Ақша жүйесінің түсінігі және оның негізгі типтері

2-тарау.  Жеке еңбек шарты       

9-бап. Жеке  еңбек шартының мазмұны      

1. Жеке еңбек  шартында: 
      1) тараптардың реквизиттерi:  
      жұмыс берушi - заңды тұлғаның толық атауы және орналасқан жерi, жұмыс берушi - заңды тұлғаның құрылтай құжаттарының мемлекеттiк тiркеу нөмiрi мен уақыты;  
      жұмыс берушiнiң (оның өкiлiнiң) тегi, есiмi, әкесiнiң аты (егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлсе) және қызметi, ал жұмыс берушi - жеке тұлға болған жағдайда оның тұрақты тұрғылықты жерiнiң мекен-жайы, жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмiрi, берiлген күнi;  
      қызметкердiң тегi, есiмi, әкесiнiң аты (егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлсе), жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмiрi, берiлген күнi; әлеуметтiк жеке кодының нөмiрi (ӘЖК), салық төлеушiнiң тiркелу нөмiрi      

2) еңбек мiндетi (белгiлi бiр қызмет, мамандық, кәсiп  бойынша жұмыс); 
      3) жеке еңбек шартының мерзiмi; 
      4) еңбек мiндеттерiн жүзеге асыру басталатын күн; 
      5) еңбек жағдайларының сипаттамалары, қызметкерлерге ауыр дене еңбегi немесе зиянды (өте зиянды) немесе қауiптi (өте қауiптi) еңбек жағдайларында жұмыс iстегенi үшiн берiлетiн кепiлдiктер мен өтемақылар;       

6) жұмыс уақыты  мен демалыс уақытының режимi; 
      7) еңбекке ақы төлеу және еңбектi қорғау жағдайлары; 
      8) жұмыс берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi; 
      9) қызметкердiң құқықтары мен мiндеттерi; 
      10) жеке еңбек шартын өзгерту, бұзу және ұзарту тәртiбi; 
      11) өтемақылар төлеу мен кепiлдiктер беру тәртiбi; 
      12) тараптардың жауапкершiлiгi көрсетiлуге тиiс. 
      1-1. Жеке еңбек шартын белгiленген мерзiмге жасасқанда тараптардың осы шартты мерзiмiнен бұрын бұзғаны үшiн өзара жауапкершiлiгi белгiленуi мүмкiн. 
      2. Тараптардың келiсiмi бойынша жеке еңбек шартына өзге де жағдайлардың енгiзiлуi мүмкiн. 
      3. Жұмыс берушi қызметкерден осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актiлерiнде көзделгеннен басқа жағдайларда жеке еңбек шартында келiсiлмеген жұмысты атқаруды талап етуге құқылы емес. (Z030387 (16-бап 2-тармақ, 4) тармақша; Z050029 (29-бап қараңыз) 
      Ескерту. 9-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

10-бап. Жеке  еңбек шартының мерзiмi      

1. Жеке еңбек  шарты: 
      1) белгiсiз мерзiмге; 
      2) осы баптың 1-тармағының 3) тармақшасында көзделгендегiден басқа жағдайларда, бiр жылдан кем емес белгiлi бiр мерзiмге жасалуы мүмкiн. 
      Қызметкермен жеке еңбек шарты қайталап жасалған жағдайда ол белгiленбеген мерзiмге жасалған деп есептеледi. 
      Егер тараптардың ешқайсысы еңбек шарты мерзiмiнiң аяқталуына байланысты бiр жылдан кем емес белгiлi бiр мерзiмге жасалған жеке еңбек шартын тоқтатуды талап етпесе және еңбек қатынастары iс жүзiнде жалғасатын болса, онда жеке еңбек шарты белгiленбеген мерзiмге жасалған деп есептеледi. 
      Жеке еңбек шарты белгiленбеген мерзiмге жасалатын қызметкерлер үшiн көзделген кепiлдiктер мен өтемақылар беруден жалтару мақсатында жеке еңбек шартын белгiлi бiр мерзiмге жасасуға тыйым салынады; 
      3) алда тұрған жұмыс сипатының қысқа мерзiмдiлiгiне немесе оны орындау шартына байланысты, сондай-ақ уақытша жұмыста жоқ қызметкердi ауыстыру уақытына бiр жылдан кем белгiлi бiр мерзiмге жасалуы мүмкiн. 
      2. Егер жеке еңбек шартында оның қолданылу мерзiмi айтылмаса, шарт белгiсiз мерзiмге жасалған деп есептеледi. 
      3. Қызметкерге өтемақылар мен кепiлдiктердi беруден жалтару мақсатында жеке еңбек шартының белгiлi бiр мерзiмге жасалған фактiсi анықталған жағдайда, жұмыс берушi Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген тәртiппен жауаптылықта болады. 
      Ескерту. 10-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

