Алматы - Жетісу маржаны

Алматыны қала құрылысы тұрғысынан дамытудың қажетті шарттары төмендегілер:

халықтың денсаулығына елеулі қауіп төндіретін экологиялық қатерлі аймақтарды жою;

күшті техногенді ауыртпалыққа ұшыраған аумақтарды санациялау, реабилитациялау, қайта ұйымдастыру бойынша іс-шараларды іске асыру (рұқсат етілмеген қоқыс төгу аумақтары, магистральды көшелер бойындағы газдылығы мен шуы мол аймақтар және с.с.);

жоғары экологиялық қауіптің ошағы болып отырған өндірістерді жою; экологиялық таза қалдығы аз және қалдықсыз технологияны, лас сусыз өндіріс циклын ендіру, өнеркәсіп, энергетика, қала шаруашылығы нысандарын заманауи газды тазартатын, шаң ұстағыш және су тазартқыш жабдықтармен 100% жабдықтау;

сығымдалған және нығыздалған газбен жұмыс істейтін автомобильдер санын арттыру есебінен қолданыстағы мотор майларының түрлерінің құрылымын өзгерту;

ауыз судың сапа стандарттарының сақталуын және өндірістік және коммуналдық ағын сулары және жер үсті ағындарын тазартуды қамтамасыз ету;

үздіксіз қозғалатын автомагистралдар салу;

негізінен жүк көліктері және басқа да көліктер жүретін айналма автомагистральдер салу;

өндірістік және қатты тұрмыстық қалдықтарды толықтай қайта өңдеу және залалсыздандыру.

Тарихи-мәдени мұраны сақтауға және регенерацияға қойылатын талаптар

Алматы қала құрылысы тұрғысынан дамытудың негізгі бағыттары қаладағы тарихи-мәдени мұраны сақтауға және регенерациялауға қойылатын төмендегідей талаптардың орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:

қала құрылысы және архитектуралық құралдармен қаланың бүкіл тарихи табиғи-ландшафты, жобалау, композициялық, археологиялық және орталық негізін сақтау, анықтау және мән беру мәселелерін қамтамасыз ету. Бұған бедердің тарихи белгілері, қалалық және табиғи ландшаф, көшелердің тарихи желілері, алаңдар мен кварталдар, қала құрылысы ансамблдерін салудың тарихи жүйесі, көрнекі доминант, қала кеңістігін көз алдыңа келтіретін аймақтарға мән беру, жылжымайтын мәдени ескеткіштер, құрылыстар мен көріктендірудің тарихи сипаты кіреді;

өзінің тарихи сипаттарын барынша толығырақ сақтаған көшелер мен кварталдарға «қорғалатын аумақ» мәртебесін беру;

аумақтағы жылжымайтын мәдени ескерткіштер аймақтары үшін олардың шекарасын анықтайтын құқықтық қала құрылысы регламенттерін және көрсетілген аумақтар мен аймақтар шекараларында қала құрылысы қызметін реттеу режимін орнату және сақтау;

тарихи табиғи ландшафты қорғау аймақтары үшін көрсетілген аймақтар шекараларын анықтайтын құқықтық қала құрылысы регламенттерін және осы шекаралар шегінде осындай ландшафтардың көрнекі келбетін қорғауды және қолайлы жағдайды қамтамасыз ететін қала құрылысы қызметін реттейтін режимдер орнату және сақтау;

жылжымайтын мәдениет ескерткіштерін реставрациялау және қалпына келтіру, анықтау, есепке алу, жылжымайтын мәдениет ескерткіштерін паспорттау бойынша жұмыс көлемін ұлғайту.

Табиғи кешен аумағын сақтау мен дамытудың негізгі бағыттары

Алматының табиғи кешені негізінен табиғатты қорғау, рекреациялық, сауықтыру және ландшафт түзуші және қаланың табиғи-ландшафты нобайын түзуші функцияларды орындайтын өсімдіктер мен (немесе) су нысандарынан тұратын аумақтар жиынтығын білдіреді. Табиғи кешен аумағына мыналар жатады: табиғи аумақтар – орман және орман бағы массивтері (Баум бағы), табиғи өзендер мен бұлақтардың құрылыс жүргізілмеген жазықтары; көгалдандырылған аумақтар – парктер, бақтар, гүлзарлар мен скверлер, бақ-парк өнері және ландшафтылық архитектура ескерткіштері, сондай-ақ тұрғын үйлердің көгалдандырылған аумақтары, қоғамдық, өндірістік және коммуналдық мақсаттағы нысандар; резервтік аумақтар – бұзылған және табиғи аумақтарды қалпына келтіру және қайта құру үшін, жаңа көгалдандырылған аумақтар жасау үшін резервтелген аумақтар.

