Валюталық жүйе

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым министрлігі

Ш.Есенов атындағы Каспий Мемлекеттік  технологиялар және инжиниринг университеті

«Экономика және құқық» институты

«Қаржы» кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫ

 

 

Пәні: Валюталық операциялар

Тақырыбы: Валюталық жүйе

 

 

 

Орындаған: ФК-10-5-С/С тобының студенті Меджанова М.Ж.

Тексерген: а.о. Нұрбосынова Ж.Н.

Сынақ кітапшасы: № 4100380

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақтау-2012ж.

 

 

Жоспар

 

1. Кіріспе
2. Валюта жүйесінің  мәні және дамуы
3. Валюталық жүйе даму кезеңдері.
4. Қорытынды
5. Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КIРIСПЕ

  Қазақстанның  әлемдік  экономикалық қатынастарда басқа  елдермен сауда, экономикалық  қарым-қатынасқа түсуі үшін, шетелдермен  экспорт пен импорта, әлемдік  капитал ағымдарының іске асуына  және шетел валюталырының еркін  айналымын ұйымдастыруда, сонымен  қатар халықаралық әр түрлі  қарым-қатынасты іске асыру валюталық  жүйе негізінде жолға қойылады.

 Валюталық жүйелер  дүниежүзiлiк шаруашылықта құрал  жабдықтар, сатып алу және сату  айналымын тудыратын әдiстер және  мемлекетаралық ұйымдардың жиынтығынан  тұрады. Оның пайда болу және  одан әрi даму экономикасы халықаралық  ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды  талап ететiн ұлтаралық капитал  үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi. 

  Халықаралық валюталық  жүйенiң негiзгi құраушы  элементтерi ретiнде валюталық бағам,  әлемдiк  ақшалай тауар және халықаралық   өтiмдiлiк,  валюталық рыноктар,  халықаралық валюта, қаржылық ұйымдар   және мемлекетаралық валюталық  келiсiм шарттарды атауға болады.

  Ваюталық  жүйе - ұлттық  заңдылықтар немесе  халықаралық  келiсiм шарттарымен бекiтiлетiн  валюталық қатынастарды  ұйымдастыру   және  реттеу формасы негізінде  көрініс табады.

  Халықаралық валюталық  жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың  шеңберiндегi сатып алу және сату  айналымын тудыратын әдiстер, құрал  жабдықтар және мемлекетаралық  ұйымдардың жиынтығынан тұрады. Оның пайда болу және одан  әрi даму экономикасы халықаралық  ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды  талап ететiн ұлтаралық капитал  үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi.  Халықаралық валюталық жүйенiң  негiзгi құраушы элементтерi ретiнде  әлемдiк ақшалай тауар және  халықаралық өтiмдiлiк,  валюталық  курс,  валюталық рыноктар,  халықаралық  валюта, қаржылық ұйымдар және  мемлекетаралық валюталық келiсiм  шарттарды атауға болады.

  Жұмыстың өзектiлiгi  елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн iшкi экономикалық өсумен қатар, халықаралық экономикалық қатынастарымыз дамып, соның iшiнде өзектi саласы халықаралық валюталық қатынастардың дамуы елiмiз үшiн маңызды. Өйткенi бiздiң экономикамызда теңгемiз еркiн айналысқа шыққандықтан, әлемдегi валюта өзгерiстерi бiзге де әсер етедi.

  Сондықтан мен курстық  жұмысымның тақырыбын   бүгiндегi өзектi мәселелердiң бiрi “Валюталық  жүйе: мәні, түрлері, элементтері”  деп алдым.

  Бұл тақырыпты таңдаудағы  мақсатым бiрiншiден,  жалпы халықаралық  валюталық жүйенiң түсiнiгiне және  құрылымына, оның оның пайда болу  себептерi мен негiзiн құраушы  элементтерiне, валюталық бағам және  оған әсер етушi факторларға тоқталып, екiншiден Қазақстан Республикасының  халықаралық валюта жүйесiндегi орнын,  елiмiздегi валюталық операциялар  мен валюта бағамының жағдайын  қарастырып өту және оларды  ұлттық экономика дамуына қосар  үлесiн қарастыру.

