Самурык Казына

    «Самұрық-Қазына»  арқылы бөлiнген қаражаттың арқасында  қазiр екiншi деңгейлi банктер халыққа  несие беруде белсене бастады. Қаржы  дағдарысынан студенттер қауымы да бiраз  қиындықтарға ұшырады. Әсiресе, ақылы түрде бiлiм алып жүрген жастар жыл сайын төлейтiн оқу ашқасын өтей алмай, қиналған болатын. Мемлекет басшысының тапсырмасымен, «Самұрық-Қазына» Альянс банкi арқылы студенттерге 15 млрд. теңге көлемiнде жеңiлдiкпен несие беру бағдарламасын дайындады. Үстiмiздегi жылдың 17-тамызы күнгi деректерге сүйенсек, аталған қаражаттың 44 923 865 теңгесi, яғни, 0,3%-ы игерiлген. Несие алған студенттер саны – 486.

    2.2 «Самұрық-Қазына»  Қоры 2010 жылдың қорытындысын  талдау.

    Астанада  ҚР Премьер-министрі К.Мәсімовтың қатысуымен «Самұрық-Қазына» Қорының кеңейтілген жиыны өтіп, онда Қордың 2010 жылдағы шаруалары қорытындыланып, есептер тыңдалды, 2011 жылдағы мақсаттары айтылды.

    Былтыр  «Самұрық-Қазына» Қоры Үкіметтің  дағдарысқа қарсы бағдарламасын шын мәнінде аяқтап, Ұлттық Қордан бөлінген 1 трлн. 87,5 млрд.теңгенің 91%-н игерді.

    Қордың  қатысуымен елдің БТА Банкі, Альянс Банкі және Темірбанк секілді  үш ірі банктің берешектерін қайта  құрылымдау табысты аяқталды. Қайта  құрылымдау нәтижесінде БТА Банкінің сыртқы борыштары 12 млрд. АҚШ долларынан 3,7 млрд. АҚШ долларына дейін төмендетілді, Альянс банктің сыртқы борышы 4,5 млрд. АҚШ долларынан 1,16 млрд. долларға дейін қысқарды, Темірбанктің сыртқы борышы 770 млн. АҚШ долларынан 61 млн. АҚШ долларына дейін қысқарды. Міндеттемелерді төлеу мерзімі қарыз берудің орташа ставкасын 9-10%-ға дейін төмендете отырып, қолданыстағы 1-5 жылдан 8-20 жылға дейін өзгертілді( 1 кесте).

    2 кесте. «Самұрық-Қазына» Қорының қатысуымен елдің БТА Банкі, Альянс Банкі және Темірбанктердің берешектерін қайта құрылымдау табысты аяқталды

    Былтыр  халықаралық рейтинг агенттіктері үш банктің де несиелік рейтінгіне жоғары баға берді, бұл елдің қаржы секторын қолдап, жан кіргізудегі мемлекеттік саясаттың тиімділігінен хабар береді.

    Қаржылық  сектордың тұрақтануына Ұлттық Қордан экономиканың нақты секторына кредит беру үшін бөлінген 60 млрд.теңгені Халық банкінің мерзімінен бұрын қайтаруы дәлел бола алады. Банк ЦентрКредит, Kaspi Банк және Халық банкі шағын және орта бизнесті қолдау бағдарламасы бойынша 40 млрд.-тан астам теңгені мерзімінен бұрын қайтарды. Бұдан басқа, 2010 жылғы желтоқсанда Қазкоммерцбанк 46,5 млрд. теңгені мерзімінен бұрын қайтарды.

    Жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды  шешу үшін «Самұрық-Қазына» АҚ үлестік  құрылыс объектілерін аяқтауға барлығы 200 млрд.теңге бөлді, солардың ішінде Ұлттық қордан 170 млрд.теңге және Стресті активтер қорынан 30 млрд.теңге. 2011 жылғы 1 қаңтарға сай ақпарат бойынша ол қаражаттан Қор 137,4 млрд. теңге (немесе 68,7 %) игерілді, осының арқасында 11 870 үлескердің қатысуымен 52 тұрғын үй объектісі аяқталды және халыққа сату үшін 10 832 пәтер пайдалануға берілді.

    Қазіргі уақытта Қордың тетіктері арқылы 6 955 үлескердің қатысуымен тағы 43 аяқталмаған  объекті, олардың ішінде Астана қаласы бойынша – 4 059 үлескердің қатысуымен 31 объекті және Алматы қаласы мен  Алматы облысы бойынша 2 896 үлескердің қатысуымен 12 объекті қаржыландырылуда.

