Тыпізаваныя сінтаксічныя гутарковыя канструкцыі

Дыялог, як правіла, будуецца па сваіх асобых правілах. Першая рэпліка з’яўляецца поўным сказам, астатнія часцей—няпоўныя: яны як бы “нанізваюцца” на першую, поўную, рэпліку. У мастацкім тэксце эліптычныя канструкцыі ствараюць стылёвы эфект дынамічнасці і лаканізму:

“What time do you leave work?”

“Eighteen thirty.”

“Where can we meet?”

“Victory Square, near the monument.”

“It’s full of telescreens.”

“It doesn’t matter if there’s a crowd.”

“Any signal?”

“No. And don’t look at me.”

“What time?”

“Nineteen hours.”

“All right.”

3. Асаблівай увагі заслугоўваюць камунікатывы, якія шырока прадстаўлены ў творы Дж.Оруэла “1984”. У адпаведнасці са сваім значэннем яны вельмі разнастайныя: эксплікуюць ацэнку выказвання, згоду ці нязгоду з суразмоўцам, згоду ці нязгоду выканаць пэўную просьбу, а таксама эмацыянальныя аспекты паводзін моўцы.

Найбольш шырока ў творы “1984” ужываюцца словы-камунікатывы са значэннем:

—сцвярджэння: такія адзінкі змяшчаюць дадатны адказ на пытанне, утрымліваюць згоду з суразмоўцам, пэўны ці няпэўны эмацыянальна афарбаваны ці стылёва нейтральны станоўчы адказ на тое, пра што гаворыцца, выражаюць ацэнку:

“You are prepared to give your lives?”

“Yes.”

“You are prepared to commit murder?”

“Yes.”

“To betray your country to foreign powers?”

“Yes.”

“By the way, Smith old boy, I suppose you haven’t got any razor blades you can let me have?”

“Not one,” said Winston. “I’ve been using the same blade for six weeks myself.”

“Ah, well—just thought I’d ask you, old boy.”

“What happened to the man?” said Winston.

“Ah, that I couldn’t say, of course. But I wouldn’t be altogether surprised if—” Parsons made the motion of aiming a rifle, and clicked his tongue for the explosion.

“Good,” said Syme abstractedly, without looking up from his strip of paper.

“I know that building,” said Winston finally. “It’s a ruin now. It’s in the middle of the street outside the Palace of Justice.”

“That’s right. Outside the Law Courts.”

“’Yes,’ I says to ‘er, ‘That’s all very well,’ I says. ‘But if you’d been in my place you’d of done the same as what I done.’ ”

“Ah,” said the other, “that’s jest it. That’s jest where it is.”

—адмаўлення: адмоўныя камунікатывы змяшчаюць адмоўны адказ на пастаўленае пытанне або перадаюць нязгоду моўцы з тым, пра што гаворыцца; адмаўленне чаго-небудзь:

“You are prepared, the two of you, to separate and never see one another again?”

“No!” broke in Julia.

“You’re hurt?” he said.

“It’s nothing. My arm. It’ll be all right in a second.”

Акрамя разгледжаных адзінак, сустракаюцца і пытальныя камунікатывы:

“It’s all off,” she murmured as soon as she judged it safe to speak. “Tomorrow, I mean.”

“What?”

“Tomorrow afternoon. I can’t come.”

“Why not?”

Словамі-камунікатывамі таксама выражаецца падзяка, развітанне, напрыклад:

“It’s nothing,” she repeated shortly. “I only gave my wrist a bit of a bang. Thanks!”

“Then good-by, my love, good-by!”

“Good-by!”

4. Перабівы фраз перадаюць спантанны характар гутаркі і паказваюць на асаблівасці працякання размовы, іншы раз—на эмацыянальнасць, паспешнасць, нястрыманасць, бесцырымоннасць пэўнай асобы:

“What I really wanted to know was this,” he said. “Do you feel that you have more freedom now than you had in those days? Are you treated more like a human being? In the old days, the rich people, the people at the top—”

“The ‘Ouse of Lords,” put in the old man reminiscently.

“The House of Lords, if you like.”

“What time do they cut the lights off at your flats?”