Табиғи кешен аумақтарын сақтау мен дамытудың негізгі бағыттары төмендегілерді көздейді:

Алматы қаласының, қала маңындағы аймақтың және Алматы агломерациясының табиғи кешенінің тұтастығын сақтау;

әртүрлі сатылы деңгейдегі рекеациялық аймақты қалыптастыру;

жобалауды экологиялау және табиғи кешеннің нақты аумақтарын ұстап тұру; табиғи кешен аумағы алаңдарын 4-тен 14,2 мың га-ға дейін ұлғайту.

Аумақты архитектуралық-жоспарлауды ұйымдастыру

Бас жоспарда қаланы бұдан ары дамыту қала ішіндегі аумақтарды қарқынды пайдалана отырып, қала шегін қамтиды.

Қала аумақты дамуын негізгі жоспарлау бойлықтары бойындағы бос аумақтарды игеру есебінен алады: батыс, шығыс, солтүстік және оңтүстік бағыттарда (тау етегі – табиғи кешен).

Бас жоспарда жаңа тұрғын үй құрылысын көп қабатты, сол сияқты аз қабатты үйлер салу арқылы жүргізуі көзделген. Көп қабатты үйлер дәстүрлі түрде батыс бағытта Райымбек даңғылы мен Төле би көшесі аралығындағы аумақта, Абай даңғылы бойымен, сондай-ақ қаланың оңтүстік бөлігіндегі «Самалда» жүргізіле береді және қаланың орталық бөлігінде іріктеп реконстукциялау есебінен жүреді.

Қаланың негізгі магистралдарын қалыптастыру мақсатында жол өткелдері мен әртүрлі деңгейде автокөпірлер салу, негізгі қала құрылысы тораптарын дамыту Сейфуллин, Достық, Райымбек, Абай, Төле би даңғылдары, Жансүгіров, Жандосов, Шемякин, Солтүстік жартылай шеңбер, Фурманов көшелері бойындағы аз қабатты тұрғын үй қорын сүруді көздейді және т.б. Аз қабатты үйлер құрылысы солтүстік-батыс бағытта Рысқұлов даңғылының солтүстік аумағында Қарғалы және Боралдай өзендерінің аралығында, шығысында – Шемякин көшесі мен Кіші Алматы өзені аралығында, «КазПАС» солтүстік тоғаны аумағында, солтүстігінде – Бірінші май мұнай базасы ауданында, сондай-ақ басталған құрылыстың аяқталуы қажет аз қабатты үйлер салынған аудандарда дамиды.

Қаланың перспективті жоспарлау құрылымын қалыптастырудың негізі табиғи-экологиялық және көлік каркасы болып табылады. Табиғи-экологиялық каркас қала арқылы меридиан бағытымен ағып өтетін тау өзендерін, парктерді, скверлерді, бульварларды және басқа да қала «өкпесі» болып отырған көгалдандырылған аумақтарды қалыптастырады.

Сыртқы ортаны оның қаладағы элементтерімен жалғайтын негізгі табиғи шек бойынша (Ақсай, Есентай және Қарғалы, Үлкен және Кіші Алматы және т.б.) кең көгалдандырылған алаңдар құрылады.

Жалпы экологиялық каркастың құрылымы тау-жазық және жазықтағы ауа ағындарын циркуляциясын өткізу үшін меридианды және көлбеу бағытта өзара айқасатын көгалды дәліздерден тұратын ірі ұялы сетканы білдіреді. Жазықтағы желді өткізу үшін дәліздердің функциясын гүлзарлар, бульварлар, ҮАӨ бойындағы рекреациялдық аймақ болып табылатын кең бағыттағы демалыс аймақтары өзіне алады.

Қаланың урбандалған каркасының келесі элементі көлік магистарлі жүйесі болып табылады. Бас жоспар қолданыстағыларға қосымша көлбеу және енді магистарльдар, айналма автомобиль жолдарын, көлік құралдарына сервистік қызмет көрсету желілерін, автокөпірлер, жол өткелдерін, эстакадалар және т.б. салу арқылы қаланың көлік құрылымын дамытуды және жетілдіруді көздейді. Көше-жол желілерін дамыту негізіне қалалық біртұтас жүрдек жолдар жүйесін және қалалық маңызы бар магистралдар салу алынған. Соңғысын қозғалысы үздіксіз және реттелетін магстральдарға айналдыру көзделген.

