Лизингтік қаржыландыру

      Қаржы түсінігі оның пайда  болу алғы шарттары  

      Қаржы ақша-қаржы ресурстары мен қорларын құру және пайдалану үрдісіндегі экономикалық қатынастарды айқындайтын экономикалық категориялардың маңызды бір бөлігі болып табылады. Қаржының пайда болуы натуралды шаруашылықтан тауар-ақша айырбасына өтумен және мемлекеттің дамуы мен оның ресурстарды кажететуімен тығыз байланыста қалыптасты.

      Қаржының  маңызды нышаны болып ақша қаражаттарының нақты қозғалысындағы қаржы қатынастарының ақшалай мағынада берілуі табылады.

      Ұдайы   өндіріс   үрдерісі   бір-бірімен   байланысты   және өзара тәуелді өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну тәрізді кезеңдері аркылы  жүзеге  асады.   Қаржы  ғылымының  теориядарының бірінде қаржының пайда болуын ұдайы өндіріс процесінің екінші  кезеңімен   байланыстырады,   осы  кезеңде   қоғамдық өнімнің   құнын   мақсатты   және   субъектілерге   өндірілілген өнімнен өз үлесін бөлу арқылы жузеге асады. Сондықтан, экономикалық категория ретінде қаржының маңызды нышаны болып қаржылық қатынастардың бөлгіштік сипаты танылады.

      Ақша  қаражаттарының нақты қозғалысы  ұдайы өндіріс процесінің екінші және үшінші кезендерінде, яғни бөлу және айырбас процесінде басталады.

      Екінші  кезеңде құнның ақшалай түрдегі  қозғалысы тауар қозғалысынан жекеленген түрде болады және бір иеленушіден екіншіге ауысуымен сипатталады. Үшінші кезеңде бөлінген құн ақшалай нысанда тауар түріне айырбасталады.

      Сонымен, ұдайы өндіріс процесінің екінші кезеңіңде құнның ақшалай түрдегі қозғалысы - бір жақты, ал үшінші кезеңінде екі жақты қозғалыста болады, олардың біреуі ақшалай түрінде, ал екіншісі тауар түрінде болады.

      Ұдайы өндіріс үдерісінің үшінші кезеңінде  негізінен айырбас операциялары болғандықтан, олар тек бағалы құралдарды кажетсінеді және мұнда баға тәрізді экономикалық категорияның  механизмі қызмет жасайды.

      Қаржы қатынастары қатынасатын бастапқы сала болып жиынтық  қоғамдық   өнім  құнының  алғашқы   бөлу   үдерісі саналады, ол келесідей элементтерден түрады:

      С - өндіріс құрал-жабдықтарының шығындалған  құны;

      V - еңбек ақы; М - қосымша өнім.

      Мүнда ақшалай табыстар мен жинақтардың  әр түрлі нысандарының құрылуы байқалады. Құн одан әрі қаржы негізі түрінде шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлініп  оны мақсатты пайдалану жүзеге асырылады.

      Осы жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе мынадай анықтама беруте болады: қаржы - бұл мемлекет пен шаруашылык, жүргізуші субъектілерде ақшалай табыстар мен жинақтарды қалыптастыруға, оларды қогамның әлеуметтік және басқа да қажеттіктерін қанағаттандыру үшін ұлғаймалы ұдайы    өндіріс    үдерісіне    пайдалануеа    байланысты    жалпы қоғамдық өнім құны мен  ұлттық, байлықтың бөлігін  бөлу және қайта    бөлу    үдерісінде    туындайтын    ақша    катынастары. Қаржының кызмет етуінің шарты болып акшаның болуы, ал қаржының   пайда   болуының   себебі   болып   мемлекет   пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін   қамтамасыз ететін ресурстарға деген  қажеттік болып танылады.

1. Қаржы түсінігі мен белгілері.
2. Мемлекеттік және жеке қаржылардың ара қатынасы.
3. ҚР қаржы жүйесі, оның құрылымы.

      Тірек сөздер: қаржы, қаржы функциялары

      Заңгерлерге «қаржы» терминінің нақты мәнін  білген жөн, біріншіден, қаржы құқығының  қолдану саласын анықтау үшін, екіншіден құқық саласынан іпгелес  ақшалық қатынастарын құрайтын заттар саласын бөлу үшін қажет. Себебі ақшалық  қатынастарды қаржылай-құқықтық реттеу заңдық тұрғыдан бұйрықты, ал әлеуметтік тұрғыдан – қаталдықпен сипатталады.

      Мемлекет  бұл реттеу жолымен мысалы салық  төлеушілердің ақшаларын өздерінің  пайдасына түсіреді, жарлық шығарады, қалай ақша жұмсауға және тағы басқалар.

      «Қаржы» категориясының үш мәнің көрсетіп айтады.

