Валюталық реттеу мәселелері

1. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi осы Заңның 4-тарауында көзделген валюталық операцияларға лицензиялар бередi.

2. Валюталық операцияларға  қатысушы резидент шоты ашылғанға  дейiн немесе тараптардың бiрi  шарт бойынша мiндеттемелердi орындауды  бастағанға дейiн не осы Заңның 20-бабы 5-тармағының екiншi бөлiгiнде, 7-тармағында және 25-бабы 3-тармағының 2) тармақшасында көрсетiлген мерзiм өткен күннен бастап күнтiзбелiк отыз күн iшiнде лицензия алуға өтiнiш жасауға мiндеттi.

3. Резиденттер лицензия  алу үшiн Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкiне, "Лицензиялау туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгiленген құжаттардан басқа осы Заңның 10-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 1)-8), 10) тармақшаларында көзделген құжаттарды Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiсiнде белгiленген шарттармен және тәртiппен ұсынады.  
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi ұсынылған құжаттарда сiлтеме жасалған құжаттарды қосымша сұратуға құқылы.

4. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi нормативтiк құқықтық  актiде:  
1) осы Заңның 22-бабының 3-тармағына сәйкес лицензиялануға тиiс валюталық операциялардың көлемдерiне қатысты талаптарды;

2) осы Заңның 22-бабының 2-тармағына сәйкес лицензиялануға тиiс операцияларды резидент-клиенттiң тапсырмасы бойынша оның мүддесiне және оның есебiнен резидент еместiң жүргiзуi көзделетiн, ол тiркелген мемлекеттiң заңнамасы бойынша бағалы қағаздар нарығындағы кәсiби қызметтi жүзеге асыруға құқығы бар резидент пен резидент емес арасындағы мәмiле шарттарына қатысты талаптарды;

3) осы Заңның 25-бабына сәйкес лицензиялануға тиiс операциялар бойынша уәкiлеттi банктердегi шоттар арқылы валюталық операцияларды жүзеге асыруға мүмкiндiктiң жоқтығына негiздеме ұсынудың талаптарын белгiлейдi.

5. Лицензия беруден бас  тарту үшiн мыналар негiз болып табылады:

1) осы Заңға сәйкес көзделген құжаттарды не өзге де ақпаратты ұсынбау;

2) жүргiзiлетiн операцияның Қазақстан Республикасының заңнамасына сай келмеуi;

3) жүргiзiлетiн валюталық  операцияның және (немесе) өтiнiш  берушiнiң осы Заңға сәйкес белгiленген талаптарға сай келмеуi;

4) осы Заңның 22 және 25-баптарына сәйкес лицензиялануға тиiс валюталық операцияларға қатысты салықтық берешектiң, бюджет қаражатының, үкiметтiк сыртқы қарыздардың есебiнен берiлген кредиттер бойынша және мемлекеттiк кепiлдiктердi орындауға байланысты туындаған талаптар бойынша мерзiмi өткен берешектiң болуы;

5) Қазақстан Республикасының  заңнамалық актiлерiнде көзделген өзге де негiздер.  
Өтiнiш берушiге лицензия беруден бас тартылған жағдайда, бас тарту себептерi көрсетiле отырып, жазбаша нысанда дәлелдi жауап берiледi.

6. Қазақстан Республикасы  Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық  актiсiнде лицензиялануға тиiс валюталық операциялардың ең аз сомасы, сондай-ақ берiлген лицензияға сәйкес валюталық операция бойынша ақпарат ұсынудың нысандары мен тәртiбi белгiленедi.

8-бап. Валюталық  операцияларды тiркеу

1. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi осы Заңның 4-тарауында аталған валюталық операцияларды тiркеудi жүзеге асырады.

2. Тiркеу режимi валюталық шартты тiркеудi және тiркелген валюталық шарт бойынша резиденттiң кейiннен мәлiметтер беруiн қамтиды.

3. Валюталық операцияға  қатысушы резидент тараптардың  бiрi валюталық шарт бойынша  мiндеттемелерiн орындауды бастағанға  дейiн не осы Заңның 20-бабының 7-тармағында және 23-бабының 2-тармағында аталған мерзiм өткен күннен бастап күнтiзбелiк отыз күн iшiнде, ал осы Заңның 25-бабының 5-тармағында көзделген жағдайларда шот бойынша операциялар жүргiзiле басталғанға дейiн тiркелуге өтiнiш беруге мiндеттi.