11-бап. Жұмысқа қабылдауға жол берiлетiн жас      

1. Жеке еңбек  шартын он алты жасқа толған адамдармен жасасуға жол берiледi.  
      2. Орта бiлiм алған не жалпы бiлiм беретiн оқу орнын тастап кеткен жағдайда он бес жасқа толған адамдар ата-анасының немесе қорғаншысының, қамқоршысының келiсiмiмен жеке еңбек шартын жасаса алады.  
      3. Ата-анасының бiрiнiң (қорғаншысының, қамқоршысының) келiсiмiмен жеке еңбек шарты оқудан бос уақытында денсаулығына зиян келтiрмейтiн және оқу процесiн бұзбайтын жұмысты орындау үшiн он төрт жасқа толған оқушымен жасалуы мүмкiн.  
      4. Ата-ананың (қорғаншының, қамқоршының) келiсiмi жазбаша нысанда (өтiнiш) берiледi, бұл орайда, ата-ана (қорғаншы, қамқоршы) кәмелетке толмаған адаммен бiрге жеке еңбек шартына қол қояды.  
      5. Он сегiз жасқа толмаған адамдарды ауыр дене жұмыстары мен еңбек жағдайлары зиянды (өте зиянды) және (немесе) қауiптi (өте қауiптi) жұмыстарға қабылдауға жол берiлмейдi.        

Ескерту. 11-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

12-бап. Жеке  еңбек шартын жасасу      

1. Жеке еңбек  шарты жазбаша нысанда жасалады, кемiнде екi дана етiлiп жасалады және оған тараптар қол қояды. Жеке еңбек шартының бiр данасы тараптар қол қойғаннан кейiн қызметкерге берiледi.  
      2. Жеке еңбек шартында көрсетiлген жұмыстың басталу күнi қызметкердiң еңбек мiндеттерiн орындауының басталуы деп есептеледi.  
      Жеке еңбек шарты болмаған және (немесе) ол жұмыс берушiнiң тарапынан тиiстi түрде ресiмделмеген жағдайларда жеке еңбек шартының күшi жұмысқа нақты жiберiлген кезден басталады.  
      3. Жеке еңбек шарты жасалғаннан кейiн жұмыс берушi қызметкердi жұмысқа қабылдау туралы бұйрық шығаруға мiндеттi, ол қызметкерге қол қойғызылып хабардар етiледi.  
      4. Жеке еңбек шартын жасасу үшiн жұмыс берушi қызметкердiң еңбек қызметiн растайтын құжаттарды, жеке басының куәлiгiн (төлқұжатын), әлеуметтiк жеке кодының берiлгенi туралы куәлiктi, он алты жасқа толмаған адамдар үшiн тууы туралы куәлiгiн, бiлiмi немесе кәсiби даярлығы туралы құжатты, және заңдарда көзделген өзге де құжаттарды талап етуге құқылы.       

5. Қызметкердiң  бiрнеше жұмыс берушiмен жұмыс  уақыты ұзақтығының толық болмауы  көзделетiн жеке еңбек шартын  жасасуға құқығы бар.  
      6. Ұйымның басшысымен жеке еңбек шартын ұйымның меншiк иесi не меншiк иесi уәкiлдiк берген адам немесе орган ұйымның құрылтай құжаттарында немесе тараптардың келiсiмiнде белгiленген мерзiмге жасасады.  
      7. Жеке еңбек шартына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу оны жасасу үшiн көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.  
      Ескерту. 12-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

13-бап. Қызметкердiң еңбек қызметiн растайтын құжаттар      

 Қызметкердiң  еңбек қызметiн растайтын құжаттар: еңбек кiтапшасы (ол бар болған  жағдайда), жеке еңбек шарты не  жұмысқа қабылдау және жұмыстан босату туралы бұйрықтардың үзiндiсi немесе ұйымның басшысы (жұмыс берушi) куәландырған (қол қойған) не нотариатта куәландырылған қызметтiк тiзiмi (қызметкердiң жұмыс, еңбек қызметi туралы мәлiметтер тiзбесi) болып табылады. 
      Еңбек кiтапшаларының нысанын, оларды жүргiзу және сақтау тәртiбiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi. 
      Ескерту. 13-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.         

