Өндірістегі лизингті дамыту жолдарының теориялық негіздері

Мазмұны 

Кіріспе...............................................................................................................................3

1. Өндірістегі лизингті дамыту жолдарының теориялық негіздері............................4
2. Қазақстан Республикасы лизингтің даму болашағы және перспективалары......11
3. Қазақстан Республикасында лизингтің қазіргі жағдайы.......................................14

Қорытынды ....................................................................................................................16

Пайдаланылған  әдебиеттер..........................................................................................17 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

     Қазақстан экономикасының барлық салаларында нарықтық қатынастарға негізделіп жүргізілген реформалар тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етуге бағытталғандықтан, қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикасының алдындағы маңыздылығы өте жоғары міндеттердің бірі соңғы жылдары өз уақытында жасалынған құрылымдық реформалардың және тиімді жүргізілген экономикалық реттеудің арқасында қол жеткізілген макроэкономикалық көрсеткіштерге тұрақтылық және жаңа сапалық сипат беру.

     Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз  бәсекеге қабілетті экономиканың  үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке  қарымы мол басым салаларды,  яғни отандық өндірісті дамытуға  кірісе бастады. Ал отандық  өндірісті, сол арқылы отандық  өнімдердің ішкі және сыртқы  нарықтардағы бәсекелестік қабілеттілігін  дамытудың маңызды шарттарының  бірі өндіріске ғылым және  техниканың соңғы жетістіктерін  енгізу негізінде оған қызмет  көрсететін  негізгі қорлардың  сапалық деңгейін жоғарылату  болып табылады. Себебі, нарықтық  экономика жағдайында жұмыс істейтін  кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттілігі  және өндірілген өнімдері мен  көрсетілген қызметтерінің сапасы, көбінесе олардың пайдаланатын  негізгі қорларының технологиясы  қаншалықты деңгейде қазіргі  заман талаптарына сай екендігіне  байланысты. Сондай – ақ бізге  ұзақ мерзімді тұрақты экономикалық  өсуді қамтамасыз етудің классикалық  факторларының бірі өндірістік  база немесе өндірістік аппарат  болып саналатындығы белгілі.  Сондықтан да, бүгінгі күнгі мемлекеттің  ұзақ мерзімді болашақтағы стратегиялық  мақсаты Қазақстан Республикасының  тиімді және тұрақты экономикалық  дамуын қамтамасыз етуге қабілетті  өндірістік аппаратты құру болып  табылады. Осы арада Қазақстанның  барлық негізгі қорларының шамамен  50-70 % дейінгі мөлшерінің ескіргенін  және жақын уақыт аралығында  айырбастауды талап ететінін  ескере кеткен жөн. Пайдаланылуда  жүрген негізгі қорлардың өте  көп бөлігінің ескіруі және  өнеркәсіптің өңдеу салаларына  жұмсалып отырған инвестициялар  көлемінің өте төменгі деңгейі  отандық өнімдердің бәсекеге  қабілеттілігінің төмендеуіне әкеп  соғады. Қазіргі кезде еліміздің  ұлттық банк жүйесінің экономика  салаларының несиелік ресурстарға  деген қажеттіліктерін мүмкіндіктері  жылдан – жылға жоғарылағанымен,  банктік несие есебінен кәсіпорындардың  негізгі қорларын жаңарту қажеттіліктерін  толық қанағаттандыру мүмкін  емес. Қазақстан Республикасы Қаржы  министрлігінің мәліметтеріне сүйенсек  еліміздегі кәсіпорындардың негізгі  қорларын жаңарту үшін қазіргі  таңда 800 млрд. теңгеден көп мөлшерде  инветициялар талап етіліп отыр. Бүгінгі күні бұл көрсеткіш  барлық коммерциялық банктерден  бөлінген несиелер көлемінен  екі есеге жуық жоғары. Осындай  тығырықтан шығудың негізгі жолы, лизингтік қатынастарды негізгі  қорларды инвестициялаудың тиімді, ыңғайлы құралы ретінде дамыту  болып табылады. Қазіргі кезде  әлемдік тәжірибеде, лизингтік несиелеу  экономиканың нақты секторына  инвестиция тартудың негізгі  құралдарының бірі бола отырып, прогрессивті технологиялар негізінде  ескірген өндірістік базаны жаңартуға  және өндірістік қорларды сатып  алуға мүмкіндіктер беретін инвестициялық  қызметтің ерекше түрі ретінде  кең түрде танылуда 

