ҚР-ның мемлекеттік бюджетін жақсарту шаралары

МАЗМҰНЫ    КІРІСПЕ...................................................................................................................3    1     БЮДЖЕТТІҢ ЖАЛПЫ  ТҮСІНІГІ  ЖӘНЕ  МӘНІ…………………..........5  1.1 Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы……………………………...........5 1.2 Бюджет жүйесінің түрлері және орындалуы……………………….............9 1.3 Бюджет тапшылығы…………………………………………………...........12    2     ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ  БЮДЖЕТ  ЖҮЙЕСІНІҢ           ОРЫНДАЛУЫНЫҢ  НӘТИЖЕЛЕРІН АНЫҚТАУ……………....……..15  2.1  ҚР бюджет жүйесінің орындалуы……......…………………………..........15 2.2 Республикалық бюджеттің  орындалуы есебі…………………….............16    3    ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК       БЮДЖЕТІН ЖАҚСАРТУ………………………………………………….21  3.1 ҚР-ның мемлекеттік бюджетін жақсарту шаралары..............................21  ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………...23  ПАЙДАЛАНҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР……………….......…………………………25

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ 
 

    Зерттеу  тақырыбының  өзектілігі. Еліміздің  егемендік  алғаннан бергі  15 –  шақты  жылдың  ішінде  экономикамызбен әлеуметтік  өмірімізде болып жатқан  оңтайлы  өзгерістер мен қол  жеткен  табыстарды  сөз еткенде, ең  алдымен  мемлекеттік  бюджеттің  орталықтандырылған ақша қорын жасау, екіншіден   оны  ұдайы өндіріс  пен  қоғамдық  қажеттіліктерді  қанағаттандыру  мақсатына  пайдалану  мақсатымен  қоғамдық өнімнің  құнын бөлу  және  қайта  бөлу  процесінде  мемлекет пен қоғамдық  өндірістің  басқа  қатысушылары арасында пайда  болатын  ақша  қатынастары екені  көрсетуіміз керек

    Мемлекеттік бюджет жүйесі қаражаттарын қайта бөлуді экономикалық өсімнің сапасы мен нәтижесі арқылы анықтайды. Бюджет Қазақстанның жалпы шаруашылық байланыстар жүйесіне толық кіруіне, қазіргі таңдағы өтпелі кезеңді жеңіп шығуына мүмкіндік туғызуы керек.

    Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық тілімен анықталады, өйткені Қазақстан — федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.

      Мемлекеттік бюджет — ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлудің негізгі құралы. Мемлекеттік бюджеттің (шығыс бөлігінің) көмегімен ұлттық табыстың 30%, жалпы ішкі өнімнің 20%, жалпы қоғамдық өнімнің 10% бөлінеді және қайта бөлінеді. Бюджет Қазақстанның бүкіл аумағында өндірістік күштерді неғұрлым ұтымды орналастырудың, экономика мен мәдениетті көтерудің талаптарын ескере отырып салааралық және аумақтық қайта бөлу үшін пайдаланылады.

    Экономикалық  категория ретінде мемлекеттік  бюджет мемлекеттік орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы  өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында пайда болатын ақша қатынастарын білдіреді.

    Зерттеудің  мақсаты мен  міндеттері: Қазақстан Президенті Н.Назарбаев қол қойған Қазақстан Республикасының бюджеті заң мәртебесін қабылдайды және оның атқарылуы бюджет рәсімінің қатысушылары үшін міндетті болады. Заң өткен кезеңдегі бюджеттің атқарылуы туралы есеп баспасөз бетінде жарияланады. Осылайша бюджеттің кірістері мен шығыстарының көлемі, оның негізгі түсім көздері, шығыстарының бағыттары, тапшылық көлемі және оны жабудың әдістері (шығындарды қысқарту, кірістерді көбейту, қарыздар, ақша эмиссиясы) жария етіледі.

      Қазақстан Республикасының мемлекеттік  бюджетін жақсарту үшін бюджет процесін жетілдіру. Мәселе бюджетті құрастыру процедурасы туралы ғана емес, сондай-ақ бюджеттің қабылдануы мен нәтижелі атқарылуы тетігі туралы болып отыр. Іс жүзінде «қаржы технологизмінің» тұғырнамасын қолдану бюджет саласында келесідей маңызды қозғалыстар тудырады:

• халық мүдделерін қаржыландыру көздеріне сәйкес тетіктерді құру;
• барлығына түсінікті бюджет процедурасын қолдану арқылы елдің бюджет жүйесінің барлық деңгейінде бюджет процесінің айқындығын қамтамасыз ету;
• мемлекеттік қаражатты мақсатсыз және тиімсіз жұмсауды төмендету;

            Зерттеудің  құрылымы. Зерттелгелі  отырған «ҚР бюджет жүйесі» атты  курстық  жұмыс  негізінен: кіріспеден, 3 бөлімнен,  қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден  тұрады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    1   БЮДЖЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ  ЖАЛПЫ  ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ  МӘНІ 

    1.1 Бюджет жүйесі және бюджет  құрылысы 
 

    Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық деңгейлерінде  тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде аймақтардың шаруа-шылығын, әлеуметтік сферасын, өрбір әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару аппаратын үстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша ресурстарын жүмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі қүрылады. Бюджеттердің же-келеген түрлерінің кірістері мен шығындарын қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болды. Осы элементтердің барлығы — бюджет жүйесін үйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының өзара қатынаста-ры мен байланысының үйымдық нысандары, бюджет қүқықта-рының жиынтығы — бюджет қүрылысын құрайды.

