Факторинг

Кіріспе

 

І бөлім. Факторингтік операциялардың мазмұны мен түсінігі және түрлері

1.1. Факторинг  туралы түсінік 

1.2. Факторингтік операциялардың түрлері және келісім шарттары

1.3. Банктің факторингтік операцияларының (қызметтерінің) мазмұны 

ІІ  бөлім. Қазақстандық банктердің факторингтік операцияларын талдау

2.1. Қазақстандық банктердің факторингтік операцияларын талдау және бағалау

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

    Қазіргі таңда банктік операциялар және қызметтер күннен күнге артуда. Олардың  ішінде көп тараған түрлері несиелік операциялар мен депозиттік операцияларды  жатқызуға болады. Сонымен қатар, банктің жаңа операциялары да кең  өріс алуда. Олардың ішінде форфейтингтік  және факторингтік операциялар жатады. Бірақ бұл операциялар Қазақстанда  өте дамымаған.  Негізінен, Факторинг – банктің тауарлар жеткізуден және қызмет көрсетуден, берілген несиені қайтаруды талап ету құқығын қоса алғанда басқа шарттардан туындайтын төлем талаптарын сатып алуы.

    Курстық жұмыстың мақсаты, яғни Қазақстанда  факторингтік операцияларды жүзеге асыру . Осы мәселені алға қойып, талқылау. Яғни екінші деңгейлі банктердің жаңа дамып келе жатқан операциясы факторингтік операцияларды қарастырып, оның тиімділігі мен тетігіне тоқталып кету. Коммерциялық банктерде және жалпы экономикалық деңгейде факторингтік операцияларды ұйымдастырудың және бағалаудың теориялық, әдістемелік және нормативтік негіздеріне сүйене отырып, факторингтің нарықтық экономикадағы ролін анықтау болып табылады.

    Осы мақсатты жүзеге асыру үшін курстық жұмыс өз алдына келесідей міндеттер қойып отыр:

• факторингтің экономикалық экономикалық негіздерін қарастыру;
• факторингтік операцияларды ұйымдастыру және бағалау әдістемесімен таныс болу;
• қазіргі таңдағы Қазақстанда факторингтік қатынастарды дамыту мәселелерін қарастыру.   

    Қазақстандағы банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған  заңдардың жүзеге асу процессі өтпелі нарықтық кезеңдегі күрделі экономикалық реформалар мен ұзаққа созылатын  мемлекеттік бағдарламалар ауқымында  жүзеге асырылуда. Сонымен қатар  банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған  заңдардың тек осы саланы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің  қаржы, валюта, ақша-несие, жалпы экономиканың кез-келген саласына қатысты болатындығын естен шығармаған дұрыс.

    Аталған заңның 30-бабына сәйкес банктік операцияларға  мыналар жатады:

    —  заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және жүргізу;

    —  жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және жүргізу;

    —   банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың корреспондентік шоттарын ашу және жүргізу;

    —  заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және жүргізу;

    —   кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта санау, айырбастау,ұсату, сорттау, қаптау және сақтау;

    —  аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен байланысты тапсырмаларын орындау;

    —  есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін және өзге борыштық міндеттемелерін есепке алу (дисконт);

    —  заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару шартымен ақшалай формада несиелер беру;

    —  заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент-банктердің тапсырмаларына байланысты, олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысу операцияларын жүргізу;

    — сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша және оның мүддесіне сай ақшасын, құйма бағалы металын және бағалы қағаздарын басқару;

    —  клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-ақ олар бойынша өзара есепке алу операцияларын жүргізу және клирингке қатысушылардың таза позициясын анықтау;

    —  сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы қағаздарын, құжаттарын және бағалы заттарды сақтау қызметін көрсету, сондай-ақ жәшіктерді, шкафтарды және бәлмелерді жалға беру;

    —  ломбардтың операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен жылжитын мүліктерді кепілге алып, қысқа мерзімді несиелер беру;

    —  төлем карточкаларын шығару;

    —  банкнота мен монеталарды және бағалы заттарды инкассациялау және жөнелту;

    —  шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;

    —  төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);

    —  чек кітапшаларын шығару;

    —  бағалы қағаздар нарығындағы клирингтік қызмет; 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

І бөлім. Факторингтік операциялардың мазмұны  мен түсінігі және түрлері

    1.1. Факторинг туралы түсінік 

    Факторинг - бұл тауарларды немесе қызметтерді  жабдықтаушыдан төлем құжаттарын сатып  алуды білдіреді. Факторингтің мақсаты - кез келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын  тәуекелді қалпына келтіру. Нарық  экономикасы дамыған елдерде  төлемдердің сақаталу мерзімдеріне басты көңіл аударылады. Ендеше факторинг  компаниялар мен банктердің фактор бөлімдерінің қызметі жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы қатынастардағы тәуекелдер мен төлемдер мерзімдеріне байланысты мәселелерді шешуге бағытталады.

    Фактор  сөзі ағылшын тілінен "factor", аударғанда "маклер, делдал" деген мағынаны білдіреді. Экономикалық жағынан алғанда - бұл делдалдық операция.

    Факторинг - жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаған  тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот-фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссиондық-делдалдық  операция.

    Банк  төленбеген төлем талабының иесі ретінде, борышқордың несиелік қабілетін  тексергенімен де олардың төленбей қалуына байланысты тәуекелге барады.