1. Өндірістегі лизингті дамыту жолдарының теориялық негіздері

 

       Лизинг – бұл машина,құрал-жабдық, автакөлік құралдарын, құрылыс және ауыл шаруашылық техникаларын, түрлі өндірістік ғимараттарды және интеллектуалдық меншік құқықтарын (компъютерлік бағдарлама, ноу-хау т.б.) орта және ұзақ мерзімге жалға беру болып табылады. Лизинг өндірістік процеске қатысушыларға несиелік – қаржылық  қызмет көрсету құралдарының бірі. Лизингтік қызмет көрсетудің басты ерекшелігінің өзі сонда, жалға алу үшін жабдықтарды табу және қаржыландыру мәселесі қолданылатын құралдардың есебінен бір мезгілде шешіліп отырады.

      Лизинг инвестиционды қызмет түрі, мұнда лизинг беруші лизинг алушымен белгіленген мүлікті өз меншігінде уақытша қолдану үшін алады. Лизингті келісім, өз кезегінде, келіссөздердің жиынтығын құрайды. Лизингті маңызды келісім пайдаланушы лизингті компанияға қандай жабдық керектігін хабарлайды. Лизингті компания жобаның шындығына көзі жетіп, өндіруші фирмадан немесе басқа заңды және жеке тұлғадан жабдықты сатып алады. Лизинг компания жабдықты меншіктенгеннен кейін оны уақытша пайдалануға лизинг алушыға орнына лизингті төлем ала отырып тапсырады.

        Несиелі қаражаттандырумен салыстыру бойынша лизингтің артықшылықтары:

• лизинг ұзақ мерзімді қаржыландыру есебімен қажетті өндіріс құралдарын меншіктенуге мүмкіндік береді;
• лизингтік келісім жасаған кезде аманат емес, ал лизинг берушінің лизинг мүлігіне берген меншік құқығы қамтамасыз етеді;
• лизинг мерзімінің аяқталуы кезінде барлық лингті төлемдерді төлеу шартында лизинг алушы лизингкке қойған мүлікті өз меншігіне алуға құқылы болу мүмкіндігі бар.

       Лизингтің салықтық артықшылықтары негізігі қаржылардың импорты, лизинг беруші әкелген қаржы лизинг тасымалдау үшін және соңғы лизинг алушы НДС төлеуден босатылады. Мұндай негізгі қаржы құралдардың тізімі республиканың үкіметі жарлығымен бекітіледі.

Үкімет  тізіміне кірмеген негізгі қаржыларға барлық лизинг келісімінің мерзімі  үшін лизингті төлемдерді өтеуде НДС  қосылып отырады. Қаржылық лизинг марапаты НДС қосылудан босатылады. Қаржылық лизинг марапаттау сомасы несие пайыздарына қарағанда лизинг берушінің толығымен салықтанушы пайдасынан алынып тасталады. Лизинг алушының пайызы қаржы лизингі үшін ҚР компания резиденттерінен алынған негізгі қаражат толық көлемімен алынуға жатады. Лизинг алушы эксплуатацияны пайдаланудың бірінші жылында эксплуатация құқығында салық амортизационды төлемдер үшін екі норма амортизация бойынша төлейді, және осылай салық төлеуші табысының мөлшерін азайтады. Лизинг алушы корпоративті табыс салығы, жер салығына және лизингке алған негізіг қаржыны эксплуатацияға енгізгенде мүлік салығы бойынша инвестиционды салық преференциясын алу мүмкіндігі бар.