    Дүниежүзінің  әр түрлі елдерінде бюджет қүрылысы мемелекеттің қүрылысына, аумақтық-өкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен ерекшеленеді.

    Бюджет  құрылысында басты орынды бюджет жуйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және қүқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлер бюджеттерінің, сонымен бірге бюд-жет процесі мен қатынастарының жиынтығын білдіреді. Әр түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің қүрылымы, бюджеттердің же-келеген түрлерінің саны жағынан түрліше болып келеді, ейткені олардың аумақтық қүрылысы мен аумақтық бөлінісіне байланысты болады.

    Бюджет  жүйесінің қүрамы елдің үлттық-мемлекеттік  қүры-лымымен анықталады. Мемлекеттің  федеративтік және унитар-лық қүрылымы болуы мүмкін.

    Федеративтік  мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:

    мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің бюджеті;федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та — штаттардың, ГФР-да—жерлердің (ландтардың), Канадада — провинциялардың, Ресейде — федерация субъектілерінің бюджеттері);жергілікті бюджеттер.

    Унитарлық (біркелкі) мемлекеггерде екі буынды бюджет жүйесі қодданылады: орталық (республикалық) бюджет және толып жатқан жергілікті бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулану мен дербестігінің түрлі дөрежесі болуы мүмкін, бірақ, әдеттегідей, әлеуметтік-экономикалық процестерді басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төменгі бюджеттерге қатынасы бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бюджетте сақталады.

    Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрлымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан — федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны жөне сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.

    Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік  бюджетті қүрайтын бекітілетін, атқарылатын  және дербес болып табылатын мынадай  бюджеттер жүмыс істейді (1-сызбаны қараңыз):

    республикалық бюджет;

    облыстық  бюджет, республикалық маңызы бар  қаланың, астананың бюджеті;

    ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.

    Қазақстанда төтенше немесе соғыс жағдайында төтенше мемлекеттік бюджеттің  әзірленуі, бектілуі жөне атқарылуы мүмкін.

    1991 жылы Қазақстан Республикасының  бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге  үшырады. Бүған дейін Қазақстанның мемлекетік бюджеті, басқа одақтас республикалардың мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік бюджетіне кірді, онда ел аумағының барлық бюджеттері, соның ішінде ауылдық және поселкалық бюджеттер де қамтылып көрсетілді. Ол одақтық бюд-жеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджетінен тұрды. Одақтық бюджетке 1970-1990 жж. мемлекеттік бюджет ресурс-тарының жалпы ауқымының 52-50% тиді, оның 35% республи-калардың республикалық бюджеттерінің жөне 15% жергілікті бюджеттердің қарамағында болды.

    Бюджет  кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет—араларындағы  өзара етелетін операцияларды есепке алмағанда, республи-калық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін, таддамалық ақпа-рат ретінде пайдаланылатын жөне бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.

    Мемлекеттік (республикалық) және жергілікті (муниципалдық) бюджеттер кез-келген басқа мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің орталық буыны болып табыла-ды. Бюджет—мемлекеттің қажетті атрибуты жөне оның егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті мемлекетгік жене муниципалдық қүрылымдарының ақша қорлары қүрылады, бүл қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жүзеге асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің қаржы ресурстарының аса ірі бөлігі шоғырландырылады. Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекеттің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.

    Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғырланған.

    Республикалық бюджет — бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамта-масыз етуге жөне мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры./2, 257 б./

    Жергілікті  бюджет (екімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері)—облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала-ның, астананың бюджеті, аудандардың (облыстың маңызы бар қаланың) бюджеті.

    Бюджет  кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік органдардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қар-жымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған орталықтандырыл-ған ақша қоры облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті болып табылады.

    Бюджет  заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және ауданның (об-лыстық маңызы бар қаланың) жергілікті мемлекеттік органдарының, оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамта-масыз етуге және тиісті аудандағы (облыстық маңызы бар қала-дағы) мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған орталықтан-дырылған ақша қоры аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті болып табылады.

    Тиісті  қаржы жылына арналған республикалық  бюджет Қазақстан Республикасының  заңымен, жергілікті бюджеттер мәслихаттардың шешімдерімен бекітіледі.

    Төтенше мемлекеттік бюджет республикалық және Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында енгізіледі.

    Төтенше мемлекеттік бюджетті бюджеттік  жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган әзірлейді жөне ол Қазақстан Республикасының заңцарында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітіледі.

    Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында  төтенше немесе соғыс жағдайын енгізу және оның күшін жою туралы Президенттің Жарлығы төтенше мемлекеттік бюджетті енгізуге жөне оның қолданылуын тоқтатуға негіз болып та-былады.

    Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан Республикасының  Парламенті дереу хабардар етіледі.