      Кең мағынада «қаржы» түсінігі «ақша» түсінігіне синоним ретінде көрінеді. Мысалы, біреу, «менде қаржы жағы нашарлау»  десе, бәрінің түсінуі бойынша  ол адам ақшалық қиыншылыққа ұшыраған. Кейбір экономистер де бұл түсінікті қолдайды. Сондықтан, мынандай айтылымдарды кездестіруге болады. Олардың түсінігінше қаржылар азаматтар қаржылары, заңды тұлға қаржылары, мемлекеттік-аймақтық құрылымдардың қаржылары және мемлекеттің қаржылары тұтасымен, яғни еліміздегі айналымдағы барлық ақшалай көпшілік.

      Бірақ «қаржылық құқық» деген категорияның болуы. «Қаржылар» деген түсініктен шыққандықтан оны ақшамен бірдейлеу  күмәншілікке әкеліп соғады.

      Осының  күшімен бір жақты мағнада  «қаржылар» түсінігі барлық мемлекеттің  және заңды тұлғалардың ақшалай құралдарын қамтиды. Ақшалық қатынастарды қаржылар тобына жатқызу екі критерийді пайдалануға негізделген:

1. ақшалық операциялардың субъектілері мемлекет және

заңдылы тұлғалар;

2. көріну саласы – үлестіру сатысы заңдылы тұлғалар мемлекеттік те, мемлекеттік емес те болғандықтан, ақшалық қорлар – бұларға сәйкес жеке меншік және мемлекеттік, қаржыларды да жеке меншік және мемлекеттік қылып бөлу қалыптасты.

      «Жеке меншік қаржысы» категориясы жеке меншік нысаны бар ақшалармен, ал «мемлекеттік қаржылар» мемлекеттің меншігіндегі ақшалармен қабысады. Ақырында, арнайы мағнада қаржылар деп

( материалдық  мағнада) тұтас қоғамдық өнімді  бөлуде ақша құралдарының қорында  жинақталған мемлекеттік ақшаларды  түсінеміз.

      Поль  Мари Годме (Франция) торамалдауы бойынша, қаржы құқығының саласына тек мемлекеттік қаржыларды жатқызады. Ал жеке меншік қаржыларға келсек «бұл мүлік, оған билік жүргізу тек жеке меншік құқығы нормаларын сәйкес жүргізіледі». Ол санымен қатар мынаған көңіл аударады: «ешқашан мемлекеттік және жеке меншіктік қаржылардың арасындағы түбегейлі айырмашылық бар екен ұмытпау керек. Бұл айырмашылық мына фактілерге себепші болған: жеке меншік қаржы жағдайы және жеке меншік қорлардың қозғалысы нарықтық экономика заңдарына байланысты, ал мемлекеттік қаржының жағдайы мен қозғалысы мемлекеттің шешімдерімен және ашық билік іс-әрекеттерімен анықталады».

    Оның  пікірі бойынша, мемлекеттік және жеке меншік қаржыларының айырмашылығы келесідей:

1. мемлекет мәжбүрлі тәртіппен салық салу жүйесінің арқасында өзінің табысын қамтамасыз ете алады. Сонымен қатар мемлекеттің өзіне қатысты мәжбүрлеп орындау жөң. Ал жеке меншік тұлғаларға келсек, онда жағдай басқаша, ол мәжбүрлеп өздерінің табыстарын қамтамасыз ете алмайды, олар өздерінің міндеттемелерін орындауға жағдайы жетпей қалуы мүмкін;
2. мемлекеттік қаржылар өздерінің қаржыларын иелік ететін жеке меншік еркінен тәуелсіз ақшалай жүйесі мемлекет пен не көп, не аз дәрежеде басқарылады;
3. жеке меншік қаржылар пайда алуға бағытталған. Мемлекеттік қаржылар, керісінше – жалпы мүдде деп аталатын құралдарды жүргізуге;
4. мемлекеттік қаржылардың мөлшері жеке тұлғалар иелік ететін жекеменшік қаржылардан гөрі әжәптәуір көп.

      Жеке  меншік қаржылар  өздеріне келесі басты  институттарды енгізеді:

1. Ұйым қаржылары (сауда және сауда емес);
2. Сақтандыру ұйымдарының қаржылары;
3. Банкілер қаржылары;
4. Мемлекеттік емес арнайы қорлар қаржылары (мысалы: мемлекеттік емес зейнетқорлар қорлары).

 

      Мемлекеттік қаржылар өздеріне келесі басты институттарды  енгізеді:

1. Бюджеттік жүйе;
2. Бюджеттен тыс мақсатты қорлар;
3. Мемлекеттік сақтандыру қаржылары. (егер мұндай бұл елде болса);
4. Мемлекеттік бенкі қаржылары (егер бұндай банкілер болса);
5. Мемлекеттік кәсіпорын және мекеме, сол сияқты шаруашылық жүйелерінің орталықтарының (мемлекеттік басқару органдарының) қаржылары.

