Қазақстанның инновациялық моделі: даму жолдары

    -кәсіпорындарды  қаржы экономикалық сауықтыру шараларының даму болашағы бар дәрменсіз төлем қабілеті нашар кәсіпорындарда іске асыру;

    -нарық  кеңістігін дәрменсіз кәсіпорындардан тазарту үшін банкроттық процедурасын қолдану;

    -сыртқы  әкономикалық қызметті тарифтік  және тарифсіз әдістермен ретттеу;

    -халықаралық  стандарттар бойынша өндірістерді  сертификациялау мен сапаны бақылауды  дамыту;

    -корпоративтік  құрылымдардың қалыптасуына құқықтық және ұйымдастырушылық ықпал ету;

    -өндірістік  инфрақұрылымды қаржыландыруды дамыту;                                             

    -қызметке  тауар нарығында үстемдік ететін, табиғи монополистер мен шаруашылық субьектілер жұмысына тарифті қалыптастыру үшін, өндірушілер, тұтынушылар мен мемлекеттің әкономикалық мүддесін сақтауда құқықтық және нормативтік -әдістемелік базаны жетілдіру;

    -тиімділігі  жоғары технологиялармен іске қосуды ынталандыру;                              

    -келісім-шарт  түзумен шетелдер нарығына шығуды қамтамасыз етуде кәсіпорындарға ықпал ету;                                                                                                                               

    -БСҰ кіруге дайындық.

    Қазақстан    Республикасы   Үкіметінің    «Қазақстан    Республикасының  индустриялық-инновациялық    дамуының     2003-2015     жылдарға     арналған стратегиясын жүзеге асыру жөніндегі іс-қимыл, жоспарын бекіту туралы» қаулысына сәйкес индустриялық дамудың басымды бағыттары бойынша 2005-2007 – жылдарға арналған   жоғарғы   технологиялық   өндірістерге   мамандар

    даярлау бағдарламасы. Денсаулық сақтау саласында 2006-2008 жылдарға арналған ғылыми зерттеу бағдарламасы, 2005-2015-жылдарға арналған энергиямен қамтамасыз ету жөніндегі бағдарлама секілді жекелеген салалық бағдарламалар әзірленетін болады. Оларды нақты орындаушылар мен іске асыру мерзімдері, сондай-ақ көзделетін көлем мен кадрландыру көзі жылдар бойынша көрсетілетін болады.

    Стратегиялық  жоспарды іске асыруға тікелей қажет  инвестициялық сипаттағы шығындардың  көзделіп отырған көлемі 30 млрд. теңгені құрайды. қосымша құны жоғары өндірістердің 13 инвестициялық жобасын қаржыландыруға 10 млрд. астам теңге, облыстың инновациялық мемлекеттік қор арқылы 2004жылы -100,0млн. теңге, келесі жылдары тиісті жылға бекітілетін бюджетке сәйкес анықталады.

    Стратегиялық  жоспардың іс шараларын қаржыландыруға кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған  Даму банкінің, Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаржылары облыстың, облыстық инновациялық мемлекттік қорының қаржылары жүмсалатын болады.

    Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландыру көлемі тиісті жылға бюджет құрған кезде нақтыланып отырады.

    Сонымен қатар, шетелдік инвесторлардың қаржылары тартылатын болады.

    Өзіндік қаржы есебіне бәсекеге қаблетті өнім шығару үшін жаңарту жүргізілетін жеке сектор басты қаржылық ауыртпалықты көтеретін болады.

    Стратегилық жоспарды сәтті іске асыру уран, алтын, көмір, құрылыс қазбалары секілді кен алу саласын одан әрі дамыту салаларының өндіріс үлесін төмендету және өңдеу саласында дайын өнім өндіріс үлесін арттыру, машина жасау сапасының өндірісін жаңарту, жаңа экспортқа бағытталған өнім түрлерінің өндірісі есебінен облыстың экспорттық әлеуметін көтеру негізінде облыс экономикасын тұрақты арттыруды қамтамасыз етуге, мақтаны тереңдете өңдеудің аяқталған циклін құруга әсер етеді.

      Иновациялық жоғары технологиялық өндіріс, дайын өнім экспорты артатын болады .

     Облыстағы инвестициялық қызметтің климаттың жақсаруы шетелдің инвесторлары тартудың ұлғаюына алып келеді.

     Стратегиялық  жоспарды іске асыруға шағын, орта бизнес белсене тартылатын болады, бұл салада инновациялық бағыт дамитын болады.

    Индустриялық - инновациялық дамуының іс-шараларын жүзеге асыру экономикалық өсім қарқынын ұлғайтуды қамтамасыз етеді. 

Кесте 1. Қазақстанды индустрияландырудың 2010 – 2015 жылдарға арналған картасы 

    2 Қазақстан Республикасының  индустриялды-инновациялық даму бағдарламасының іске асыру жолдары 

     2010 жылдың 21-желтоқсанында Астанада  бейнекөпір арқылы облыстардың  қатысуымен Индустриаландыру Картасының  тұсау кесері өтті. Онда үдемелі индустриялды-инновациялық бағдарлама бойынша екінші жартыжылдықта жүзеге асырылған жобалар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың назарына ұсынылды.

