Араб және қазақ тілдеріндегі коммерциялық хаттардың түрлері және тілдік сипаты

Сонымен коммерциялық хаттар - бүл мэтін  басқаша айтқанда, грамматикалық  жағынан сауатты үйымдастырылған, семантикалық түрғыдан аяқталған, білгілі  бір нақты коммуникативтік бағыты бар жэне ресми-іскерлік функционалды стильге тэн шығарма (мэтін) болып  табылады.

Қазақ тілінде  аударма негізінде қалыптасып жатқан коммерциялық хаттардың ерекшелігі - атау септігі формасының абсолюттік ерекшелігі, жай сөйлемдердің айрықша  қолданылуы, сүраулы жэне лепті сөйлемдердің кездеспеуін жатқызуға болады.

Коммерциялық  корреспонденция тілі автордың жеке дара индивидулды үлгісінің пайда  болуын жол бермейтін стильдік біркелкілікпен сипатталады. Яғни коммерциялық корреспонденция  жазудың белгілі бір тәртібі  бар. Бүл заңдылық араб тіліне де тэн.

2.4. Араб және қазақ тілдеріндегі  коммерциялық хат алмасу тіліндегі  үлттық мәдени спецификалық ерекшеліктер

Араб    тілінде    эдетте    бірнэрсеге    сену,    сүйену    деп

аударылғанымен  сөзбе-сөз берер мағынасы «то, чему верят; то,

н что опираются» (19, 24).

Құжат - жазбаша іскери қарым-қатынастың негізі. Құжат сонымен қатар іскери әлемнің тууы мен өмір сүруіне қажетті маңызды фактор болып табылады. Ал сол қүжат жазылатын іскерлік қатынас тілінің дамуы мен қызметін мэдениеттік түрғыдан да қарыстыру маңызды болып табылады. Бизнес жүргізуде жалпы үлттық стереотиптердің элементтері өте ерекше маңыздылыққа ие болады, себебі олар экономикалық қарым-

 

 

 

Сол сияқты араб елдерінде іскерін жазба катаздары ана тілімен катар

ағылшын, француз  және басқа тілдер көмегімен жүзеге асады. Бірақ арабтың эдеби тілінде  сауатты қүрылган, өзіндік ерекшеліктері  сақталып жазылган хат араб халқының дэстүріне деген қүрмет деп есептеліп  басқа тілдердегі хаттарга қараганда  табысқа тез жетудің көзі болады.

В.С.Рыбалкин: «1978 жылы Сауд Аравиясы үкіметі барлық шетелдік мекемелердің іскери байланыста міндетті түрде араб тілін қолдануга міндеттеген қаулы қабылдаган. Бүл қаулы негізінде оны бүзган мекеме я, фирма үлкен мөлшерде айыппүл төлеген. Тіпті іскери байланысты үзуге дейін барган» дейді өз еңбегінде (39, 196-197).

Қагида  бойынша араб күжаттарының бірінші  бетінің орта түсында дэстүрлі түрде жазылады.

«Это  формула со строгим порядком следования слов не допускает никаких вставок... Она, как правило, печатается или  пишется в самом начале любого делового письма. Без упоминания этой формулы не обходится ни один рапорт, отчет, доклад, даже военное донесение, не говоря уже о личных письмах. Вряд ли какие-либо другие коранические выражения  могут с ней конкурировать  по частоте своего употребления. Формулу можно найти дажс.на товарных чеках и

разного рода квитанциях!» (47, 17).

Одан төмен қүжаттың атымен қатар  аудармасы «Талап

етілген орынга көрсету үшін» деген штамп  басылады. Штамптың астында мекеменің  аты, адресаттың аты, басқа да реквизиттері жазылады. Реквизитттен соң мәтіннің өзі беріледі.

Қүжаттың  тақырыбы қагида бойынша аль и I артиклімен жазылады. Өйткені ол алдыңгы келісім шарттың (аты-жөні, күні, айы белгілі) жалгасы, белгілі жагдай болып саналады.