Бұл мақсатқа жету барысындағы  негізгі мiндеттерге мыналар жатады:

халықаралық валюталық жүйенiң  түсiнiгiн анықтап, оның пайда болуының себептерiн талдау;

халықаралық валюталық жүйенiң  негiзгi элементтерiн анықтау;

Қазақстан Республикасы валюталық  жүйенің дамуындағы ұлттық валютаның  даму тарихы мен валюталық нарықтың негізгі элементтеріне тоқталып өту;

Қазақстан Республикасындағы  валюталық жүйенiң қалыптасуы мен  қазiргi жағдайы қарастыру болып  табылады.

2. Валюталық жүйе. Халықаралық валюталық қатынастар – бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен өзара алмасуына қызмет ететін және дүниежүзілік шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы.

 Валюталық қатынастардың  жекелеген элементтері -вексель  ісі түрінде Ертедегі Грецияда  пайда болған. Олардың келесі  даму кезеңдері Лиондағы «вексель  жәрмеңкелері» мен басқа да  Орта ғасырлық Еуропадағы сауда  орталықтары болды, онда есеп  айырысулар вексель арқылы жүргізілді. Халықаралық қатынастардың одан  әрі дамуы өндіргіш күштерінің  өсуімен, дүниежүзілік нарықтардың  кұрылуымен, халықаралық еңбек бөлінісінің  терендеуімен байланысты болды.

  Халықаралық валюталық қатынастар материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу, айырбас және тұтыну салаларына қатысты халықаралық экономикалық қатынастарға делдал болады. Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына, саяси жағдайға, елдер арасындағы күштердің арақатынасына тәуелді.  Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе құрылды. Экономикалық тұрғыдан қарағанда – бұл шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан валюталық-экономикалық қатынастар жиынтығы; ұйымдық-заңдық тұрғысынан қарағанда – белгілі бір қоғамдық-экономикалық формация шегіндегі валюталық қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік-құқықтық формасы.

 Тарихта мынадай валюталық  жүйенің типтері калыптасқан:  ұлттық, дүниежүзілік, аймақтық. асында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валю-талық ресурстарды қалыптастыруға және пайдалануға, халықаралық айналымды жүзеге асыруға көмектесетін валюталық-экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде ұлттық жүйе пайда болды. Үйымдық-зандық тұрғысынан қарағанда -бұл шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан және халықаралық құқық нормаларын ескере отырып ұлттық заңдылықтармен бекітілген, елдегі валюталық қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік-құқықтық формасы. Ұлттық валюталық жүйе елдің ақша жүйесінің бір бөлігі бола отырып, өзінше дербес және ұлттық шекарадан шыға алады. Ұлттық валюталық жүйенің ерекшелігі ел экономикасындағы сыртқы экономикалық байланыстардың даму дәрежесімен анықталады.

 Ұлттық валюталық жүйе  мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде қалыптасқан және мемлекетаралық келісім-шарттармен бекітілген халықаралық валюталық қатынастарды ұйымдастыру формасы – дүниежүзілік валюталық жүйе өзара ажырамастай байланысты. Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің мүндай байланыстылығы олардың біртұтас екендігін білдірмейді, себебі олардың міндеттері, қызмет етуі және реттеу шарттары, жекелеген елдер экономикасын және дүниежүзілік шаруашылыққа ықпал етуі әр түрлі болып келеді. Дүниежүзілік валюталық жүйені ұлттық жүйемен байланыстыратын, яғни валюталық қатынастарға қызмет көрсететін және реттейтін, мемлекетаралық валюталық реттеулердс және валюталық саясатты шоғырландыруда негіз болатын ұлттық банктер болып табылады.

  Дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы жетекші елдердің мүдделігімен және дүниежүзілік аренадағы күштердің орналастыры-луымен, өндірістің және дүниежүзілік сауданың дамуымен анықталады.Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен айырмашылықтар, олардың элементтерінен байқалады.  Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға – елдің ақша бірлігіне негізделген болса, ал дүниежүзілік валюталық жүйе – бір немесе бірнеше резервтік валюталарға немесе халықаралық есептесу бірліктеріне негізделеді.

  Резервтік валюта – халықаралық төлем және резерв құралы функциясын орындайтын, басқа елдер үшін валю-талық паритет пен валюталық бағамды анықтауға базалық кызмет ететін, валюталар бағамын реттеу мақсатында валю-талық интервенция жүргізуде пайдаланылатын алдыңғы қатарлы елдердің айырбасталған ұлттық валюталарының ерекше категориясы.

 Резервтік валюта мәртебесін  алудағы алғышарттар:

 • дүниежүзілік өндірісте,  тауарлар мен капитал экспорт  тарында елдердің билік ету  позициясы;

 • жоғары тиімді  байланыс жүйесі бар несиелік-банктік  мекемелердің дамыған торабы;

 • басқа елдерде оған деген сүранысты қамтамасыз ететін, халықаралық айналымдағы валютаның еркін айналымдығы және валюталық шектеудің болмауы.

Резервтік валюта мәртебесі  эмитент-елдің экономикасына белгілі  бір міндеттемелерді жүктейді: осы  валютаның тұрақтылығын қолдап отыру  қажеттігі, сауда және валюталық  шектеулердің болмауы, девальвация  жүргізбеу. Сонымен қатар, ұлтгық валютаны резервтік дәрежеге көтеру ұлттық шаруашылық үшін төлем балансының тапшылығын ұлтгық валютамен автоматты түрде пайызсыз және мерзімсіз халықаралық несие алу жолымен жабу мүмкіндіктері түрінде бірқатар артықшылықтар береді.

Халықаралық есептік ақша бірлігі – валюталық пари-тет  пен валюталық бағамды белгілеу, халықаралық талаптар мен міндеттемелерді  өлшеу үшін шартты бірлік ретінде  пайдаланылатын валюталық бірлік. Қазіргі уақытта халықаралық экономикалық қатынастарға қызмет ету үшін қажетті дүниежүзілік несиелік ақша типтері ретінде СДР (арнайы қарыз алу құқығы) және ЭКЮ (еуропа валюта бірлігі) қызмет етеді. Бұл халықаралық активтер қолма-қолсыз халықаралық есеп айырысуларда елдердің арнайы шоттарына жазбаша жазу жолымен: СДР – Халықаралық валюталық қорда, ЭКЮ -Еуропалық кауымдастыққа ынтымақтастық валюталық Еуропалық қорында пайдаланылады. Олардың шартты құны валюталық «қоржынға» кіретін валюталардың орташа өлшемді құнын және бағамдарын өлшеу негізінде есептеледі.

Валюталық «қоржын» 1973 жылы наурыз айынан бастап өзгермелі бағам  режимін енгізумен байланысты банктерді  және халықаралық валюталы-несиелік ұйымдарда қолданы- лады. Осы топтағы валюталар саны, олардың құрамы және валюталық компоненттердің мөлшері орташа өлшемді бағам мақсатына байланысты белгіленеді.

 Валюталардың орташа  өлшемді құны, топқа кіретін, валюталардың  АҚШ долларына қатысты нарықтық  құнының сомасында есептеледі. СДР  халықаралық есептесу бірлігінің  негізін құрған валюталық «қоржын»  бес валютадан тұрады (1.01.1991 ж.  жағдай бойынша): АҚШ доллары –  40%, неміс маркасы – 21%, жапон  йені – 17%, француз франкі –  11%, фунт стерлинг 11%.