4. Резиденттер валюталық  операцияларды тiркеу үшiн Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкiне  осы Заңның 10-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 1)-4), 6), 7), 10) тармақшаларында көзделген құжаттарды Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiсiнде белгiленген шарттармен және тәртiппен тапсырады.  
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi ұсынылған құжаттарда сiлтеме жасалған құжаттарды қосымша сұратуға құқылы.

5. Резидент құжаттардың  толық топтамасын тапсырған күннен  бастап он жұмыс күнi iшiнде тiркеу жүзеге асырылады.  
Валюталық шартты тiркеген кезде өтiнiш берушiге белгiленген үлгiдегi құжат - тiркеу куәлiгi берiледi.

6. Тiркеуден бас тарту мынадай жағдайларда жүзеге асырылады:

1) дұрыс емес ақпарат  ұсыну не осы Заңға сәйкес көзделген ақпаратты ұсынбау;

2) жүргiзiлетiн операцияның Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес келмеуi.

7. Қазақстан Республикасы  Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiсiнде тiркелуге тиiс мәмiленiң ең аз сомасы және тiркеу тәртiбiнiң ерекше жағдайлары белгiленедi.

9-бап. Валюталық  операциялар туралы хабарлама

1. Хабарлама режимi валюталық  операцияларға қатысушы резиденттердiң және (немесе) уәкiлеттi банктердiң, сондай-ақ клиенттердiң тапсырмасы бойынша валюталық операцияларды жүзеге асыратын бағалы қағаздар нарығына кәсiби қатысушылардың Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiне валюталық шарт бойынша белгiленген нысанда ақпарат ұсынуын және жүргiзiлген операциялар мен валюталық шарттың өзгерiстерi туралы кейiннен ақпарат ұсынуын қамтиды.  
Валюталық операцияларға қатысушы резиденттер валюталық шарт жасалғаннан кейiн, бiрақ ол бойынша мiндеттемелердi тараптардың бiрi орындауды бастаған күннен бастап жетi жұмыс күнiнен кешiктiрмей, ал шетелдiк банкте шот ашу кезiнде, осы Заңның 25-бабының 2-тармағында белгiленген мерзiмде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiне хабарлама жасайды. Егер хабарлама тәртiбi валюталық шартқа ол бойынша мiндеттеменi орындау процесiнде қолданылған болса - валюталық шарт бойынша жүзеге асырылатын валюталық операциялар хабарлама жасалуға тиiстi күннен бастап жетi жұмыс күнiнен кешiктiрмей хабарлайды.

2. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi валюталық операцияға қатысушы резидентке одан валюталық шарт туралы ақпарат алған күннен бастап он күннен аспайтын мерзiмде хабарлама туралы растау бередi.

3. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi валюталық операциялардың жасалу мән-жайларын нақтылау мақсатында соның негiзiнде валюталық операциялар жүзеге асырылатын валюталық шартты талап етуге құқылы.

4. Уәкiлеттi банктер және (немесе) бағалы қағаздар нарығының кәсiби қатысушылары хабарлама туралы растау болмаған жағдайда клиенттердiң валюталық операцияларын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiсiнде белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiнe хабарлай отырып жүргiзедi.

10-бап. Лицензия  мен тiркеу куәлiгiн алу үшiн талапетiлетiн құжаттар

Резиденттер валюталық құндылықтарды  пайдалануға байланысты қызметтi жүзеге асыруы қойылатын талаптарға сәйкес, сондай-ақ осы Заңда белгiленген валюталық peттеу режимдерiнiң талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiне мынадай құжаттарды ұсынады:

1) өтiнiш;

2) тiгiлiп, қол қойылып  (жеке және заңды тұлғалар үшiн)  және мөр басылып (заңды тұлғалар үшiн) куәландырылған валюталық шарттың көшiрмесi;

3) жеке басты куәландыратын  құжаттың көшiрмесi (валюталық операцияны жүзеге асыратын жеке тұлғалар үшiн);

4) заңды тұлғаның мемлекеттiк  тiркелгенi туралы куәлiктiң көшiрмесi (заңды тұлғалаp үшiн);

