ҚР-ның мемлекеттік бюджетін жақсарту шаралары

                                                                                                     млн.теңге

Сурет 1

Мемлекеттік бюджеттің атқарылуын талдау. 

      2009жылы  кірістер 3 505 344,7 млн теңгені құраса,2010 жылы 4 299 132,2 млн.теңгені құрады. Ал, ауытқуы 793788,үлесі 22,6. Салықтық түсімдер 2009жылы 2228681,8 млн.теңге, 2010жылы 2934080,7млн.теңге. Ауытқуы 705398,9,үлесі 31,6 %ды құрады. Салықтан тыс түсімдер 2009жылы 136 175,5 млн.теңге.2010жылы 104398,2. Ауытқуы 31777,3,үлесі 23,3. Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер 2009жылы  35 887,4 млн.теңге 2010 жылы 60 653,3 млн.теңге.Ауытқуы 24765,9,үлесі 69,0% болды. Трансферттердің түсімдері 2009жылы 1 104 600,0млн.теңге,2010 жылы 1 200 000,0,ал ауытқуы 95400 үлесі 8,63 % құрады. 

Сурет 2

Мемлекеттік бюджеттің атқарылуын талдау. 

      Шығындар 2009 жылы  3 746 840,2 млн.теңге2010 жылы 4 457 164,6 млн.

Теңге,Ауытқуы 710 324,4,үлесі 18,9 % құрады. Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер 2009жылы 166 062,7 млн.теңге,2010 жылы 224 944,3 млн.теңге. Ауытқуы   58881,6  ал,үлесі 35,4 % болды. Қорғаныс 2009жылы 187 615,3млн.теңге,2010 жылы 221 345,1млн.теңге,ауытқуы 33729,8,үлесі 17,9 құрады. Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық,сот, қылмыстық-атқару қызметтері 2009жылы  316 189,7млн.теңге,2010 жылы  368776,3 млн.теңге. Ауытқуы 52586,6 ал,үлесі 16,6% көрсеткішті көрсетіп отыр. Білім беру 2009жылы  660 917,1млн.теңге, 2010жылы 755 294,8 млн.теңге. Ауытқуы 94 377,7, ал,үлесі 14,2%. Денсаулық сақтау 2009 жылы 450 892,5 млн.теңге, 2010 жылы 551 325,7 млн.теңге. ауытқуы 100433,2 ал, үлесі 22,2%.  Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру 2009 жылы 758 308,4млн.теңге. 2010 жылы 905 272,7млн.теңге. Ауытқуы 146964,3, үлесі 19,3%. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық  2009 жылы 304 048,8млн.теңге, 2010 жылы 334 154,8 млн.теңге. Ауытқуы 30106,  үлесі 9,9%. Мәдениет, спорт,туризм және ақпараттық кеңістік 2009 жылы 173 618,1 млн.теңге, 2010 жылы 227 564,3 млн.теңге, ауытқуы 53 946,2, үлесі 31,0%. Отын-энергетика кешені және жер қойнауын пайдалану 2009 жылы 58 577,0 млн.теңге.2010 жылы 79 720,0млн.теңге. Ауытқуы 21143. Үлесі 36,0%. Ауыл,су, орман,балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған ортаны және жануарлар дүниесін қорғау, жер қатынастары 2009 жылы 168 117,9 млн.теңге 2010 жылы 207 073,8 млн.теңге. Ауытқуы 38955,9, үлесі 23,1%. Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі 2009 жылы 30 920,7 млн.теңге, 2010 жылы 28 236,0. Ауытқуы 2684,7, ал, үлесі 8,68%. Көлік және коммуни-кация 2009 жылы 337 511,5 млн.теңге, 2010 жылы 390 669,5. Ауытқуы 53158, үлесі 8,68%. Басқалар 2009 жылы 64 853,4, 2010 жылы 68 170,4млн.теңге. ауытқуы     3317,үлесі 5,1%.    Борышқа қызмет көрсету 2009 жылы69 206,9 млн.теңге. 2010 жылы  94616,8млн.теңге. ауытқуы 25409,9. Үлесі 36,7%ды құрады. 
 

    3   ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТІН

       ЖАҚСАРТУ 

3.1  ҚР-ның мемлекеттік бюджетін жақсарту  шаралары 
 

    Қазақстан Республикасының мемлекеттік  бюджетін жақсарту үшін бюджет процесін жетілдіруі қажет. Мәселе бюджетті құрастыру процедурасы туралы ғана емес, сондай-ақ бюджеттің қабылдануы мен нәтижелі атқарылуы тетігі туралы болып отыр. Іс жүзінде «қаржы технологизмінің» тұғырнамасын қолдану бюджет саласында келесідей маңызды қозғалыстар тудырады:

• халық мүдделерін қаржыландыру көздеріне сәйкес тетіктерді құру;
• барлығына түсінікті бюджет процедурасын қолдану арқылы елдің бюджет жүйесінің барлық деңгейінде бюджет процесінің айқындығын қамтамасыз ету;
• мемлекеттік қаражатты мақсатсыз және тиімсіз жұмсауды төмендету;
• құқықты теңгеру және бюджеттік процеске барлық қатысушыларының

       жауапкершілігі.

    Мемлекеттік қаражатты басқарудың тиімділігін көтеруде, бюджеттік менеджменттің маңызды элементі - бақылаудың мәні зор. Бюджеттік кодекске сәйкес қаржылық бақылаудың үш нысаны белгіленеді - алдын-ала, ағымдағы, болашақтағы. Бюджеттің атқарылуын бақылау процедурасын құрастыруда, әрбір нысанды бақылау ерекшелігін есепке алу қажет.