Елдің экономикалық және валюталық  жағдайларына байланысты анықталатын  валюталардың конверсиялау дәрежесі валюталық  жүйенің келесі бір элементін  сипаттайды. Басқа да ұлттық валюталарға  еркін айырбасталатын, ақша бірліктері ретінде еркін конверсияланатын валюталар болады. 1978 жылдан бастап халықаралық валюталық қорлар мынадай ұғымдарды енгізген болатын:

- «еркін пайдаланылатын  валюта», яғни халықаралық есеп  айырысуларда және валюталық  нарықтардың негізгі операцияларында  кеңінен қолданылатын;

 • валюталық шектеулері  бар, жартылай конверсияланған  елдердің валюталары;

- валюталар айырбасына  тыйым салынған, елдердің конверсияланбайтын  валюталары.

Валюталық паритет – бұл  валюталық бағамның негізі болып  табылатын және заңды түрде бекітілетін  екі валюта арасындағы шекті қатынасты  білдіреді. ХВҚ Жарғысы бойынша валюталық паритет СДР негізівде белгіленеді.

Ұлттық валюталық жүйенің  шегінде ХВҚ арқылы мемлекетаралық реттеу объектісі болып саналатын  валюта-мен жасалатын операцияларға  шек қою, яғни валюталық шектеу енгізілуде.

Халықаралық ақшалай талаптар мен міндеттемелерді мемлекеттік  реттеумен байланысты бейнелейтін  және жеке-леген елдің немесе барлық елдердің төлем қабілетін сипаттайтын – халықаралық өтімділік валюталық жүйенің эле-менті болып табылады. Халықаралық валюта өтімділігінің құрылымына шетел валютасы, алтын, Халықаралық валю-талық қатынастағы резервтік позиция, СДР және ЭКЮ-да-ғы шоттар кіреді.

 Халықаралық несиелік  құралдарды пайдалану ережеле-рінің  регламенттелуі және халықаралық  есеп айырысулар жүйелік халықаралық  нормаларға (Женева вексельдік және  чектік конвенция, 1930ж.) сәйкес жүзеге  асырылады.

Валюталық жүйенің институтциональдық құрылымы ұлттық және мемлекетаралық деңгейлерде реттеледі.

Аймақтық валюталық жүйелердің пайда болуының себептерінің біріне, жаңа валюталық орталықты құру және оны дүниежүзілік валюталық жүйе аумағына қосу жатады. Аймақтық валюталық жүйе – валюталық бағамдардың ауытқуын азайту және интеграциялық процессті ынта-ландыру мақсатында бірлестікке мүше елдердің валюталық қатынастарын мемлекеттік-құқтық ұйымдастыру формасы-ның және экономикалық интеграция шегінде валюталардың қызмет етуімен байланысты қалыптасатын қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады (Еуропалық валюталық жүйе, 1979 ж. наурыз).

3. Валюталық жүйе даму кезеңдері. Валюталық жүйенің даму кезеңдері өндірістің, дүние-жүзілік нарықтың, халықаралық еңбек бөлінісінің, дүние-жүзілік шаруашылықтың дамуымен байланысты болып келеді.

Бірінші дүниежүзілік валюталық  жүйе өнеркәсіптік революциядан кейін  алтын монометаллизмі базасында  алтын монета стандарты формасында қалыптасты. 1867 ж. Париж келісімі алтынды дүниежүзілік ақшалардың жалғыз формасы ретінде мойындады. Ұлттық және дүниежүзілік валюта және ақша жүйелері біріктірілген болатын, себебі ақша дүниежүзілік нарықта төлемге массасы (салмағы) бойынша қабылданды. Алтын стандарты өндірісті, сыртқы экономикалық байланыстарды, ақша айналыс, халықаралық есеп айырысуларды реттеуші ретінде белгілі бір роль атқарды.