“Twenty-three at the hostel. But you have to get in earlier than that, because—Hi! Get out, you filthy brute!”

“What was it?” he said in surprise.

“A rat. There’s a hole down there.”

Часта суразмоўца перабівае таго, хто гаворыць ад нежадання слухаць ці каб наўмысна накіраваць размову на іншую тэму, напрыклад:

“Can’t you bleeding well listen to what I say? I tell you no number ending in seven ain’t won for over fourteen months!”

“Yes it ‘as, then!”

“No, it ‘as not! Back ‘ome I got the ‘ole lot of ‘em for over two years wrote down on a piece of paper. I takes ‘em down reg’lar as the clock. An’ I tell you, no number ending in seven—”

“Yes, a seven ‘as won! Four oh seven, it ended in. It were in February—second week in February.”

“February your grandmother! I got it all down in black and white. An’ I tell you, no number—”

“Oh, pack it in! said the third man.

5. Для спантаннага гутарковага маўлення характэрны і незавершаныя рэплікі. Незавершаныя канструкцыі выяўляюць сваю спецыфіку ў першую чаргу ў сувязі з наяўнасцю структурнага абрыву, парушэння непарэўнасці сінтаксічных сувязей:

“It’s the children,” said Mrs. Parsons, casting a half-apprehensive glance at the door. “They haven’t been out today. And of course—”

She had a habit of breaking off her sentences in the middle.

“Have you got a spanner?” said Winston, fiddling with the nut on the angle-joint.

“A spanner,” said Mrs. Parsons, immediately becoming invertebrate. “I don’t know, I’m sure. Perhaps the children—”

“What happened to the man?” said Winston.

“Ah, that I couldn’t say, of course. But I wouldn’t be altogether surprised if—” Parsons made the motion of aiming a rifle, and clicked his tongue for the explosion.

“Good,” said Syme abstractedly, without looking up from his strip of paper.

“I dreamt—” he began, and stopped short. It was too complex to be put into words.

Камунікатыўная дастатковасць незавершаных сінтаксічных структур праяўляецца ва ўмовах дыялогу: моўца, як правіла, упэўнены, што яго слухаюць і разумеюць без лішніх слоў.

6. Для адлюстравання натуральнага, спантаннага маўлення Дж.Оруэл выкарыстоўвае сказы са звароткам, так званыя вакатывы. Вакатывы называюць асобу, а значыць выконваюць кантактную ролю:

“There, comrades! that’s how I want to see you doing it. Watch me again.”

“By the way, Smith old boy, I suppose you haven’t got any razor blades you can let me have?”

“Not one,” said Winston. “I’ve been using the same blade for six weeks myself.”

“You knew this, Winston,” said O’Brien. “Don’t deceive yourself. You did know it—you have always known it.”

Сярод вакатываў сустракаюцца імёны, словы, што абазначаюць роднасныя, сяброўскія адносіны:

“How did you find that out?”

“I expect I’m better at finding things out than you are, dear.”

“And now I must go,” she said as soon as he had mastered his instructions. “Have I got any twigs in my hair? Are you sure? Then good-by, my love,     good-by!”

“Beg pardon, dearie,” she said. “I wouldn’t ‘a sat on you, only the buggers put me there.”

“Dearest! You’ve gone quite pale. What’s the matter?”

“Of all horrors in the world—a rat!”

Паколькі дыялогі ў мастацкім творы будуюцца так, каб моўныя хады персанажаў былі максімальна набліжаны да рэальных камунікатыўных зносін, пісьменнік са шматлікіх сінтаксічных сродкаў выкарыстоўвае ўласцівыя гутарковай мове пытальныя, клічныя, эмацыянальна-экспрэсіўныя сказы і інш.

7. У адрозненне ад таго, хто піша, той, хто ўключаны ў дыялог, як правіла, мае суразмоўцу і ўвесь час бачыць, як яго разумеюць, якая пры гэтым рэакцыя адрасата на сказанае. Таму натуральна, што пры размове ўзнікаюць пытанні і перапытванні. Пытальныя рэплікі—важная прыкмета дыялогу:

“Where was St. Martin’s?” said Winston.

“St. Martin’s? That’s still standing. It’s in Victory Square, alongside the picture gallery.”