        Лизинг ағылшын тілінен аударғанда “жалға беру”деген мағынаға ие. Экономикалық категория ретінде лизинг машиналарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын, өндірістік сипаттағы құрылғылардың ұзақ мерзімге жалға берілу негізіндегі қатынастарды білдіреді. Лизинг қажетті құрал-жабдықты көп ақшалай қаражат шығындарынсыз-ақ белгілі бір мерзімге жалға алуға мүмкіндік береді. Машиналарды, құрал-жабдықтарды, ЭЕМ-ді жалға алу өндіріс құралдарының моральдық тозуымен байланысты жоғалтуларды болдырмайды.

      Лизингтік компания құрал-жабдықты сатып алып, жалға алушы фирмаға 5-8 жыл мерзімге жалға береді. Ал ол өз кезегінде  мүлікті қолдана отырып біртіндеп  қарызын өтейді.

       Лизингтік қызметтер стратегиялық  маңызды салалардың тез дамуына жағдай жасай отырып, экономиканың өндірістік секторын нығайтады. Сонымен қатар, лизинг несиелендірудің баламалы формуласы ретінде банктер мен лизингтік компаниялар арасындағы бәсекені күшейтеді, несие процентінің төмендеуіне әсер етеді, ал бұлардың өзі өндірістік салаға капитал ағымын ынталандырады

         Дәстүрлі жалға алумен салыстырғанда лизингтік операциялардың ерекшекліктері қандай? Біріншіден, мәміле нысанын лизинг беруші емес, өз есебінен  құрал-жабдықты иеленетін лизинг алушы таңдайды. Екіншіден, лизинг мерзімі құрал-жабдықтың физикалық тозу мерзімінен (1-20 жылға ) аз және салықтық амортизация мерзіміне (3-7 жыл) жақын. Үшіншіден, келісім- шарттың мерзімі аяқталғаннан кейін клиент жеңілдетілген ставкамен жал мерзімін ұзарта немесе қалдық құнымен сатып ала алады. Төртіншіден, әдетте лизинг беруші қаржылық мекеме – лизингтік компания болып табылады.

       Жалдық төлемдер ай сайын, әр тоқсан немесе жарты жыл сайын жүзеге асырылады. Жал төлемінің ставкасы әдеттегі коммерциялық қызметтер жағдайындағы сатып алу бағасының жоғары және жабдықтың сипаты мен келісім – шарт мерзіміне байланысты белгіленеді.

ие болуда.

       Әлемдік тәжірибеде “лизинг”  өндіріске қатысушылардың қаржылық – несиелік  қызмет көрсету құралдарының бірі болып келеді.

      Аренда  келісімі жасалатын  мерзімге байланысты арендалық операциялардың үш түрін ажыратады: 

      -қысқа мерзімді аренда (рентинг)-1күннен 1жылға дейін

      -орта  мерзімді аренда  (хайринг)-1 жылдан 3 жылға дейін

      -ұзақ  мерзімді аренда (лизинг)-3 жылдан 20 жылға дейін 

      Лизинг  - әдетте ұзақ уақыт пайдалануға болатын тұтыну тауарларымен және жылжымайтын мүлікті жабдықтау үшін бөлінетін қаржының түрі. Мүлікке иелік ету құқымен қатар, келісілген шарт бойынша белгілі бір уақытта үшінші біреуге жалға береді. Лизингтік қызмет көрсетудің басты ерекшелігінің өзі, арендатор үшін жабдықтарды табу және қаржыландыру  мәселесі қолдану құралдарының есебінен бір мезгілде шешіліп отырады. Сонымен қатар, жабдықтардың бір мезгілде өткізілетін бұл түрі жабдықтаушы үшін де өте тиімді.

           Сатып алу – сату  келісімінен ерекше, лизингте аренда мүлкін иелену құқына аренда беруші ие болады, ал лизингте алушы тек уақытша пайдалану құқына ие болады.Лизингтік келісім мерзімі аяқталған соң  лизинг алушы келісілген баға бойынша келісім объектісін сатып алуына болады, лизингтік келісімді ұзартуына болады немесе келісім шарт мерзімі біткен соң қайтарып  беруіне болады.