14-бап. Жұмыс туралы және жалақы мөлшерi 
              туралы құжаттар беру      

 Қызметкердiң,  оның iшiнде бұрынғы қызметкердiң  өтiнiшi бойынша жұмыс берушi  оған бес күн мерзiмнен кешiктiрмей  оның мамандығы, бiлiктiлiгi, қызметi, жұмыс уақыты мен жалақысының  мөлшерi көрсетiлген анықтаманы, қызметкердiң  бiлiктiлiгi мен оның жұмысқа  көзқарасы туралы мәлiметтер жазылған  мiнездеме-ұсынымды, сондай-ақ осы Заңда көзделген жұмыс туралы басқа да құжаттарды беруге мiндеттi.       

15-бап. Жұмысқа қабылдау кезiндегi сынақ      

1. Жеке еңбек  шартын жасасу кезiнде қызметкердiң  оған тапсырылатын жұмысқа сәйкестiгiн тексеру мақсатында тараптардың келiсiмiмен сынақ өткiзiлуi мүмкiн. 
      2. Сынақ туралы талап жеке еңбек шартында көрсетiлуге тиiс. 
      Бұл талап болмаған жағдайда қызметкер жұмысқа сынақсыз қабылданды деп есептеледi. 
      3. Сынақ кезеңiнде қызметкерлерге осы Заңның нормалары, жеке еңбек, ұжымдық шарттардың талаптары қолданылады. 
      4. Сынақ мерзiмiн үш айдан асыруға болмайды.  
      Қызметкер дәлелдi себептермен жұмыста болмаған кезең сынақ мерзiмiне есептелмейдi.       

16-бап. Жұмысқа қабылдау кезiндегi сынақтың нәтижесi      

1. Тараптардың  бiреуi сынақ мерзiмi бiткенге  дейiн жеке еңбек шартын жазбаша  түрде бұзуға құқылы, бұл орайда жеке еңбек шарты хабарландырылған кезден бастап бұзылды деп есептеледi.  
      2. Жұмыс берушi қызметкердi сынақ мерзiмi бiтпей тұрып жоғары қызметке тағайындаған жағдайда қызметкер жұмысқа қабылдау кезiндегi сынақтан өткен болып есептеледi.  
      3. Егер сынақтың мерзiмi бiтiп, тараптардың ешқайсысы екiншi тарапқа жеке еңбек шартын бұзу туралы хабарламаса, шарт одан әрi қолданылады және оны жалпы негiздерде ғана тоқтатуға жол берiледi. 
      Ескерту. 16-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

17-бап. Басқа жұмысқа ауыстыру      

 Бiр ұйымда  басқа жұмысқа, не ұйыммен бiрге  басқа жерге ауыстыруға, осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке еңбек шартына тиiстi өзгерiстер енгiзiле отырып, қызметкердiң жазбаша келiсiмiмен ғана жол берiледi.        

18-бап. Қызметкердi басқа жұмыс орнына ауыстыру      

 Қызметкердi сол ұйымдағы басқа жұмыс орнына, сол жердегi басқа құрылымдық  бөлiмшеге ауыстырған ретте, жеке  еңбек шартында келiсiлген мамандық, бiлiктiлiк немесе қызмет шегiнде  басқа механизмдегi немесе агрегаттағы  жұмысты тапсыруға, егер бұл  жеке еңбек шартының талаптарын  өзгертуге әкеп соқпаса, қызметкердiң келiсiмi талап етiлмейдi. 
      Жұмыс берушi қызметкердi оның денсаулық жағдайы жарамайтын басқа жұмысқа ауыстыруға құқылы емес.  
      Ескерту. 18-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.              

19-бап. Еңбек  жағдайларының өзгеруi      

1. Ұйымдарда  өндiрiстiң өзгеруiне және жұмыс берушiдегi жұмыс көлемiнiң қысқаруына байланысты сол кәсiп (мамандық), бiлiктiлiк, қызмет бойынша жұмысты жалғастыру кезiнде еңбек жағдайларын өзгертуге жол берiледi. Еңбек жағдайларының өзгеруi туралы қызметкер бiр ай бұрын жазбаша хабардар етiлуге тиiс.  
      2. Еңбек жағдайлары өзгертiлген жағдайда жеке еңбек және ұжымдық шарттарына тиiсiнше толықтырулар мен өзгерiстер енгiзiледi. Егер қызметкер жаңа жағдайларда жұмысты жалғастыруға келiспесе, онымен жасалған жеке еңбек шарты осы Заңның 26-бабының 7) тармақшасына сәйкес бұзылады. 
      Ескерту. 19-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

