Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелендіруді дамыту

 

 

1. «Халық Банкі»

Несиелік операциялар ХБ АҚ қызметінің  негізгі құрамдас бөлігіне жатады. Банк Азиялық  Даму Банкі,  Еуропаның  Қайта құру  және даму банкі, Әлемдік  банк секілді халықаралық қаржы  институттарының несиелік желілерін  ойдағыдай  игеріп келеді.

Банк заңды және жеке тұлғаларға қысқа мерзімді (1 жылға дейін  уақытқа) және ұзақ мерзімді (1 жылдан астам  уақытқа) несиелер береді. Несиелік саясатты  одан әрі іске асыру шараларын  жетілдіру мақсатында, сондай-ақ клиенттік  базасын  кеңейту мақсатында ҚХБ  АҚ қолданыстағы  бағдарламаларын  дамытып, жаңаларын енгізуді жоспарлауда.

Қарызды пайдалану үшін сыйақының  шамасы банктік қарыз  келісімшартымен  төмендегідей жағдайларды ескере отырып белгіленеді:

1) қаржы нарығының конъюнктурасы; 

2)  банктік қарыздар нарығындағы  бәсекелестік деңгейі;

3) тартылған ресурстардың құны;

4) несиелік тәуекелді  өтеу  үшін және қажетті табыс алу  үшін банк қарызға қызмет көрсету  барысында жұмсаған шығындарын,

5) қарыз алушының несиені өтеу  қабілеттілігі. 

Банктің аумақтық филиалдық желісін  одан әрі дамыту несиелік нарықтың географиясын кеңейтуге, жаңа клиенттерді  тартуға мүмкіндік береді.

ҚХБ АҚ жеке тұлғаларды тұтынушылық  мақсаттарға несиелендіруін сипаттайтын  көрсеткіштерді  2-кестеден көруге болады.

Кесте 4 - Ипотекалық несиелендіруді сипаттайтын  көрсеткіштер

 

Тұтынушылық несиелердің түрлері	АҚШ долларындағы  несие сомасы	Несиенің айлардағы  мерзімі	Орташа есептелген  пайыздық мөлшерлеме	Қамсыздандырудың түрі
Ипотека	100000 дейін	240 дейін	11 %	Жылжымайтын мүлік
Ескерту: автормен [13] ақпарат көзінің негізінде құралған

 

5-кестеге қарағанда, тұтынушылық  несиелердің  басым бөлігі  ипотекалық несиелендіруге келеді.

Кесте 3 - 2008-2011 жылдары аралығында берілген  несиелердің көлемі,  мың теңгеде 

Көрсеткіштер	2008	2009	2010	2011
Берілген  несиелердің  жалпы  сомасы	336116	896034	3570254	673483
Тұтынушылық  несиелердің  сомасы, барлығы	128893	306559	3077446	825179
Оның ішінде:
Ипотекалық несиелендіру	118250	220564	2856414	563215
Ескерту: автормен [13] ақпарат көзінің негізінде құралған

 

Ипотекалық несие тұтынушылық  ссудалар көлемінде үлкен орын алады, оны 1-суретте көрсетілген динамика арқылы байқауға болады.

Сурет 1 – АҚ «ҚХБ» - тің 2008 – 2011 жылғы  ипотекалық несиелендіру.

Ескерту: автормен [13] ақпарат көзінің  негізінде құралған

 

Несиені «Қазақстанның халықтық банкі» АҚ салынып жатқан пәтерді кепілге  алу арқылы береді.

Ең төмен бастапқы жарнаның сомасы – 15%.

Несиелендірудің мерзімі – 7-ден 15 жылға дейін 

Пайыздық мөлшерлемесі – жылдық 11%-тен бастап (бастапқы жарнасына  қарай).

Қарыз алушы Халық банктің  депозитына  бастапқы жарнасын  аударады, одан кейін  барып банк пәтердің 100 пайыздық құнына несие береді. Осы  сомаға  несие  бойынша пайыздар  есептелінеді.

Қарыз алушының қалауы бойынша несие  табысты растаусыз және жылдық 7%, яғни нарықтық пайыздан екі есе төмен  болып,  тұрғын үйдің 100% сомасында  беріледі. Ол үшін банктегі депозитке  сатып алынатын  пәтер құнының 50% салып қою қажет. Қарыз алушы  өз несиесінің жартысын қайтарған сәттен екінші жартысы  автоматты түрде  осы депозиттің  қаражаты есебінен өтеледі.  Және де, мерзімінен бұрын  өтеу үшін ешбір айыппұлдар салынбайды.

Банк ипотекаға ақшаны 7 және 11 жылдық пайызбен 15 жылға дейін береді. Тұтынушылар  осы ұсыныстың артықшылықтарына көзі жетіп, осы  бағдарламаны іске асырудың бірінші айының өзінде халыққа 30 миллион доллардан астам несие  берілді. Айтпақшы, «Ипотека Lights»  несиесін  алған азаматтар  несиені  мерзімінен бұрын, айыппұлдық санкциялар қолданусыз  жаба алады.