    2008 жылдан бері жүзеге асырылып келе жатқан маңызды бағыт Қор арқылы шағын және орта бизнесті қолдау. Шағын бизнес бойынша небәрі 4 жылдың ішінде жалпы сомасы 513 млрд. теңгеге 10 537 жоба қаржыландырылды, бұл ретте 19 мыңнан астам жұмыс орны құрылды және қолдау көрсетілді.

    Осыған  байланысты, алдыңғы тұрақтандыру транштары  шеңберінде қаражаттың негізгі бөлігі сауда және қызмет көрсету саласын  қаржыландыруға кетті, 2009-2010 жылдары  өңдеуші өнеркәсіптегі жобаларды қаржыландыруға бағытталған САҚ (Стресті Активтер Қоры) қаражаты есебінен «Даму-Өндіріс» бағдарламасы іске асырылған болатын. 8,5% ставка бойынша барлығы тамақ өнімдері, құрылыс материалдары, металл өңдеу өндірісі салаларына 35 млрд.-қа сай теңгеге 207 жоба қаржыландырылды. «Даму-Өндіріс» бойынша тағы 5000-ға жуық жұмыс орны құрылып, қолдау көрсетілді.

    Бұдан басқа, 2010 жылы «Даму» қоры арқылы «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы іске қосылды, оның шеңберінде 285 жоба мақұлданды, жалпы сомасы 110 млрд.-тан астам теңгені құрады, іс жүзінде 137 шарт жасалды.

    2010 жылдың ақпанынан бастап қарашасы  аралығында елдің барлық дерлік  облыстарында даму институттарының  Ашық есік күндері өткізілді.  Оларға 2 мыңнан астам кәсіпкер  қатысты. Өңірлік форумдар шеңберінде Қазақстанның Даму Банкі, ҚДБ-Лизинг, «Даму» қорының және «Kazyna Capital Management» АҚ қатысуымен құрылған бірлескен қорлардың қарауына берілген 50-ден астам жаңа перспективалық инвестициялық жобалардың тұсауы кесілді. Осы іс-шаралардың барысында кәсіпкерлер даму институттары қызметінің бағыттары және кәсіпкерлікті қолдау шаралары туралы ақпарат алды.

    Қор экономикалық даму жөніндегі мемлекеттік  бағдарламалардың операторы ретінде  модернизация және диверсификациялаудың стратегиялық жобаларын жүзеге асырады.

    Қазіргі күні Қордың еншілес компаниялары жалпы  құны 240 млрд-тан астам доллар болатын  экономиканың әртүрлі секторларындағы 100-ден астам стратегиялық және перспективалық жобаларды іске асыруда. 2010 жылғы  кезең ішінде Қордың еншілес компанияларымен инвестицияларды игеру бағалы түрде 13 млрд-тан астам долларды құрайды. Инвестицияларды игерудің негізгі бөлігі 2010-2015 жылдарға тура келеді. Жалпы құны 38 млрд. доллардан жоғары 80-нен астам ірі жоба бес жыл ішінде іске асырылатын болады.

    Қорға Қазақстан Республикасын үдемемелі индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасын (ҮИИДМБ) іске асыруда негізгі рөл бөліп берілуде. Осы бағдарламаның шеңберінде Қор жалпы сомасы 22 млрд.долларға 21 жобаны іске асырады, бұл барлық инвестициялардың жартысынан көбін құрайды (Қосымша 1).

    Қор энергетикадағы барлық инвестициялардың 93%-ын, мұнай өңдеу мен инфрақұрылымдағы инвестициялардың 86%-ын, химия мен  фармацевтикадағы инвестициялардың 84%-ын қамтамасыз етеді. ҮИИДМБ шеңберінде жобаларды  іске асыру құрылыс уақытында 32,5 мыңнан астам жұмыс орнын және 6,5 мың тұрақты жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді.

    4 сурет. Қор жалпы сомасы 22 млрд.долларға 21 жобаны іске асыруға бөлінген инвестиция.

    Қазіргі уақытта даму институттары 146 жобаны қаржыландырылуда, 96 жоба пайдалануға енгізілді. Жаңа өндірістерде 20 мыңнан астам жұмыс орны құрылды.