Қала орталығынан көліктердің транзиттік ағынын сейілту үшін бас жоспарда қаланың негізгі жерлері мен оның орталық бөлігін орап үздіксіз қозғалыс жасауға мүмкіндік беретін шеңбер жолдар жүйесі көзделген.

Қала аумағын сыртқы транзиттік ағыннан оқшаулауды Үлкен Алматы Шеңберлі Автожолы (ҮАША) қамтамасыз етеді. Ол қаланы шығысында - Талғар трассасынан үлкен жартылай шеңбер жасай отырып, ал батысында – Жандосов көшесіне дейін орап өтеді.

Қала атмосферасын жақсарту мақсатында Бас жоспарда көше-жол желісін жетілдіу, метрополитенді енгізу, электр көліктер үлесін ұлғайту, автосервис желісін дамыту және т.б. көзделген.

Қаланың бұдан арғы өсуі жалпы қала орталығы жүйесінің тармақталуымен қоса жүреді. Қаланың негізгі өсу бағыттары бойынша ірі көлік тораптарында Бас жоспар қаланың негізгі орталығының қосалқы орталықтарын ұйымдастыруды көздейді.

Қаланың батыс бағытта өсуіне орай Қарғалы өзені бойымен және Абай даңғылы бойымен өтетін болашақ қалалық магистраль қиылысында жалпы қалалық орталықтың көп функциялы қосалқы орталығы болады. Қаланың солтүстік бағытында орталықты қалыптастырушы Алматы-1 теміржол вокзалы маңындағы алаң болып табылады.

Орталық ядроның үшінші қосалқы орталығы қаланың шығыс бөлігінде Құлжа және Талғар трассаларының қиылысында «Ежелгі Алмату» туристік кешені ретінде ұйымдастырылады.

Орталық ядрода тарихи қалыптасқан жобалау және архитектуралық-кеңістіктік құрылымды, құрылыстың тарихи типтері құрылымын сақтау және дамыту, жаяу жүргіншілер гүлзарлары, бульварлар, алаңдар жүйесін қалыптастыру, тарихи табиғи-ландшафты қаңқаның жоғалған элементтерін қайта жасау көзделген.

Бас жоспарда тарихи-мәдени қорды тарихи және археологиялық ескерткіштер базасында ары қарай сақтау, мәдени-танымдық орталықтар: «Ұлттық-этнографиялық» (Боралдайдағы сақ қорғандары ауданында) және Ұлы Жібек жолының бас трассасы – Құлжа трассасында «Ежелгі Алмату» орталықтарын құру бойынша іс-шаралар жүргізу ұсынылған.

Қоғамдық аумақтарды дамытудың негізгі бағыттары

Қызмет көрсету, мәдениет, бос уақыт, туризм. білім беру саласында, әкімшілік және іскерлік салада функциялар мен жұмыс орынларының негізгі бөлігін шоғырландыратын қоғамдық аумақтар қала аумағының урбандалған каркасының функционалдық және архитектуралық-кеңістіктік негізін құрайды.

Қоғамдық аумақтарды дамытудың негізгі бағыттары мыналарды көздейді: жалпы қалалық қоғамдық орталықтар аумағының біртұтас жүйесін дамыту, ірі тұрғын үй массивтеріне көп функционалды қызмет көрсету орталықтарының желісін дамыту.

Жалпықалалық қоғамдық орталықтар аумағының біртұтас жүйесін дамыту мыналарды көздейді:

осы жүйенің 1,15-тен 2,60 га-ға дейін аумақтық өсуі, қоғамдық құрылыс қоры алаңын 2,5 есе ұлайту – жалпы алаңы 3,21-ден 7,94 млн. шаршы м-ге дейін ұлғайту, оның ішінде әлеуметтік-кепілдік деңгейін 2,7 есе – жалпы алаңы 1,53-тен 4,06 млн. шаршы м-ге дейін және қалалық деңгейді 2,3 есе – жалпы алаңы 1,68-ден 3,88 млн. шаршы м-ге дейін.