    Бақылау жүргізудің алғы шарты келесі жылғы  экономикалық жағдайды объективті талдау болып табылады.  Осыған  орай, әлемдік және  ішкі  бағаларды болжайтын, салықтық және салықтық емес түсімдерді орталықтандыру деңгейін реттейтін, салық салу базасының есептесу алгоритімін қарастыратын, бюджет кірістерінің көрсеткіштерінің мәнін анықтайтын әдістік базаны құру туралы мәселе туындайды. Егер бюджет жобасын қарау барысында жобаға маңызды өзгерістер енгізілсе немесе экономикадағы    жағдайлар    едәуір  өзгерсе, онда процедура бюджетті болжауға қажетті түзетулер енгізу тәртібін қарастыруы керек. Мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін ішкі және сыртқы бақылауға бөлу керек. Ішкі бақылау мемлекеттік қаржылық басқару процесіне тікелей қатысатын элементтер жүйесі, сыртқы бақылау   бұл   атқарушы   өкімет жүйесінен тыс құрылған органдар тарапынан бақылау болып табылады. Мемлекеттік бақылау  жүйесін құрудың негізі, бақылайтын органдардың бағыныстылы-ғын анықтау емес, мақсат бірлігінің қағидасы болуы керек. Бақылау процедурасының ұқсас оңтайлануы бюджет процесінің субъектілерінің талдамалы базасын кеңейтеді, осы арқылы ол нормативті нақты бюджет параметрлерінен дұрыс шаманың ауытқуының себептік-тергеу бай-ланыстарының талдауын жүргізуге мүмкіндік береді.

    Қазақстан Республикасының  бюджетін  жақсарту  мәселесіне  тоқтала отырып «2005 жылға  арналған  республикалық  бюджет туралы»  заңының бірнеше баптарына  тоқталдым:

    26 – бап. 2005 жылға  арналған  республикалық   бюджетке  мемлекеттік  коммуналдық тұрғын үй  қорының  тұрғын  үй  құрылысына  арнап облыстық  бюджеттерге, Астана және алматы  қалаларының   бюджеттеріне 6 300 000 мың теңге сомасында нысаналы даму трансферттері көзделгені ескерілсін.

    Аталған трансферттерді  бөлуді және  оларды  пайдалану  тәртібін  Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

    27 – бап. 2005 жылға  арналған республикалық   бюджетте  Қазақстан Республикасының   Үкіметі  айқындайтын  тәртіппен  тұрғын үй саясатын іске асыру  шеңберінде  тұрғын үй құрылысына  сыйақының  (мүдденің) нөлдік ставкасы бойынша  оьблыстық  бюджеттерге, Астана және Алматы  қалаларының  бюджеттеріне кредит беруге 42 000 000 мың теңге көзделсін.

    28 – бап. 2005  жылға  арналған  республикалық  бюджетте  тұрғын  үй  құрылыс  жинағына  салымдар  бойынша  сыйлыақылар төлеуге 270 000 мың теңге сомасында қаражат көзделсін.

    29 – бап. 2005 жылға  арналған республикалық   бюджетте  «Тұрғынүйқұрылысбанк»  жабық  акционерлік  қоғамы  арқылы  алынған жеңілдікті  тұрғын  үй кредиттері қарыз алушыларының 2004 жылғы  төлемдері бойынша  бағамдық  айырманы  төлеуге  47 707 мың теңге көзделсін.

    30 – бап. 2005 жылға  арналған республикалық   бюджетте  «Қазақстандық ипотекалық  компания»  акционерлік қоғамының   акцияларын сатып алуға  2 500 000 мың теңге көзделсін.

    37  –  бап.  2005 жылға  арналған  республикалық  бюджетті дамытудың   бюджеттік  бағдарламаларының  тізбесі бюджеттік инвестициялық   жобаларды (бағдарламаларды) іске  асыруға және 4 -  қосымшаға сәйкес  заңды тұлғалардың жарғылық  капиталын қалыптастыруға немесе ұлғайтуға бағытталған бюджеттік бағдарламаларға бөліне отырып, бекітілсін. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 
 

    Қазақстан Республикасының Президенті  Н. Ә. Назарбаевтың  Қазақстан халқына  «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік  және саяси  жедел  жаңару жолында» Жолдауында: «Биыл үш жылдық  аграрлық  азық – түлік бағдарламасын іске асыру аяқталады. Біз еліміздегі  аграрлық  бизнесті  мемлекеттік реттеу мен қолдау жүйесін негізінен қалыптастырдық. Үстіміздегі жылы ғана ауыл шаруашылығы өндірісін  дамытуға  республикалық бюджеттен  57,9 млрд. теңгеден  аса қаржы бөлінеді. Бұл рекордтық сан».

    Зерттеу жұмысының І бөлімінде:

      Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты іске асыру үшін жағдайларды дайындай отырып, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші учаскелеріне шоғырландырылады. Бюджеттердің бірлігі бірыңғай құқықтық негізбен  қаржы министрлігі бекіткен бірыңғай бюджеттік сыныптаманы пайдаланумен, бюджеттің бір деңгейінен басқа деңгейіне беріліп отыратын мемлекеттік қаржы статистикасы нысанының бірлігімен, бюджет рәсімінің қағидаттарымен, ақша жүйесінің бірлігімен қамтамасыз етіледі. Бюджет жүйесінің бірлігі салық саясатын қоса бірыңғай әлеуметтік-экономикалық саясат арқылы іске асырылады.