    Қазақстан Даму банкінің жылдық инвестициялық  қызметінің қорытындылары бойынша  жалпы сомасы 1233,6 млн. долларға 20 жоба пайдалануға берілді, құрылыс сатысында 4386,5 млн. доллар сомасында тағы 20 жоба тұр. Бұл ретте 15 мың жұмыс орны құрылды. Отандық өнімдердің экспортын қолдау шеңберінде «ҚазЭкспортГарант»АҚ жалпы сомасы 78,8 млн.долларға 39 экспорттық мәмілелерді сақтандырды.

    Мәселен, ҚДБ, Қор құрамына енетін негізгі даму институты 2010 жылы активтердің ауқымын $6,5 млрд. немесе 13% арттырды.

    2010 жылы ҚДБ экономиканың шикізаттық  емес секторларына 1 млрд.АҚШ долларына  сай жаңа инвестиция келсе,  олар негізінен Атырау мұнай  өңдеу зауыты, Павлодардағы хлор зауыты, Шымбұлақ курорты, Батыс Қазақстан және Қызылордадағы газотурбиндік электростанцияларға; ҚДБ және оның еншілес компаниясы ҚДБ Лизинг араласуы бойынша 18 ірі өнеркәсіптік және инфрақұрылымдық объектілер, жалпы құны 1,4 млрд.АҚШ долларына сай, пайдалануға берілді. Бұл жобалар бойынша 5700 жұмыс орны ашылды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    2.3  «Самұрық-Қазына»  Қорының құрамындағы  даму институттары  қызметтерінің тиімділігін  талдау.

    «Самұрық-Қазына»  қорында қазір елімізде сегіз даму институты бар. Соның бесеуі, атап айтқанда «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры, Қазақстан даму банкі, Қазақстанның инвестициялық қоры, Kazyna Capital Managment және Мемлекеттік экспортты сақтандыру корпорациясы. Тағы үш даму институты - Ұлттық инновациялық қор, Инжиниринг және технологиялар трансферттері орталығы және KAZNEX экспортты ұсынатын корпорациясы 2009 жылдың шілде айынан бері қазір Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінгің құрамында.

    2009 жылғы қаңтардың 1-інде «Самұрық-Қазына» қоры құрамындағы даму институттары, оның ішінде ҚДБ, ҚДБ-лизинг, Қазақстанның инвестициялық қоры 146 жобаны қаржыландырды, оның 96-сы пайдалануға берілген. ҚДБ несиелік портфелі - 292,4 млрд. теңге, «Даму» қорынікі - 246 млрд. теңге. Қазақстан Инвестициялық Қорының инвестициялық портфелі- 30,5 млрд. теңге, КСМ мойнына алған міндетінің ауқымы - 26,2 млрд. теңге. Экспортты сақтандырудың Мемлекеттік корпорациясының сақтандыру портфелі - 7,5 млрд. теңгені құрады. (5 сурет).

    5 сурет. Самұрық-Қазына» қоры құрамындағы даму институттарындағы портфелдік қаражаттар.    млрд. теңге

    Даму  институттары жұмысын жетілдіру  үшін Қордың жасаған шаруалары арқасында  экономиканы несиелеудегі тиімділік  едәуір артты. 2009 жылы даму институтының бір қызметкеріне (Ақпарат: Экономиканы несиелеу негізгі жұмысы болып есептелінетін қаржы институттарының функциясына сай-олардың жұмысындағы тиімділік қаржылық ұйымның әр қызметкеріне шаққанда берілетін несиеге сай көрінеді) шаққанда мынадай есепті көруге болады:

    - ҚДБ-ның несиелік қоржынында 1,5 млрд. теңге ( 2008 жылы - 250 млн.теңге),

    - «Дамудың» несиелік қоржынында - 1 млрд. теңге ( 2008 жылы - 10 млн.теңгеден аспайтын),- Қазақстан Инвестициялық Қоры инвестициялық қоржынында - 600 млн. теңге (2008 жылы - 100 млн.теңгеден келген),

    - Экспортты сақтандырудың Мемлекеттік  корпорациясы сақтандыру қоржынында - 300 млн. теңге (2008 жылы - 50 млн.теңге). Оның үстіне, даму институттарының әкімшілік шығындары азайып жатыр: мәселен, ҚДБ 2008 жылы 3 млрд.теңгелік шығынын 2009 жылы 2,5 млрд.теңгеге дейін азайтты. Standard&Poor's агенттігінің 2009 жылы қазанда жүргізген «Қазақстандық компаниялардың ақпараттық тұрғыдан ашықтығын зерттеген зерттеуде «Қазақстан Даму Банкі» Қор тобындағы IPO-ға шықпаған компаниялардың (ҚДБ, ҚТЖ, ҚМГ, «Даму» Қоры, Қазатомөнеркәсіп, KEGOC, «Самұрық-Энерго») арасындағы ең мықтысы болып танылды. 
 