        Лизингтік операция бүгінгі күні  Қазақстандық экономикаға өте  қажеттік банктік құрылымның  өндірісті қаржыландыру бойынша  іскерлік ортамен бірлесе қызмет  етуіне әсер ететін операция. Лизингтік бизнес кәсіпкерлік  қызметтің ерекше саласын ұсынады.  Лизингті  белсенді енгізетін  болса, мүмкіншілігіне қарай өндірісті  техникалық қайта жарақтандырудың,  Қазақстан экономикасын құрылымдық  қайта құрудың, нарықты жоғары  сапалы тауармен қамтудың мықты  тынысы болуы мүмкін. 

  Лизингтік келісімінің негізін келесі элементтер құрайды:

1. келісім объектісі;
2. келісім субъектісі (лизингтік келісімге қатысушылар);
3. лизингтік келісім мерзімі;
4. лизингтік төлемдер;
5. лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер.

а) Лизинг объектілері – лизингтік келісім объектілері материалдық құндылықтардың кез келген құндылықтары бола алады, егер де олар өндірістік циклде жойылмаса. Арендаға берілетін объектілердің табиғаты бойынша қозғалатын және қозғалмайтын мүлік лизингін ажыратады.

б)  Лизинг субъектілері – лизинг келісімдері объектісіне тікелей қатынасы бар жақтар (қатысушылар) оның субъектілері болып табылады. Мұнда оларды тікелей және жанама түрде қатысушылар деп екіге бөліп қарастырады. 

      Тікелей қатысушыларға мыналар  жатады:

• лизингтік фирмалар мен компаниялар (лизинг беруші және мүлікті жалға берушілер);
• келісім объектілерін жеткізушілер (жабдықтаушылар);
• өндірістік және сауда  комланиялары.
• Жанама қатысушылары:
• Коммерциялық  банктер және инвестициялық  банктер , олар лизинг келісімінің кепілшілері ретінде қатысады;
• Сақтандыру компаниялары;
• Брокерлік және басқа делдал фирмалар;

       Лизингтік фирмаларға – аренда  түрінен байланыссыз жалгерлік қатынастарды  жүзеге асыратын барлық фирмаларды жатқызады. өз қызметі бойынша оларды: мамандандырылған және әмбебап деп бөледі.

• Тар мамандандырылған компаниялар әдетте тауардың бір ғана түрімен

    айналысады (жеңіл автокөлік, контейнерлер) немесе бір топ тауарларымен айналысады (құрылыс жабдықтары, тоқыма бұйымдар кәсіпорындар). Лизингтік компанияларда әдетте машиналар мен жабдықтардың паркі болып, қалыпты жағдайын қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасайды;

• Әмбебап лизингтік фирмалар жалға машиналар мен жабдықтардың

    сан алуан түрлерін беруімен айналысады. Олр жалгерге қажетті жабдықтарды өздері таңдауға құқық береді.

      Лизингтік фирмалар көп жағдайларда өнеркәсіптік және сауда фирмаларының, банктер  мен сақтандыру қоғамдарының филиалдар  мен еншілер компаниялары ретінде  құрылады.

          Лизингтік қызмет нарығына банктердің енуі екі жағдаймен байланысты:

      Біріншіден, лизинг бизнестің капиталды көп қажет ететін түрі, ал банктерде ақша ресурстарының басым бөлігі шоғырланған;

      Екіншіден, лизингтік келісімдер өзінің экономикалық табиғатына сай банктік несиелеумен тығыз байланысты.

      Қаржы нарығындағы бәсеке банктерді лизингтік  операцияларды белсенді түрде жүргізуіне мәжбүр етеді. Лизингтік операцияларды  жүзеге асыратын фирмалардың екінші категориясына өнеркәсіптік және құрылыс  фирмалары жатады.

      Үшінші  категорияға – делдалдық және сауда фирмалары жатады.