“I didn’t want to say anything in the lane. There’s always the chance of one of those swine recognizing your voice. We’re all right here.”

He still had not the courage to approach her. “We’re all right here?” he repeated stupidly.

“It’s the Golden Country—almost,” he murmured.

“The Golden Country?”

“It’s nothing, really. A landscape I’ve seen sometimes in a dream.”

“Do you know,” he said, “that until this moment I believed I had murdered my mother?”

“Why did you murder her?” said Julia, almost asleep.

“I didn’t murder her. Not physically.”

8. Ярка выражаны эмацыянальна-экспрэсіўны характар выказвання адлюстроўваюць наступныя сінтаксічныя канструкцыі:

—пабуджальныя сказы, якія перадаюць розныя волевыяўленні гаворачай асобы. Гэта, як правіла, загад, патрабаванне, просьба, напрыклад:

“Up with your hands!” yelled a savage voice.

“Stand easy!” barked the instructress, a little more genially.

“Steamer!” he yelled. “Look out, guv’nor! Bang over ’ead! Lay down quick!”

“Don’t go on!” said Winston, with his eyes tightly shut.

“Smith!” yelled a voice from the telescreen. “6079 Smith W! Hands out of pockets in the cells!”

—сказы-клішэ: клішыраваныя рэплікі ўзнікаюць у выніку аўтаматызму маўлення ва ўмовах тых сітуацый, якія часта паўтараюцца:

“ ‘Ark at ‘im! Calls ‘isself a barman and don’t know what a pint is! Why, a pint’s the ‘alf of a quart, and there’s four quarts to the gallon. ‘Ave to teach you the A, B, C next.”

Эмацыянальна-экспрэсіўная, волевыяўленчая насычанасць адзначаных рэплік дазваляе выразна адлюстраваць на пісьме лаканізм і дынаміку неафіцыйнага маўлення, падкрэсліць спантанны, бытавы характар гутарковай камунікацыі.

Такім чынам, у рамане Дж.Оруэла “1984” знайшлі шырокае адлюстраванне сінтаксічныя адзінкі, якія найбольш істотна перадаюць рысы жывой гутарковай камунікацыі. Яны эквівалентныя тым, што ўжываюцца ў вусным гутарковым маўленні і, як правіла, выкарыстоўваюцца пісьменнікамі ў мастацкіх творах пры стылізацыі мовы персанажаў: а) няпоўныя сказы, эліптычныя сказы, парцэляваныя канструкцыі; б) камунікатывы, вакатывы; в) перабівы, незавершаныя выказванні, перапытванні.

2.3 Параўнанне асаблівасцей сінтаксісу твораў М. Зарэцкага і рамана Дж. Оруэла “1984”

Сінтаксічныя  асаблівасці  гутарковай  мовы, як адзначалася вышэй,   даволі спецыфічныя. Гэта звязана з тым, што гутарковае маўленне часта выкарыстоўваецца ў такіх умовах, як непасрэднасць моўных зносін, непадрыхтаванасць да выказвання, таму што вусна-гутарковае маўленне спантаннае, ствараецца экспромтам.

Гутарковыя сінтаксічныя адзінкі ў літаратурна-мастацкіх творах М.Зарэцкага і рамане Дж.Оруэла “1984” прадстаўлены даволі шырока. Трэба адзначыць, што яны структурна эквівалентныя гутарковым канструкцыям у сучасным вусным маўленні, бо і тым, і гэтым уласціва свабода як у структурным афармленні моўных адзінак, так і ў выкарыстанні іх у выглядзе гатовых сродкаў. У літаратурна-мастацкіх творах прааналізаваныя маўленча-структурныя адзінкі набываюць функцыянальную разнастайнасць, ствараючы гутарковую экспрэсію і выступаючы сродкам моўнай індывідуалізацыі дзейных асоб. Разам з тым канструкцыі гутарковага маўлення, якія ўжываюцца ў мастацкіх дыялогах М.Зарэцкага маюць адрозненне ад канструкцый, якія выкарыстоўваюцца ў рамане Дж.Оруэла.

Разгледзім іх больш падрабязна ў наступнай табліцы.