керектігін түсінеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

Өзендері мен көлдері

Бұлттардың  астында және одан жоғары Іле Алатауы  шыңдарының мәңгі қарсы шағылысады. Олар көптеген шақырымға созылып  жатыр. Жіңішке  аңғарылады қар қалың  қабаты  алып мұздарға  айналған. Олардың ұзындығы 8 километрге жетеді. Осы «қатып қалған өзендерден» суы  тіс қарықтырар бұлақтар бастау алады: төмен қарай тастан-тасқа секіріп, ырғи –ырғып, олар тұс-тұсынан  бір  арнаға тоғыса келе Іле Алатауыныңсолтүстік  беткейінен  жазыққа жол жортқан  өзен құрайды. Биік таудың қары мен  мұзының суынан тау  етегіндегі егістік  алқаптар, бау-бақшалар шөл  қандырады.

Қорық тауында  бірқатар ірі  өзендердің су алабы  орналасқан: бұлар Талғар, Есік өзендері, ал қорықтық оңтүстік бөлігінде-Шелек  өзені. Осы жерден көптеген кішкене  өзендер мен бұлақтар да басстау  алады.

Өзен  суының  негізгі қоры мұз бен  қар еріген кезде  құралады. Олардың  жаңбыр суымен  қоректенуі 10% қана. Сондықтан да өзен суы тек көктемде  ғана емес. Мұз  жаппай еритін жаз  айларында да  мол болады. Өзен  суы жылылығын  ыстық  шілдеде де 10-15 градустан аспайды.

Тау өзені  долы келеді. Жауын ұзақ жауғанда су тау өзенінің ернеуінен асып, тасты тасқын пайда болады. Олар тне Тянь-Шаньда ғана емес, Альпі тауларында да кездеседі. Бұл-селдер.

Тау өзендеріне мұз бен қар  суынан, жауын суынан басқа жер асты сулары қосылады. Өзендердің  жағасында көп  жағдайда  жарылған жерлерден су  атқылап  тұрады. Бұл су жердің  терең  тектоникалық  жарығынан шығады. Жер асты суының жер  қыртысының терең  қабатымен  түйісуі нәтижесінде жоғары  радиоактивтік  қасиеті бар жылы бұлақтар пайда  болады. Тек Талғар өзінің оң тармағы  бассейінінде ғана жылы  бұлақтардың  кемінде осындай 5 тобы бар. Олар  батыстан шығысқа қарай Іле Алатауы  жоталарының  тарамдарымен өтетін тектоникалық жарылыс бағытымен теңіз бетімен 1600-2000 метр биіктікте орналасқан.

Бұл бұлақтардың  кейбіреулерінің температурасы 26 градус, олардың миниралдылығы (1 метрге 290мг) мен радиоактивтілігі (124эм) де жоғары. Бұлақтардың суы көбінесе сульфат-натрий –калийлі сулар қатарына жатады. Талғардың жылы  бұлақтары өзінің радиоактивтілігі мен бальнеологиялық қасиеттері жағынан Қазақстанныың, мәселен, Рахманов  бұлақтары, Алма-Арасан, Қанан-Арасан сияқты бірқатар белгілі  бұлақтарынан да  жоғары тұр.

Биік  тау  көлдері  қорықта  таудың жоғарғы  шегінде мәңгі  мұздақтарға  таяу жерден кездеседі. Олардың кейбірі  терең (тереңдігі 150 метр, ал диаметрі 500 метрге жетеді) Қорықта 140 мұздық көлдерге су береді. Бұлардың ішіндегі ең ірілері-Тоғызқан. Шоқал, Корженев, Алып, Есіл көшпе мұздары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Іле Алатаудың  төрінде орналасқан  Алматы Қорығының  – табиғат  эталаоны оған адамның  шаруақор  қолы араласпаған табиғат  үлгісі. Алматы   қорығының  негізгі  міндеті – осы өлкедегі  табиғат  байлықтарын қорғап,  оның қорын  молайту. Алматы  қорығында   халық  шаруашылығы  үшін  маңызды зор  шырша  орманы таьу жағдайына  төзімді  қоймбалардың жаңа тұқымдарын  шығаруға негіз болатын  арқар «алтын мүйізді» марал сияқты табиғат байлығының  әр алуан  түрлері қорғанады.

Алматы  қорығының аса бай табиғатын  құстары мен  жануарларын   жоғалып кету қаупі  бар  ақ –  құстарының жойылып кетуіне  жол  бермей оларды ғылыми тұрғыдапн зерттеп, келешек  ұрпаққа осы қаз –  қалпында жеткізіп беру  біздің  міндетіміз.  Ол  үшін  қорық  аумағында  браконьерлікке  жол  бермей  және  экологиялық апараттардың алдын алу  қажет.  Алматы   қорығының өсімдік – жануарлары қорының   көбеюіне жағдайлар  жасалуы керек. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған  әдебиеттер

 

1. Жұмадилов  Ә.  Бекенов А, Қыдырбаева Х «Қазақстан қорықтары»  Алматы, 1980 ж.
2. Зверев М.Д. Проскуреков  М.А.  «Алматы  қорығы» Алматы,  1981 ж.
3. Молдабергенов  А. «Атамекен» Алматы,  1985 ж.
4. Бейсенова Ә, Сашақова А,  Есполов Т, Шілдебаев  Ж. «Эколонгия  және  табиғатты  тиімді пайдалану» Алматы, 2004 ж.
5. Сихымбаев Ә.Ғ. Тастанов Ғ.А. Сихышбаев С.М. Кемилбекова Г.Ә.  «Экология  негіздері және табиғатты қорғаудың қысқаша курсы» Шымкент, 2003 ж.
6. Егізбаев Х.Е. «Қазақстандағы  жануарлар  әлемін  қорғау шаралары» ІІЖаршы – 1998 -1//
7. Сәтімбеков  Р. «Қазақстанның ерекше  қорғалатын аумақтар және  табиғат қорғау» География және табиғат 2005 №1
8. Сәтпаев «Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын  табиғи  аймақтың  қазіргі  жағдайы» Қазақстан  жоғары мектебі 2004 №4
9. Ыбыраймов Н. «Қорықтар – табиғат  қорғаны География және табиғат  2003 № 3
10. Сәтімбекұлы Р. «Ерекше қорғалатын  табиғат аумақтары

 «Атамекен  220 8 наурыз

11. Бейсенов  Ә.С. «Қазақстанның  географиялыө  атласы Алматы 2003 ж.
12. С.С. Махмұтов «Қазақстан қорықтары»  Алматы, 1981 ж.