билік органдарының, шет мемлекеттер өкілдіктерінің, дипломатиялық өкілдіктерінің нысандарын орналастыратын арнайы аймақтар қалыптастыру;

қаланың орталық аудандарының өкілдік, мәдени, бос уақыт фукциясын дамыту;

қаланың орталық бөлігіндегі қоғамдық аумақтарды (орталықтар, тораптар, көп функционалды аймақтар) және орталықтан тысқары бөлікті қарқынды дамыту, іскерлік, әкімшілік және сауда саласында жұмыс орындары функциясының негізгі тобын және көлік ағындарын шоғырландыру;

көлік тораптары және адам аяғы көп баратын тарихи және орталық белдеудегі табиғи парктер және перифериялық аудандар қалыптастырған қаланың урбандалған және табиғи аясындағы түйісу аймақтарында рекреациялық, спорттық, бос уақыт, мәдени орталықтарын қарқынды дамыту.

Жергілікті көп функциялы орталықтарды дамыту қаланың шеткері аймақтарындағы тұрғын үй массивтерінде осы аудандардың тұрғындары үшін барынша жайлы, оның ішінде жаяу бара алатын толыққанды сауда-саттық әлеуметтік инфрақұрылымдар мен жаппай сұраныстағы демалыс орындарын, көпшілікке арналған жұмыс орындарын құру мақсатын көздейді.

Алматы қаласының аумағын қала құрылысы тұрғысынан аймаққа бөлу

Алматы қаласын дамытудың Бас жоспарында аумақты қала құрылысы тұрғысынан аймақтарға бөлу «қала құрылысы» 2.07.01-89 ҚНжЕ-не және ҚР ҚНжЕ Б.1-7-97-ге сәйкес белгіленеді. Бас жоспар қала құрылысы кадастрлық сектор аумағы деңгейінде функционалдық пайдалануға (функционалдық мақсаты) қойылатын талаптарды белгілейді. Қала құрылысы кадастрлық секторы Алматының аумағын құрайды. Бұл магистральды көшелердің қызыл сызықтарын, табиғи кешен аумағының шекарасын, өзге де шекараларды есере отырып, қаланың шекара бірліктерімен шектелген. Алматының қала аумағы шектерінде 400-дей қала құрылысы кадастрлық секторы бар. Олардың орташа алаңы 60- 70 га болады.

Қала құрылысы кадастрлық секторының функционалдық мақсаты өз шегінде тұрғын үй, қоғамдық, өндірістік, табиғи нысандар учаскелері алаңдарының рұқсат етілген ара қатынасын белгілейді.

Қала құрылысы кадастрлық секторларында аумақтардың функционалдық мақсатын белгілеу Алматы қаласын қала құрылысы тұрғысынан дамыту мақсатына, талаптарына және негізгі бағыттарына сәйкес қала құрылысы қызметін жүзеге асыру кезінде қала аумағын пайдалануды қамтамасыз етудің заңды құралы болып табылады.

Қала құрылысы кадастрлық секторларында аумақтардың функционалдық мақсатын белгілеу қала құрылысы және жер учаскелерін пайдалану саласында шешімдер қабылдау кезінде билік органдары үшін міндетті болып табылады. Қала құрылысы кадастрлық секторында белгіленген функционалдық мақсатқа қайшы келетін қала құрылысы қызметі «Қала құрылысы» 2.01-89 ҚНжЕ-мен тыйым салынады.

Бас жоспар аясында қала құрылысы кадастрлық секторларында аумақтардың функционалдық мақсаты Алматы аумағын функционалдық аймаққа бөлудің Бас сұлбасымен белгіленеді.

Бас функционалдық аймақтарға бөлу сұлбасы Алматыны қала құрылысы тұрғысынан дамытудың негізгі бағыттарында және Бірінші кезектегі қала құрылысы шаралары бағдарламасында көзделген қала аумағын пайдалануға енгізілген өзгерістерді заңдық жағынан бекітеді.

Бас сұлба аумақты функционалдық пайдаланудың төмендегідей негізгі үрдістерін бейнелейді:

қаланың табиғи мақсаттағы аумақтарының және тұрғын үй аумақтарының үлесін бір мезгілде өндірістік аумақтарды қысқарта отырып ұлғайту;

қоғамдық мақсаттағы аумақтарды қарқынды ұлғайту;

арнайы мамандандырылған аумақтар үлесін қысқартып, функционалдық мақсаты аралас аумақтар үлесін ұлғайту.

4. Көлік инфрақұрылымын дамыту

Қала атмосферасын негізгі ластаушы көздер көлік (зиянды заттардың барлығының 80%-ға жуығы) болып табылады. Сондықтан, бас жоспарда жол-көше желілерін жақсарту, метрополитенді енгізу, электр көліктер үлесін арттыру, қозғалмалы құрамды жетілдіру, жанармай құю бекеттері мен техникалық қызмет көрсету желілерін оңтайлы дамыту ұсынылады.