 
 
 
 
 
 

    ІІІ Тарау. «Самұрық-Қазына»  Қорының маңызды  мәселесін шешу жолдары  мен стратегиялары.

    3.1 «Самұрық-Қазына»  мәселелерін шешу  жолдары

    ҚР  экономикасын тұрақтандыру мақсатында «Самұрық-Қазына» қоры бес маңызды мәселеге ден қойды: қаржы саласын тұрақтандыру, жылжымайтын мүлiк нарығындағы қордаланып қалған қиындықтарды шешу, шағын және орта кәсiпкерлiктi қолдау, ауыл шаруашылығы саласын дамыту, сондай-ақ, инновациялық, индустриалдық және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру.

    Қордың  өз жауапкершiлiгiне алған жобалары арасында Екiбастұз ГРЭС-2 үшiншi блогы, Мойнақ СЭС, «Қазақстанның Солтүстiгi-Оңтүстiгi»  транзиттi электр тарту желiсiн салу, Ұлттық электр желiсiн қайта жаңғырту (1-кезең), «Қазақтелеком» АҚ телекомуникациялар желiсiн қуаттылығы 1 млн. абоненттiк Next Generation Nerwork технологиясына көшiру, CDMA технологиясын пайдалана отырып, ауылдық байланыстың телекоммуникация желiлерiн жаңарту және дамыту, Астана қаласында локомотивтер жинайтын зауытты, дауын тоқыма бұйымдарын шығаратын өндiрiс пен поликристалды кремний шығаратын өндiрiстi тұрғызу, Атыраудан қазақ жерiндегi тұңғыш бiрiктiрiлген газ-химия кешенiн салу, «Бейнеу-Бозой-Ақбұлақ» газ құбыры мен «Солтүстiк Қазақстан-Ақтөбе облысы» өңiраралық электр желiсiн тарту т.б. бар. «Самұрық-Қазына» қорының «Қазмұнайгаз» АҚ; «Қазақстан темiр жолы» АҚ, «KEGOC» АҚ, «Қазақтелеком» АҚ, «Қазпошта» АҚ, «Эйр Астана» АҚ, «Ұлттық «Қазтеңiзтранспорт» теңiз-кеме компаниясы» АҚ, «Самұрық-Энерго» АҚ, «Қазақ ұлттық-зерттеу энергетика институты» АҚ; «Қазақстанның даму банкi» АҚ, «Самұрық Инвест» ЖШС, «Самұрық-Қазына Контракт» ЖШС, «Kazyna Capital Menegment» АҚ, «Даму» Кәсiпкерлiктi дамыту қоры» АҚ, «Ұлттық инновациялық қор» АҚ, «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ, «Экспорттық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру жөнiндегi мемлекеттiк сақтандыру қоры» АҚ, «Kaznex» Экспортты дамыту және iлгерi жылжыту жөнiндегi корпорация» АҚ, «Қазақстан ипотекалық компаниясы» АҚ, «Қазақстандық ипотекалық несиелердi кепiлдендiру қоры» АҚ, «Қазақстан тұрғын үй құрылыс жинақ банкi» АҚ, «Қазатомпром» АҚ, «Бiрiккен химиялық компания» ЖШС, «СҚ-Фармация» ЖШС, «Тау-кен Самұрық» ұлттық тау-кен компаниясы» АҚ секiлдi басқа да 400-ден астам еншiлес компаниясы бар. Сонымен қатар Қор құрамына әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациялар (ӘКК) кiредi. ӘКК – бұл тауарлар мен қызметтердi өндiру мен сатудан пайда алу мақсатында өз қызметiн жүзеге асыратын тұрақты бизнес құрылымдар. ӘКК қызметiнiң басты мақсаты – мемлекеттiк және жекеменшiк саланы бiрiктiру жолымен өңiрлердiң экономикалық дамуына ықпал ету, кластерлiк тәсiл негiзiнде бiрыңғай экономикалық нарықты қалыптастыру, инвестициялар мен инновациялар тарту үшiн қолайлы экономикалық орта қалыптастыру, өңiрлердi әлеуметтiк дамытуға, сондай-ақ пайдалы қазбалар – газ (көмiр қабаттарынан өндiрiлетiн метаннан басқа), мұнай, уранмен бiрге басқа да табиғи ресрустарды барлауға, өндiруге, қайта өңдеуге бағытталған бағдарламаларды әзiрлеу және iске асыру.