Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін
ауыл шаруашылығын да түбірімен
қайта құруға тура келді. 1929 жылы
Н.И. Вавилов осы елге жасаған
сапарынан кейін өзінің «Пять
контингентов» дейтін кітабында
былай деп жазды: «Жапониядағы
егіншілік өзінің өнімділігімен
таң қалдырады. Орталық және
Оңтүстік Жапонияда жердің әрбір
кішкентай пұштағы жете пайдаланылған».
Әрине, қазір дәстүрлі шаруашылықтағы
өнімді еңбек әлі сақталып
отыр. 40-жылдардың аяғындағы аграрлық
реформадан кейін помещиктік
жер иеленушілік жойылып, жер
шаруалардың меншігіне берілді
де, негізгі өнім өндірушілер
фермерлер болып шықты.
Ауыл шаруашылығының
құрылымы да өзгерді. Жапония
әрқашан да таза егінші ел
болатын. Егістік жердің тең
жартысын алып жататын күріш
бұрынғысынша дәнді дақылдардың
ішіндегі жапондардың негізгі
наны болып қала берді. Бау
– бақшамен айналысу, мүйізді
ірі қара мал (сиыр), шошқа, құс
өсіру жақсы дамыды. Жапондардың
тамақтану рационы еуропалық
және американдық рационға жақындай
түсті.
Жапондық
шаруашылықтың тағы бір дәстүрлі
саласы – балықшылық. Балық аулау
жөнінде Жапония алғашқы орындардың
бірінде тұр. Елде 3 мыңнан астам
балық аулау аймағы бар. Теңіз
жағалауының жануарлар дүниесі
мол және әр алуан болуы
тек балықшылық қан емес, теңіз
өнімдерін дайындауды дамытуға
да мүмкіндік берді. Балық пен
теңіз өнімдері жапондардың азықтық
рационында үлкен орын алады.
Сондай-ақ онда інжу-маржан кәсібі
дамыған.
Жапонияда
өзен қатынасы мен құбыр тартудан
басқа көлік түрлерінің бәре
де жақсы дамыған. Өзінің көлік-жол
торабы бойынша бұл ел Батыс
Еуропа елдерін еске түсіреді,
бірақ жүк, әсіресе жолаушылар
тасымалдауда олардың кез келгенінен
асып түседі. Ал, жолаушылар тасымалдайтын
темір жолдарының молдығы жөнінен
дүние жүзінде бірінші орын
алады. Жапония сондай-ақ аса
ірі және ең жаңа теңіз сауда
кемелеріне ие болып отыр. Олар
кеңінен қолданылады және өзінің
¾ салмағындай жүк көтеріп
жүзетін «арзан көлік».
Жапония шаруашылығының
аса маңызды ерекшелігі – оның халықаралық
экономикалық байланысқа айрықша кеңінен
тартылуында. Елдің нашар қамтамасыз
етілуі - өз отыны мен шикізатының жетіспеуінде,
сондықтан оның 9/10 бөлігін сырттан алады.
Екінші жағынан, елдің экономикасы дайын
өнімдерді экспорттауға төтенше тәуелді.
Жапония белсенді сауда балансына ие.
Дүние жүзінің көптеген елдері жапон фотоаппараты,
бейне үнтаспалары, калькуляторы, сағатың
автомобилі мен мотоциклін сатып алады.
Жапония – барлық Азия – Тынық мұхит аймағы
елдерінің басты сауда серігі. Жапон бизнесмендерінің
айтатын сөзі – «сауда жасау немесе өлу».
Соңғы кезде бұл ел тауар экспорттаудан
капатал экспорттауға көбірек ойысып
барады. Жапондық тікелей инвестиция негізінен
Солтүстік Америкаға, Еуропаға, Азияның
басқа да елдеріне бағытталған.
Шаруашылығының
жер аумақтық құрылымы: екі «жақты»
ел. Жапония «алдыңғы» және «артқы»
(немесе «күнгей» және «теріскей»)
дейтін мүлде әр басқа екі
бөліктің өзара сәйкестенуімен
ерекшеленеді. Жапонияның «алдыңғы
бетін» ең алдымен Хонсю аралының
жағалау – ойпаты бойынша өтетін
аса кең емес (15-65 км) Тынық мұхит
белдеуі құрайды. Бұл белдеу
– елдің әлеуметтік – экономикалық
кіндігі. Басты өндірістік аудандар
Токио, Осаки, Нагой, Китакюсю,
шикізат пен отынды импорттауға
сүйенетін ЖЭС пен АЭС –
тің, металлургиялық, мұнай өндейтін
және химиялық комбинаттардың, машина
жасау завоттарының басым бөлігі
осы арала орналасқан. Құрылыс
аландарының жетіспеуі салдарынан
көптеген, оның ішінде аса ірі
кәсіпорындар бүкіл жағалауды
бойлай созылып жатқан теңізден
«жаулап алынған» учаскелерге
салынған.
Тынық мұхит
белдеуі Жапонияның өнеркәсіп
белдеуі деген атқа ие болды,
бірақ бұл мүлде осылай деп
кесіп айтуға келмейді. Оның маңында
өнімді ауыл шаруашылығының көптеген
басты аудандары, басты-басты
көлік магистральдары және елдің
аса маңызды аймақтары орналасқан.
Жапонияның негізгі көлік қатынасының
күретамырын бүкіл Тынық мұхит белдеуін
ұзынынан басып өтетін «Синкансен» жүрдек
темір жол магистралі құрайды.
Жапонияның
«а р т қ ы б ө л
і н г і н», ең алдымен
шеткі аймақ деп аталатын таулы
– орманды Хонсю құрайды. Бұл
жерде ағаш дайындалады, мал
өсіріледі. Мұнда, әсіресе курорттық
демалыс пен туризм жақсы дамыған.
Жапонияда адамдардың «орын ауыстыруға
құмарлығы» сонша – үлкендер
де, мектеп оқушылары да көпшілік
болып туристік сапармен бір
жерден екінші жерге үздіксіз
ағылып жатады. Соңғы кезде Жапонияның
мемлекеттік аймақтық саясаты
бұл экологиялық жағынан таза
шеткі аймақты игеруге қатты
мән беріп отыр. Тынық мұхит
белдеуінің жүгін жеңілдету мақсатымен
барлық технополистердің жартысы
– ғылым мен ғылым тікелей
қатысатын өндірістердің жаңа
орталықтары шеткі зона – Хонсю
аралында құрылуда. Таяу уақытқа
дейін шеткері қалып келген
Хоккайдо аралын игеру дүние
жүзіндегі ең ұзын Сейкан темір
жол туннелін салуға мүмкіндік
береді. Алайда, тұтастай алғандағы
жер аумағының сәйкессіздіктері
баяу шешілуде.