А.Потеблянің «Мысль о сравнении языков есть для  языкознания такое же великое  открытие как идея человечества для  истории» деген

 

тану  өте қажет-ақ. Іс қағаздарының лингвистикалық белгілері өте күрделі әрі  нэзік қүбылыс екені баршаға  аян. Ол біріншіден жалпы халықтық тілдің қорын өзіне пайдалану, екіншіден  эдеби тілдің негізін қажетіне пайдалану, үшіншіден тіл нормаларын сақтау оны іріктеу сипатына ие болады, төртіншіден қазіргі қазақ тілінің  сөз байлығын түгелдей қарым-қатынасқа  түсіруіне тікелей байланысты.

Түжырымдай  келгенде, қазақ тілі өзінің заңдық мәртебесіне сай мемлекеттік, қоғамдағы  орнына орай үлтаралық жэне Қазақстан  орналасқан геосаяси кеңістіктегі салмағына  байланысты халықаралық тіл салмағын атқаруы таласссыз ақиқат.

Кіріспе бөлімінде «Араб жэне қазақ тілдеріндегі коммерциялық хат алмасу тілінің  қүрылымдық ерекшеліктері» атты зерттеу  жүмысының өзектілігі, зерттеу нысаны, алдына қойған мақсаты мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, зерттеу эдістері мен қайнаркөздері, зерттеудің теориялық  жэне практикалық мэні мен күндылығы  және жүмыс қүрылымы берілген.

Бірінші тарау «Ресми іс қағаздары стилі - функционалдық стильдің бір тармағы» деп аталады. Ол 4 тармақшаға бөлінген.

«Араб тіліндегі  стиль және функционалды стилдер  үғымы» жэне «Қазақ тіліндегі стиль  жэне функционалды стилдер үғымы» атты бірінші және екінші тараушада араб жэне қазақ тіліндегі стиль, стилистика жэне функционалдық стильдерге осы  салада жазылған ғалымдар мен зерттеушілер еңбектеріне сүйене отырып жалпылама  шолу жасалынды.

«Араб тілінің  ресми іс қағаздары, эпистолярлық стилі» жэне «Қазақ тілінің ресми іс қағаздары, эпистолярлық стилі» атты 3-4 тараушада  араб жэне қазақ әдеби тілдеріндегі функционалдық стильдерінің бір  тармағы болып келетін іс-қағаздар және эпистолярлық стилінің қолданылу, даму түрғысындағы деректерге тоқталдық.

«Араб және қазақ тілдеріндегі коммерциялық хат  алмасу тілінің қүрылымдық ерекшеліктері» атты II тарау да 4 тармақшадан қүралған.

 

 

2.1 тармақша  «Коммерциялық хат алмасу - халықаралық  сауда жүргізудің негізгі шарттарының  бірі» деп аталады. Бүл тармақшада  халықаралық сауда жүргізудегі  коммерциялық хат алмасудың орны  мен маңыздылығы көрсетілуге  тырысты.

«Іскери байланыстагы коммерциялық қүжаттар сипаты»  атты 2.2 тараушада жалпы коммерциялық қүжаттарга сипаттама беріліп, оның түрлері анықталды. «Араб жэне қазақ  тілдеріндегі коммерциялық хаттардың  түрлері және тілдік сипаты» деп  аталған 2.3 тармақша араб жэне қазақ  тілдеріндегі коммерциялық хаттар түрі мен тіліне сипаттама жасауга  үмтылыс жасалды. 2.4 тармақша «Араб  жэне қазақ тілдеріндегі коммерциялық хат алмасу тіліндегі үлттық мэдени спецификалық ерекшеліктері» деп аталды. Бүл тармақша екі тілдің спецификалық жэне ортақ ерешеліктерін анықтауға  арналды.

Қорытынды бөлімде ана тіліміздің қоғамдық және халықаралық қарым-қатынас  тілі ретінде атқаратын рөлі мен  шынайы қоғамдық қызметі арту үшін заманның тілшілерден көптеген зерттеулер жасау қажеттігін талап етіп отырғандығы  айтылды.