      Қаржыларға  келесі функциялар тән: бөлгіш және бақылау.

      Бөлгіш  функцияның қаражаты болып қаржы  көмегімен қоғамдық жалпы (валды) өнімнің  құнын бөлу және қайта бөлу жүргізу  саналады. Нәтижесінде ақшалай құралдар бір тұлғадан екінші тұлғаға ауысады, бұл процесс ақшалық қордың қалыптасқанын, немесе тұтынуын білдіреді.

      Бақылау функциясының мәні мынада: ақшалық  құралдардың сақталуын және дұрыс  жұмсалуын мемлекет жағынан қадағалауға  алуы.

      Бірақ нарықтың экономика жағдайында мемлекеттік  қаржы қадағалауы қысқаруды және мемлекеттік қаржылар шеңберінде жүргізілуі керек. Сонымен, мемлекеттік қаржылардың басты мақсаты мемлекеттің жұмыс істеуіне ақшалай қамтамасыз ету. Ақшалай жүйены ұйымдастыру мемлекеттің қызметін қаржылау тобына жатады. Жоғарыда айтылғаннан шығатыны, мемлекеттің қаржылық қызметі мемлекеттің ақшалық инфра құрылым жасау бойынша және оның тиісті жұмыс істеуін қамтамасыз ету бойынша, сол сияқты мемлекеттік ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастырудағы мемлекеттің, тұтасымен шығу немесе өкілетті органдардың қызметі деп айтамыз 
 

      Мемлекеттің қаржы қызметінің мәселелері мынада:

1. Қоғамның ақшалай инфрақұрылым құру және олардың біркелкі жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
2. Өзінді-өзің қамтамасыз етуге және өз қызметімді жұмыс істету үшін ақшалай құралдарды табу;
3. Қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік экономикалық процестерге ақшалық рычак жолымен ықпал жасау.

      Бұдан, мемлекеттің басты мақсаты қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымдарының бірқалыпты жұмыс істеуіне қолайлы  жағдайлар жасау.

      Қаржы жүйесі  - белгілі қаржылық-экономикалық институттардың жиынтығы.

      Қаржы жүйесі мына институттарды енгізеді:

1. Бюджеттік система;
2. Бюджеттен тыс орталықтандырылған және орталық емес, мақсатты қорлар;
3. Кәсіпорын, ұйымдар, халық шаруашылық салаларын;
4. Мүлікті және жеке сақтандыру;
5. Несие (мемлекеттік және банктік).

      Қахақстанда мемлекеттік қаржы жүйесі тұтасымен  алғанда бірлік принципіне негізделген  және қаржылық орталықтандыру қиынға түсуде, бірақта белгілі жекеленген қаржылық – экономикалық институттардың эелементтері (мысалы, жергілікті бюджеттердің) іс жүзінде бар екенін айтқан жөн.

      Орталықтандырылған  мемлекеттік қаржылар жалпы мемлекеттік  сипаттағы қажеттілікті қамтамасыз етуге шақырылған және мемлекеттік  биліктің орталық органдарының қарамағындағы  ақшалай құралдарының қорлары болып  табылады.

      Орталықтандырылмаған  қаржылар жеке шаруашылық субъектілердің (мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің ақшалай қорлары) қарамағында болады.

      Жалпы мемлекеттік қаржылар жалпы мемлекеттік  маңызы бар шараларды қаржыландыру үшін тағайындалған (мемлекеттік билік органдарының қызметін республикалық деңгейде, қорғанысты, қауіпсіздікті, құқық қорғау қызметін, төтенше жағдайларды республикалық деңгейде ұйымдастыру жұмыстарын қаржыландыру).

      Жергілікті  қаржылар жергілікті маңызды бар  шараларды қаржыландыру және мемлекеттік биліктің жергілікті органдарының қарамағында болып, әкімшілік-аймақтың бірлікиердің ақшалай қорларымен көрінеді.

      Қаржы қызметінің тәсілдері:

1. Мәжбүрлеп және қайтарымсыз ақша құралдарын олардың иелерінен алу (салықтар);
2. Мәжбүрлеп және қайтарымды ақша құралдарын өндіріп алу (мәжбүрлі қарыз);
3. Еркін-қайтарымсыз ақшалық құралдарды жұмылдыру (игілік істеу қызметі);
4. Еркін-қайтарымды ақшалық құралдарды жұмылдыру (еркін қарыз);
5. Мемлекеттік қызмет көрсетулерді іске асыру негізінде ақшалық құралдарды жұмылдыру (мемлекеттік алымдар);
6. Мемлекеттік мүліктерді пайдаланған және өткізгеннен алынған ақшалық құралдарды мемлекет табысына айналдыру;
7. Эмиссия (ақшалық құралдарды шығару).