2002 жылдың қорытындылары бойынша  «Қазақстанның халықтық банкі»  АҚ  ипотекалық операциялардан  түскен табыс көлемі банктің  жалпы пайыздық табысының 7,7% құраса, 2004 жылдың қорытындылары бойынша олар 21,8% дейін жетті [13].

2. «БТА банкі»

2009 жылдың 2 ақпанындағы дағдарысқа қарсы шаралардың аясында ҚР Үкіметі ҚР қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің 75,1 пайыз көлемінде «БТА Банкі «Самұрық-Қазына»Ұлттық әл-ауқат қорының акцияларының бақылау пакетін сатып алу жайындағы ұсынысын қабылдады. Өтеуді төлеу банктің қосымша эмиссиясы арқылы жүзеге асты. Соның нәтижесінде банк 251 319 485 теңге мөлшерінде қосымша капитал алды.

2009 жылы БТА тобы ипотекалық несиелерді қайта қаржыландыруды табысты аяқтап, 37 млрд. теңгеден аса соманы игеріп, 10 300 заемшымен келісімшартты қайта жасады.

Банк секторындағы ипотекалық займдарды  қайта қаржыландыру үшін мемлекеттен  бөлінген 120 млрд. теңге сомасынан  БТА-ның үлесі 37 млрд. теңге немесе жалпы сомадан 31 пайызды құрады. Алматы, Астана, Ақтөбе, Қарағанды, Атырау және Шығыс Қазақстан аймақтарының займшылары көп белсенділік танытты [12].

 

              

 

                Кесте 6 - «БТА банкінің» ипотекалық  несиелендіру бағдарламасы

 

Несиелеу  бағдарламасы	Тұрғын  үйді сатып алуға	Тұрғын  үйді жөндеуге
Заем  валютасы	Теңге, АҚШ доллары
Пайыздық  ставкасы	Несиелеудің бүкіл мерзімі үшін белгіленген
Заемның ең көп сомасы	Тұрғын  үйдің бағаланған құнының 70%-на дейін	Тұрғын  үйдің бағаланған құнының 60%-на дейін
Несиелеудің ең көп мерзімі	10 жылға дейін зейнеткерлік жасқа  жеткенге дейін (мүмкін 65 жасқа  дейін)	10 жылға дейін 20 жылға дейін
Мерзімінен бұрын өтеу	Шектеулерсіз және айыппұлдарсыз
Заемды қамтамасыз ету	Сатып алынатын және қолда бар мүлік	заемшыға/ортақ  заемшыға немесе үшінші тұлғаға (зат кепілгеріне) тиесілі тұрғын  үй
Заемшының төлем қабілеттілігін растау	толық/жанама
Қосымша артықшылықтар	Тұратын жеріне тәуелсіз, ҚР-ның кез келген қаласында тұрғын үйді сатып алу  мүмкіндігі	банктегі  ипотекалық несие бойынша кепілде  тұрған тұрғын үйді жөндеу үшін несие  алу мүмкіндігі
Ескерту: автормен [12] ақпарат көзінің  негізінде құралған

 

3. «Темірбанк»

 «Темірбанк» АҚ 1992 жылдың 26 наурызында  құрылды. Бас кеңсе Алматы қаласында  орналасқан. Банктің филиалды байланысы  21 филиалға толы және Қазақстан  Республикасы бойынша 100-ге жуық  сату орталықтары бар. Банк  Қазақстанның барлық дерлік облыстық  орталықтарында және 50 000-нан астам  халқы бар қалаларда көрсетілген. 2010 жылдың жазында Темірбанк қайта  құрылу процесін сәтті бітірді.

Екінші нарықта тұрғын жылжымайтын  мүлікті иелену займы.

• Займның максималды сомасы – жылжымайтын мүліктің бағалау құнынан 70%-ға дейін
• Займның максималды мерзімі – 20 жылға дейін
• Мерзімсіз өтеу – комиссияны алусыз
• Жылжымайтын мүлікті сақтандыру – талап етілмейді [10].

                                           Кесте 7 - «Темірбанктің» несиелендіру  шарттары 

Мақсатты  тағайындау	екінші  нарықта пәтерлер мен үйлерді  иелену
Займ  валютасы	теңге
Займ  сомасы	- Алматы және Астана қаласы  үшін: 750 000 - 37 500 000 теңге*  - басқа аймақтар үшін: 750 000 - 22 500 000 теңге*
Бастапқы  салым	займ сомасынан 30-дан төмен емес
Несиелендіру  мерзімі	1 жылдан 20 жылға дейін
Өтеу  әдісі	клиенттің қалауы бойынша әр ай сайын:   - аннуитетті (теңестірілген) төлемдер немесе   - тең үлесті негізгі қарызбен марапаттаумен қоса.
Мерзімсіз өтеу	комиссияны алусыз, 150 000 теңгеден кем емес сомада
Тапсырысты  қарастыруға комиссия	7 000 теңге
Займды  ұйымдастыруға комиссия	займ сомасынан 1%
Кірістерді  растау	міндетті зейнетақы жинақ қорынана ұсынылған үзіндімен
Сақтандыру  - жазатайым оқиғадан қарыз алушыға   - титулдық	- бірлескен қарыз алушының жоқ  болған уақытында ғана  - Несие комитетінің шешімі бойынша
Ескерту: автормен [10] ақпарат көзінің негізінде  құралған

 

4. «Альянс Банк»

«Альянс Банкі» акционерлік қоғамы қазақстандық жетекші банкілердің  бірі болып табылады және банкілік қызмет көрсету нарығында 17 жылдан аса уақыт жемісті еңбек етіп келеді.