  Бұл жобалар «Самұрық-Қазына» Қоры мен оның еншілес компанияларының қаржысымсн іске асқан.

«Самұрық-Қазына» Қоры Үдемелі индустриялды-инновациялық даму бойынша мемлекеттік бағдарламасы аясында 21 жобаны өзі жүзеге асыруда, ал тағы 21 жоба Қордың еншілес компаниясы Қазақстан Даму банкінің қарамағында. Оның жалпы құны 22 млрд АҚШ долларын құрайды. Іс жүзінде бұл дегеніңіз бүкіл инвестицияның тең жартысы.

     Қордың  энергетика саласындағы инвестициялары 93 пайыз, мұнай өңдеу, инфрақұрылым саласындағы инвестициялар 86 пайыз, химия мен фармацевтика бойынша  инвестициялар 84 пайызға теңеседі. Бағдарлама аясындағы жүзеге асырылатын жобалардың құрылысы кезінде 32,5 мың жұмыс орындары және 6,5 мың тұрақты жұмыс орындары ашылады.

     «Самұрық-Қазына»  Қоры басқарма Төрагасы Қайрат Келімбетов Елбасына диверсификация мен модернизация бойынша алға қойылған мақсаттарды  орындау 3 бағытта жүзеге асырылатынын айтты: «Ең алдымен, қазіргі өнеркәсіптік және инфрақүрылымдық активтердің түбегейлі модернизациясын жасаймыз. Екіншіден, Қордың күші өндірісті диверсификациялауға және экспорттық әлеуметті арттыруга жұмсалады.       Үшіншіден, Қор құрамындағы компаниялардың жұмысы қажетті инфракұрылымды құруға, экономиканың нақты өсімін қамтамасыз етуге жұмсалмақ».

Алғашқы бағыт бойынша мұнай өңдеуші  зауыттардың реконструкциясы және модернизациясы басталады. 2011 жылы елдің  Ұлттық электр желілері жұмысының техникалық деңгейін арттыру, энергетикалық тиімділігін қамтамасыз етуде шаруалар атқарылады. Ол үшін подстанциядағы ескі құрылғыларды алмастырып, жаңа электр беру линиялары құрылысы жүргізіледі. Энергогенерация ауқымы қайта құрылады. Екібастұз ГРЭС-l реконструкция жобасы бойынша құрылғыларды жабдықтау, құрылыс жұмыстары, демонтаж бойынша келісім-шарттар түзіліп, шаруалар басталды. Екібастұз ГРЭС-2 бойынша реконструкция жұмыстары басталды, ол станцияның күшін 525 МВт-қа дейін арттырады. Шардара ГЭС-і реконструкциясы басталды, ол станцияның пайдалануға беру мерзімін

ұзартады.

     Диверсификация  бойынша тау-кен және химия секторларын  барынша жоғары өнім шығаратындау дәрежеге жеткізу, оған қатысты өңдеу салаларын  дамытуға ықпал ететін шаруалар жасалынады.

     2011 жылы Степногорскіде күкірт қышқылын өндіретін зауыт құрылысы басталады. «Қазфосфат» ЖШС фосфорит рудасын өндіретін тау-кен байыту фабрикасының құрылысы басталады. ENRC-мен бірге Қазақстан электролиз зауытының бірінші кезектегі ауқымы іске қосыл ды. Зауыт бұған дейін 100 мың тонна алюминий шығарды.

     Төрт  ұлттық компания өздері қаржыландырып  жатқан немесе бастама етіп көтерген жобалардың қазіргі ағымдағы іс-шаралары туралы ақпарат берді.

Мәселен, «Қазақстан Темір Жолы» жылдың екінші жартысында мынадай жобаларды жүзеге асыруда: «Өзен - Түркіменстанмен арадағы мемлекеттік шекара» және «Жетіген - Қорғас» темір жол линияларының құрылысы; Испандық «Тальго» компаниясымен бірге жылына 150 вагон шығаратын жолаушы вагондары зауыт салу; «Альстом» компаниясымен және «Трансмашхолдинг» компанияларымен бірге жылына 50 локомотив шығаратын жолаушы вагондары өндірісін жолға қою; «Қазақстан вагон өндіру компаниясы» ЖШС бірге жылына 3000 жүк вагонын құрастыратын және өзге де жобалар. Қазір «Қазақстан Темір Жолы» АҚ-ның 21 отандық кәсіпорнымен бірге жүк вагондарына қажетті 233 деталь өндірісі жолға қойылған. Бұған қосымша, отандық тауар өндірушілермен бірге тағы да 200 өнім шығару көзделуде.