    Келісімшартқа сәйкес банк жабдықтаушының контрагенттері өздерінің қарызын өтегеніне  қарамастан төлем талабындағы соманы төлеуге міндеттеме алады. Дәл осы  жерде факторинг пен банктік  кепілдеменің арасындағы айырмашылық  байқалады. Яғни, банктің кепілдеме  бойынша банк өзінің есебінен, оған тиісті соманы клиент төлемеген жағдайда төлеуге міндетті болып табылады. Факторингтік қызметтің мақсаты  төлеушінің төлем қабілетіне байланыссыз  факторингтік келісімшартта көрсетілген  мерзімде тез арада қаражатты  алу болып табылады.

    Нарық экономикасы дамыған елдердегі  факторингтік компаниялардың көбіне еншілес  фирмалары ірі банктермен бірігіп  жұмыс жасайды.

    Факторинг операциясына үш тарап қатысады:

1. Факторингтік  компания (банктің факторинг бөлімі) - өздерінің клинеттерінен шот-фактураны  сатып алатын арнайы мекеме;

2. Клинет (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг компаниясымен келісімшарт  жасасушы өнеркәсіптік немесе  сауда фирмасы;

3. Кәсіпорын  (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы  - фирма.

    Факторинг мәлімесін ұйымдастыру 1-суретте  көрсетілген.

    Факторинг мәлімесін жүзеге асырудан бұрын  толық талдау жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорыннан тапсырыс алғаннан соң факторинг  компания немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық және қаржылық жағдайын зерттейді. Егерде кәсіпорын факторинг компаниясы немесе банктің фактор бөлімінің  клиенті бола қалған жағдайда, ол факторинг  компаниясына сатып алушыға жіберілетін  барлық шот-фактураны тапсырады. Әрбір  құжат бойынша клиент төлеуге  келісім алуға тиіс. Факторинг  компаниясы барлық шот-фактурамен таныса отырып, сатып алушының төлем қабілетін анықтайды. Бұған 2-3 күн мерзім уақыт қажет етіледі. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын төлей алады.

    1-сурет.  Факторингті  ұйымдастыру сызбасы 

         

     Өнімді төлеу Құжаттарды талдау 

      

         Төлем құжаттарын         Төлем қабілетін (несиелік

            сатып алу қабілетін талдау)  

           Жабдықтаушы   Тауарды жабдықтау  Сатып алушы 

    Факторинг операцияларының жүзеге асырылу  негізіне факторинг туралы келісімшарт  жатады. Онда факторинг операциясының  төмендегідей жасалу шарттары көзделеді: төлем талабының мәліметтері, факторинг  операциясы бойынша сомадан төлейтін сома, өтеу сыйақысының мөлшері, факторинг келісімшартын бұзу жағдайлары және тараптардың ойлары бойынша басқа да шарттар.

    Сонымен қатар, онда тараптардың өздеріне алған  міндеттемелерін орындай алмаған  жағдайлардағы жауапкешіліктер  де қарастырылады. Ондай жағдайда тараптар бірінің алдында бірі жауап беруге тиіс. Фаткоринг бөлімі өзіне алған  міндеттемесін орындай алмаған  жағдайда, оны құрушы банк материалдық  жауапты болып табылады.

    Факторингтің  екі түрі болады: ауқымды (конвенционды) және шектеулі (конфедиенциалды). Тарихта  оның ауқымды түрі бірінші пайда  болған. Қазіргі жағдайда бұл - бухгалтерлік есеп, жабдықтаушылар және сатып алушылармен  есеп айырысу, несиені сақтандыру және т.б. қамтитын клиенттерге қаржылық қызмет көрсетудің әмбебап жүйесін  сипаттайды. Клиенттің мұндағы қызметі тек қана өндіру болып табылады. Бұл жүйе клиент-кәсіпорынға өндіріс пен өнімдерді сату шығындарын қысқартады. Өзінің мәні жағынан факторингтің бұл түрі жөнелтілген тауарларға берілетін несиені білдіреді.

    Соңғы жылдары шектеулі факторинг те біршама  дамып келеді. Шектеулі факторинг  бірнеше операциялардың орындалуымен байланысты: ақша алуға құқығын беру, қарызды төлеу және т.б. Шектеулі факторинг клиент-жабдықтаушы үшін жөнелткен тауары үшін берілетін  несиені сипаттаса, ал клиент-сатып  алушы үшін төлем несиесін сипаттайды. Факторинг операцияларын жасағаны үшін клиенттер банкке келісімшартта  көрсетілген төлемді төлейді, ол өзінің экономикалық мазмұны жағынан  несие үшін төлейтін пайызды білдіреді.

    Факторинг операциялары. Факторингтік операциялар  банктер және арнайы ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Ол үшін банктерде  арнайы бөлімдер ашылуға тиіс. Факторингтік операциялар түрлері 2-суретте көрсетілген.

    Факторингтік  операциялардың төмендегілер бойынша  жасалмайтынын ескеру қажет:

• Жеке тұлғалардың қарыздық міндеттемелері бойынша;
• Бюджеттік мекемелердің қоятын талаптары бойынша;
• Банктің несиелеуден алынып тасталған немесе төлем қабілетінсіз деп танылған кәспорынден мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша;
• Кәсіпорындардың филиалдары немесе бөлімшелерінің міндеттемелері бойынша.

    Факторинг негізінен жабдықтаушы мен сатып  алушының арасындағы қатынасты сипаттайды, себебі ол жабдықтаушының қаржылық жағдайына, сондай-ақ оның сатып алушыларының төлем қабілетіне үздіксіз бақылауды  білдіреді. 

    Сурет 2. Факторингтік операцияларды жүзеге асыру