20-бап. Өндiрiстiк  қажеттiлiк болған жағдайда 
              басқа жұмысқа уақытша ауыстыру      

 Өндiрiстiк  қажеттiлiк болған, соның iшiнде  жұмыста болмаған қызметкердi уақытша  ауыстыру керек болған жағдайда  жұмыс берушiнiң қызметкердi оның  келiсiмiнсiз бiр айға дейiнгi мерзiмге еңбегiне атқаратын жұмысы бойынша, бiрақ бұрынғы жұмысындағы орташа айлық жалақысынан кем емес ақы төлей отырып, жеке еңбек шартында келiсiлмеген және оның денсаулық жағдайына зақым келтiрмейтiн сол жердегi, сол ұйымдағы басқа жұмысқа ауыстыруға құқығы бар. 
     Мұндай ауыстыруға дүлей апаттың өндiрiстiк аварияның алдын алу немесе оларды жою немесе олардың зардаптарын дереу жою үшiн, жазатайым жағдайларды, мүлiктiң жойылуын немесе бүлiнуiн болғызбау үшiн жол берiледi. 
     Ескерту. 20-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

21-бап. Iркiлiске  байланысты уақытша басқа 
              жұмысқа ауыстыру      

 Жұмыс берушiнiң  iркiлiс жағдайында қызметкердi мамандығын, бiлiктiлiгiн ескере отырып, оның  денсаулық жағдайына зақым келтiрмейтiн  басқа жұмысқа өзiнiң келiсiмiнсiз күнтiзбелiк жыл iшiнде бiр айдан аспайтын мерзiмге ауыстыруға құқығы бар. 
      Iркiлiске байланысты уақытша басқа жұмысқа ауысқан жағдайда еңбекке ақы төлеу талаптары жеке еңбек немесе ұжымдық шарттарында белгiленедi, бұл ретте ол қызметкердiң бұрынғы жұмыс орнындағы орташа айлық жалақысының үштен екi бөлiгiнен кем болмауға тиiс. 
      Егер қызметкер жаңа жағдайларда жұмысты жалғастыруға келiспесе, онда онымен жасалған жеке еңбек шарты осы Заңның 26-бабының 7) тармақшасына сәйкес бұзылады. 
      Ескерту. 21-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2004.12.23. N 20 Заңымен.        

22-бап. Бiлiктiлiктi керек етпейтiн жұмысқа уақытша 
              ауыстыруды шектеу      

Iркiлiс кезiнде  және жұмыста болмаған қызметкердi алмастырған жағдайда бiлiктi қызметкердi бiлiктiлiктi керек етпейтiн жұмысқа қызметкердiң жазбаша келiсiмiнсiз ауыстыруға жол берiлмейдi.        

23-бап. Денсаулық  жағдайы бойынша басқа жұмысқа уақытша 
              ауыстыру 
  
      1. Белгiлi бiр жұмыс берушiде еңбек мiндеттерiн орындауға байланысты еңбекте мүгедек болуына, кәсiптiк ауруына немесе денсаулығына өзге де зақым келуiне байланысты, қызметкердi жұмыс берушi еңбек қабiлеттiлiгiн қалпына келтiргенше немесе мүгедектiгi айқындалғанша бұрынғы жалақысы мен жаңа жұмыстағы жалақысының айырмасын қосымша төлей отырып, неғұрлым жеңiл жұмысқа ауыстыруға мiндеттi.       

2. Қызметкер  неғұрлым жеңiл басқа жұмысқа  ауыстырудан бас тартқан жағдайда онымен еңбек шарты бас тартқан кезден бастап бұзылады. 
      3. Жүктi әйелдер медициналық қорытындыға сәйкес ауыр және қолайсыз өндiрiстiк факторлардың әсерi болмайтын басқа жұмысқа бұрынғы жұмысындағы орташа айлық жалақысы сақтала отырып ауыстырылады.      

24-бап. Мүлiктiң меншiк иесi ауысқан немесе жұмыс берушi 
             қайта ұйымдастырылған кездегi еңбек қатынастары      

1. Жұмыс берушiнiң атауы, ұйымдық-құқықтық нысаны (мәртебесi) не ведомстволық тиесiлiгi өзгерген жағдайларда еңбек қатынастарының қолданылуы тоқтатылмайды. 
      2. Мүлiктiң меншiк иесi ауысқан немесе жұмыс берушi - заңды тұлға қайта ұйымдастырылған кезде еңбек қатынастары өзгерiстерсiз жалғастырылады.