Бүгінгі күні «Альянс Банкі» АҚ активтер мөлшері бойынша елімізде алтыншы  орында және бөлшек нарықта артықшылық фокуспен бизнестің барлық бағыттары  бойынша, сондай-ақ ШОБ субъектілерін  несиелеуде әмбебап қаржы институты  ретінде дамуда.

«Альянс Банкі» АҚ мажорлық акционері  болып Банкінің 67% жай және 67% артықшылықты акцияларына ие «Самұрық-Қазына»  Ұлттық әл-әуқат қоры табылады. 33% жай және 33% артықшылықты акциялар миноритарлы акционерлерге тиесілі.

• Бастапқы жарна - сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнының 15%-ынан

Бастапқы жарна болмаған жағдайда қосымша кепіл ретінде өтімді тұрғын үй жылжымалы мүлкін ұсыну мүмкіндігі бар.

• Төлем қабілеттілігін талдау:

- бастапқы жарнада жылжымайтын мүлік құнынан 15% – кірісті толық растау талап етіледі

- бастапқы жарнада жылжымайтын мүлік құнынан 50% – кірісті жартылай растау мүмкін

- бастапқы жарнада жылжымайтын мүлік құнынан 70% және онан жоғары – төлем қабілеттілігін талдау сауалнама мәліметтеріне сәйкес

• Несие мерзімі - 20 жылға дейін.
• Несие сомасы - 50 000 000 теңгеге дейін:

- бастапқы жарна ретінде ұсынылған, өтімді тұрғын үй жылжымайтын мүлігі түріндегі қосымша кепілі бар болғанда, сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 100% дейін;

- кірістерін толық растағанда сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 70% дейін;

- кірістерін жартылай растағанда сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 50% дейін;

- анкетадағы мәліметтерге сәйкес  кірістерді есептегенде, сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 30% дейін. 

30 000 000 теңгеге дейін - кірістерін толық растағанда сатып алынатын жылжымайтын мүлік құнынан 85% дейін. 

• Сыйақы мөлшерлемесі:

- 14,0% - қарыз мерзімі 1 жылдан 10 жылға дейін болса;

- 14,5% - қарыз мерзімі 10 жылдан 15 жылға дейін болса;

- 15,0% - қарыз мерзімі 15 жылдан 20 жылға дейін болса.

• Жылдық тиімді мөлшерлеме:*

- 15,08%-дан - қарыз мерзімі 1 жылдан 10 жылға дейін болса;

- 15,62%-дан - қарыз мерзімі 10 жылдан 15 жылға дейін болса;

- 16,18%-дан - қарыз мерзімі 15 жылдан 20 жылға дейін болса.

• Қамтамасыз ету - көп пәтерлі тұрғын үйден алынатын/бар пәтер, іргелес жер телімімен алынатын/бар тұрғын үй, сондай-ақ алғашқы жарна (болған жағдайда) ретінде ұсынылған өтімді жылжымайтын мүліктің кепілі түріндегі қосымша кепіл 
• Мерзімінен бұрын өтеу кез келген уақытта айыппұл ықпал шараларынсыз рұқсат етіледі.
• Қарызды өтеу – ай сайын, аннуитетті немесе тең үлестерде.
• Қарызды ұйымдастырғаны үшін комиссия:

- бастапқы жарна 15%-дан 30% дейін болғанда кредит сомасынан 3%;

- бастапқы жарна 30%-дан 50% дейін болғанда кредит сомасынан 2,5%;

- бастапқы жарна 50%-дан көп болғанда кредит сомасынан 2%;

- Альянс Банкінің жалақы жобасына  қатысушылар, Альянс Банкі  серіктестерінің қызметкерлері мен клиенттері, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері үшін кредит сомасынан 1% [11].

Елімізде ипотекалық несиелендіру саясатын іске асыру барысында екінші деңгейлі банктердің өзіндік бағдарламалары жасалды. Осы бағдарламалар арқылы коммерциялық банктер еліміздегі тұрғын үй мәселесін, яғни жылжымайтын мүлікті  несиелендіру шараларын шешуге тырысуда. Бұл орайда «Халық Банкі», «БТА банкі», «Темірбанк» және «Альянс Банкінің»  екінші деңгейлі банктердің бағдарламалары бойынша талдау жасалынды.