     «Қазақстан  Даму банкі» (ҚДБ) АҚ бойынша 16 ірі объекті  пайдалануға берілді, оның 5-і модернизацияланған болса, қалған 11 -і Қазақстан үшін тіпті жаңа. Бұл жобалардың жалпы сомасы 1 млрд.700 млн. АҚШ доллары. Бұл соманың ішіндегі ҚДБ құйған инвестиция 800 млн АҚШ доллары. Оның ішінде: «Шымбұлақ» тау-шаңғы курорты. Павлодардағы бірінші алюминий шығару өндірісі, Тараздағы ферросплав зауытын кеңейту, Оралдағы газотурбиндік электростанция, Павлодардағы хлор жэне каустикалық сода өндірісі сияқты жобалар бар. Бұл жобалар бойынша 5700 жұмыс орны ашылды. 2011 жылы ҚДБ Атырау мұнай өңдеу зауыты, Қызылордадағы газотурбиндік электростанция, Алматы облысындағы Мойнақ гидроэлектростанциясын реконструкциялауды жалғастырмақ.

     Жалпы, Банк алдында Үдемелі индустриялды-инновациялық даму бойынша мемлекетгік бағдарламасы аясында бүкіл инвестицияның 10 пайызын  қамту, яғни, жыл сайын 1 млрд АҚШ долларын құю мақсаты тұр.

«ҚазМұнайГаз» мұнай өңдеу және мұнай-химия  жобаларын дамыту бойынша, елдің  оңтүстік аймағын көгілдір отынмен  қамтамасыз етудегі жобалар бойынша  жұмыс істеуде.

     Атырау  мұнай өңдеу зауытын модернизациялау 2015 жылы мұнайды өңдеуді 50 пайыздан 84 пайызға дейін арттыруға ықпал етеді. Ал жылына 5 млн тонна мұнай өңделмек. Дайындалатын мұнай өнімдері халықаралық Евро-4 и Евро-5 стандарттарына сәйкес болмақ.

Хош иістендіргіш көмірсутек өндірісі қолға алынып жатыр. Ол 2014 жылы елдің мұнай-химия саласындағы базалық өндірісті өндіруді жолға қояды. Ол кезде өндірілетін өнім: бензол - 133 мың тонна, параксилол - 496 мың тонна болады. Ақтаудағы битум зауытының құрылысы да назарда тұр.

     Елбасы  жобалардың тұсаукесерін жасаған кезде  «Бейнеу - Бозой - Шымкент» газ кұбыры құрылысының бастамасы болды. Оның ұзындығы 1475 шақырым, Маңғыстау, Ақтөбе, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстары бойынша өтеді.

«Самұрық-Энерго»  АҚ мынадай жобаларды ұсынды:

Азиада-2011 объектілерін электрқуатымен қамтамасыз ету, 110 және 220кВ қуаты бар 4 трансформаторлық станцияны іске қосу, оларды жалпы қуаты 832 МВА (мега вольт ампер). Жоғары қуатты кабель линиялары мен электр беру: 110 кВ, ұзындығы 49,6 шақырым.

Мойнақ  ГЭС-ін пайдалануға беру. Қуаты 300 мегаватт. Ол Оңтүстік Қазақстан облысындағы электр қуаты дефицитін жояды. Және Орталық Азия елдерінен импортталатын қуатқа деген тәуелділіктен құтқарады.

     Жобалардың  тұсаукесерінен кейін Президенттің өнеркәсіп саласындағы «Алтын сапа»  және бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін әспеттейтін «Парыз» сыйлығының лауреаттарын марапаттау салтанаты өтті. «Алтын сапа» сыйлығы өнімдер немесе кызмет көрсету сапасы саласындағы жақсы нәтижеге қол жеткізгені, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуде, сондай-ақ мекемелерге заманауи менеджмент жүйесін енгізгені үшін конкурстық негізде беріледі. Биылғы «Алтын сапа» Президент сыйлығы үшін жарияланған конкурсқа 207 компания қатысты. Сондай-ақ биыл «Индустриялық серпіліс» және «Инновациялық серпіліс» атты жаңа сыйлықтар белгіленді. Олардың арасынан ең үздік отандық компаниялар осымен бесінші рет Қазақстан Республикасы Президентінің «Алтын сапа» сыйлығына ие болды. «Алтын Сапа» президенттік сыйлығының лауреаттары болып «Самұрық-Қазына» Қоры компаниялары жүзеге асырған жобалар мен Қор компанияларыньщ несие алушы клиенттері таңдалды.

     2010 жылғы «Алтын сапа» сыйлығы  «Өндірістік мақсаттағы үздік  кәсіпорын» аталымы бойынша биыл  «Қазақстан темір жолы» ұлттық  компаниясы» — «Локомотив құрастыру  зауыты» АҚ-ға (Астана қаласы) және  «Oxy-Textile» АҚ-ға (Оңтүстік Қазақстан облысы) берілді. «Халық үшін тауарлар шығаратын үздік кәсіпорын» аталымы бойынша «RG Brands Kazakhstan» ЖШС (Алматы облысы) және «Родина Агрофирмасы» ЖШС (Ақмола облысы) лауреаттар атанды. Ал «Хан Шатыр» ЖШС (Астана каласы) және «Кардиохирургия орталығы» ЖШС (Жамбыл облысы) «Қызмет көрсететін үздік кәсіпорын» аталымы бойынша сыйлықтармен марапатталды.