5) құрылтай құжаттарының  нотариатпен куәландырылған көшiрмесi (заңды тұлғалap үшiн);  
6) алып тасталды

7) салық төлеушiнiң мемлекеттiк тiркелгенiн растайтын құжаттың көшiрмесi;

8) өтiнiш берушiнiң талаптарға, оның iшiнде осы Заңда және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген бiлiктiлiк талаптарына сәйкестiгiн растайтын құжаттар;

9) резиденттiң шетел валютасы шотының бар екендiгi туралы банктiң анықтамасы;

10) валюталық шарт бойынша  мiндеттемелердiң туындауын, орындалуын  және тоқтатылуын растайтын құжаттардың  көшiрмесi.  
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi танысу үшiн осы бапта аталған құжаттардың түпнұсқаларын резиденттен сұратуға құқылы.  
Ескерту. 10-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 12.01.2007. N 224 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен.

11-бап. Валюталық  мониторинг

1. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi валюталық мониторингтi Қазақстан Республикасының төлем балансының тұрақтылығын бағалау мақсатында жүзеге асырады.

Валюталық мониторингтiң негiзгi мiндеттерi:

1) валюталық мониторинг  объектiлерi жүзеге асыратын валюталық  операциялар бойынша ақпарат базасын жасау;

2) Қазақстан Республикасы  төлем балансының, сыртқы борышының  және халықаралық инвестициялық  позициясының статистикасын, оларды  талдау мен болжауды жетiлдiру болып табылады.

2. Резидент емес заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында бiр жылдан астам жұмыс iстейтiн филиалдары мен өкiлдiктерi валюталық мониторинг объектiлерi болып табылады, Валюталық мониторинг қолданылатын қызметтiң түрлерiн Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi айқындайды.

3. Валюталық мониторинг  белгiленген есептiлiк нысандарына  сәйкес валюталық мониторинг  объектiлерiнiң резиденттермен және  резидент еместермен iске асыратын  жобалары бойынша олардан ақпарат жинау әдiсiмен жүзеге асырылады.

4. Валюталық мониторинг жүргiзу үшiн есептiлiк мерзiмдерi мен нысандары Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiсiнде белгiленедi.

12-бап. Шет ел  валютасын және ұлттық валютаны  қайтару

1. Резиденттер мәмiле шарттарында көзделген мерзiмде уәкiлеттi банктердегi банк шоттарына:

1) резиденттiң тауарлар (жұмыстар, қызметтер көрсету) экспортына ақы төлеуге алған ұлттық валютаны және шетел валютасын;

2) резидент емес мiндеттемелерiн  орындамаған және (немесе) толық орындамаған жағдайда, резиденттiң тауарлар (жұмыстар, қызметтер көрсету) импорты бойынша есеп айырысуды жүзеге асыруы үшiн резидент еместiң пайдасына аударған ұлттық валютаны және шетел валютасын аударуды қамтамасыз етуге мiндеттi.

2. Резиденттiң тауарлар (жұмыстар, қызметтер көрсету) экспорты, импорты бойынша есеп айырысуды жүзеге асырған кезде уәкiлеттi банктердегi банк шоттарына ұлттық және шетелдiк валютаны аударуы:

1) резидент еместен тартылған  қарыздың шарттарына сәйкес резиденттiң мiндеттемелерiн қамтамасыз етуге арналған шетелдiк банктердегi резиденттiң шоттарына валюта түсiмiн аударған;

2) резиденттiң шет елде ашылған филиалдары мен өкiлдiктерiнiң қызметiн қамтамасыз етуге арналған шетелдiк банктердегi шоттарына валюта түсiмiн аударған жағдайларда талап етiлмейдi.

3. Тауарлар (жұмыстар, қызметтер  көрсету) экспорты, импорты бойынша  есеп айырысуды жүзеге асырған  кезде уәкiлеттi банктердегi шоттарға  ұлттық және шетелдiк валюта  түспеген кезде аудару жөнiндегi мiндеттеме осы Заңға сәйкес:

1) бiркелкi қарсы талапты есепке алу арқылы резидент еместiң мiндеттемелерi тоқтатылған;

2) олардың арасында бұрыннан  бар бастапқы мiндеттеменi сол  тұлғалар арасында өзгеше нысананы  немесе өзгеше орындау тәсiлiн  көздейтiн басқа мiндеттемемен ауыстыру арқылы резидент еместiң мiндеттемелерi тоқтатылған;

3) резидент емеске талап  қою құқығы басқа тұлғаға берiлген;

4) резидент еместiң мiндеттемелердi орындамау тәуекелiн сақтандыру  шарттары бойынша сақтандыру  жағдайы басталған кезде сақтандыру  төлемi алынған жағдайларда iшiнара  немесе толық орындалды деп есептеледi.

4. Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi резиденттердiң қайтару  талаптарын орындауын қамтамасыз  ету мақсатында резиденттердiң  экспорт және импорт жөнiндегi мәмiле паспорттарын ресiмдеудiң  бiрыңғай ережесi мен шарттарын  және экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыру тәртiбiн белгiлейдi.  
Экспорттаушы (импорттаушы) келiсiм-шарт жасасқан күнi баламасы он мың АҚШ долларынан аспайтын сомаға жасалған келiсiм-шарттар бойынша мәмiле паспорты ресiмделмейдi.

5. Резиденттiң уәкiлеттi банктердегi және (немесе) шетелдiк банктердегi өзiнiң шоттарына ұлттық және шетелдiк валютаны аударуын бақылау мақсатында, тауарлардың (жұмыстардың, қызметтер көрсетудiң) экспортын, импортын көздейтiн келiсiм-шартта резидент еместердiң мiндеттемелердi орындау мерзiмi мiндеттi түрде көзделуi тиiс.  
Резиденттердiң валюталық операцияларын жүргiзетiн уәкiлеттi банктер резиденттен шетел валютасын уәкiлеттi банктердегi шоттарға аудару мерзiмдерiн нақтылауды және (немесе) дәл белгiлеудi талап етуге құқылы.  
Мiндеттемелердiң орындалу мерзiмдерi өзгерген жағдайда, уәкiлеттi және (немесе) шетелдiк банктердегi шоттарға шетел валютасын белгiленген мерзiмде аударуға әсерiн тигiзетiн өзге де мән-жайлар туындаған кезде, резиденттер уәкiлеттi банктерге және (немесе) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiне тиiстi негiздеменi және растау құжаттарын ұсына отырып, хабарлауға мiндеттi.  
6. Осы баптың талаптарының орындалуын және валюталық қаражаттың қайтарылмауының негiздiлiгiн бақылауды салық қызметi органдарымен, кеден және құқық қорғау органдарымен, оның iшiнде өзара ақпарат алмасу арқылы бiрлесiп Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi жүзеге асырады.  
 Ескерту. 12-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2008.12.10 N 101-IV (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

 

 

 

                                     Қорытынды

     Сонымен, Валюта(итал. voluta — құн, баға) — тауарлар құнының шамасын өлшеу үшін пайдаланылатын ақша өлшемі. Халықаралық валюталық қаржы операциялары тәжірибесінде ол мынадай мәндерде қолданылады: 1) мемлекеттің ақша өлшемі және оның типі (алтын, күміс, қағаз ақша), мысалы, Қазақстанның ұлттық ақшасы — теңге, Ресейдікі — рубль; 2) шет мемлекеттердің ақшасы; 3) халықаралық (аймақтық) есеп айырысу өлшемі (вексель, чек, банкнот) және төлем құралы. 19 ғ-ға дейін күміс валюта мен биметаллизм кең тарады. 19 ғ-дың басында Ұлыбританияда, 19 ғ-дың 2-жартысынан басқа елдерде алтын валюта енгізілді. Валютаның жалпы дағдарысы кезеңінде (1-дүниежүзілік соғыс кезінде) қағаз валюта кеңінен қолданыла бастады. Алтын мен күміске айырбасталмайтын банкноттар қағаз ақша түрінде болды. Ел экономикасында ауық-ауық инфляция болғанда, қағаз валюта құнсызданып отырды. Мұндай жағдайда кейбір елдер өз валютасының номиналды алтындық баламын тұрақтандыруға тырысады. Көптеген елдерде валюта курсы валюталық шектеу арқылы реттеледі. Валюталар пайдаланылу тәртібіне қарай айырбасталымды (конверсияланатын), ішінара толық айырбасталымды және айырбасталмайтын (томаға тұйық) валюта болып үшке бөлінеді.